Þjóðviljinn - 16.12.1989, Blaðsíða 6

BÆKUR
Flóttamennimir og spilafíflið
Um tvo nýliða í skáldsagnagerð
Spilafíflið
gefst upp
Eysteinn Björnsson
Bergnuminn
Vaka-Helgafell 1989
Halldór heitir hetja eða and-
hetja þessarar sögu. Hann er á
valdi spilafíknar með sama hætti
og aðrir menn eru háðir dópi eða
brennivíni. Sameiginleg einkenni
hinna ýmsu tegunda fíknar er ein-
mitt eitt af því sem höfundur
kann best skil á. Halldór situr og
spilar fjandann ráðalausan með-
an allt er að hrynja í kringum
hann. Eiginkonan hefur fengið
meira en nóg, ástkonan er að Iosa
sig við hann einnig, það er of
seint að laga falsað bókhald í
vinnunni. Að lokum er svo kom-
ið að útgönguleiðir eru næsta
fáar, samt á Halldór enn von sem
m.a. er gefin til kynna í
draumförum hans þar sem þjóð-
trú á huldufólk fléttast saman við
hörmulega stöðu hans.
Einnig í þessari sögu eru byrj-
andaörðugleikarnir augljósir vel.
Þeir koma ekki síst fram í því hve
áfjáður Eysteinn Björnsson er að
segja allt, eiginlega meira en þörf
er á, hvergi verður fiskur eftir
undir steini. Um leið og mannleg
samskipti eru öll upp á það dæm-
igerða fremur en hið einstakl-
ingsbundna: samband Halldórs
við eiginkonu og ástkonu, flótta-
tilraunir hans, r allt er þetta rök-
rétt og um leið alþekkt úr
„sjúkrasögum“ fíkla. (Dæmi um
eiginkonuna: „Hún hafði alltof
lengi axlað ábyrgðina fyrir þau
bæði“ ) Sagan færist því á köflum
nær greinargerð fyrir samfélags-
ferli en hollt er fyrir persónu-
sköpun. Um leið notar Eysteinn
Björnsson þegar svo ber undir til-
finningalýsingar, sem í senn bera
vitni tilhneigingu til að ofsegja og
þræða mjög troðnar slóðir: „Það
var eins og stífla hefði brostið,
stífla sem hafði safnað saman
öllum ógrátnu tárunum í eitt lón
og nú flæddu þau fram með ógur-
legum ofsa“. Hitt er svo í betra
lagi, að Eysteinn Björnsson
byggir sína sögu haglega upp,
ekki síst þegar hann framan af er
að fleyga tíðindin við spilaborðið
með öðrum tíðindum úr fortíð og
samtíð og verður af öllu saman
drjúg söguspenna. Það er einmitt
lýsingin á Halldóri, alteknum af
spilafýsninni, sem tekst miklu
best í sögunni, í þeim köflum
hennar er lesandinn dreginn inn í
reynslu sem er áleitin og ekki
hvunndagsleg. Árni Bergmann
Gyðingar
á íslandi
Einar Heimisson
Götuvísa gyðingsins
Vaka-Helgafeli
Reykjavík 1989
Þessi frumraun Einars Heimis-
sonar fellur undir heimildar-
skáldsögur. Einar hefur, eins og
fram hefur komið í tímaritsgrein-
um og ágætum sjónvarpsþætti,
kynnt sér mál gyðinga sem hing-
að flúðu undan nasistum nokkru
fyrir stríð, en fengu kaldar mót-
tökur. Einar leitaði þá uppi Olgu
Rothenberger sem hafði verið
hrakin héðan ásamt manni sínum
og tveim ungum börnum: eins
gott fyrir þá íslendinga sem að
því stóðu að sú varnarlausa fjöl-
skylda komst hjá því að hrekjast
aftur til Þýskalands í opinn
dauðann. Hann ræddi þá einnig
við Hans Mann, bróður Olgu,
sem slapp þá frá brottvísun, líkast
til vegna þess að hann hélt sig í
hæfilegri fjarlægð frá höfuð-
staðnum.
Af þessu efni gerir Einar
Heimisson skáldsögu sína og
fylgir því samviskusamlega. Að
ýmsu leyti líkist sagan handriti að
leiknum sjónvarpsþáttum um
málið: stuttir kaflar sem hver um
sig eiga að segja sitt um raunir
fólksins, andrúm tímanna og
kaldranaleika, sljóleika og skiln-
ingsleysi flestra íslendinga.
Sagan ber ofur greinileg ein-
kenni byrjandans. Stundum
koma þau fram í orðfari sem vel
hefði mátt laga („þaulsmoginn
draugur“, „snæða kjötseyði").
Það ber við að lesanda finnst sem
höfundur hafi ekki gert það upp
við sig hvað er mikilvægt og hvað
smátt og lítt virkt í stuttri sögu.
En þegar á heildina er litið er sá
helstur ókostur sögunnar, hve
skammt höfundur kemst í að
bæta við það efni sem hann hafði í
viðtöl og sjónvarpsþátt. Hann
hefur sett sig inn í kjör síns fólks
og skilur það með góðri samúð,
en það er sem vanti fyllingu í
þennan skilning, það reynist erf-
itt að brúa bilið á milli hans og
textans, sem ekki fær „ljóma að
innan“ frá djúpum og áleitnum
mannskilningi.
Það er svo ljóst, að það var
þarft verk hjá Einari Heimissyni
að hreyfa við þessum málum.
Stundum er sagt: Góð meining
enga gerir stoð. En það er ekki
satt - góð meining í bók er altént
miklu skárri en engin meining.
Og meningin er vitanlega þessi:
að ýta við sjálfumgleði mörlanda,
sem halda sig göfuga þjóð og vel
innrætta, ýta við þeim með því að
rifja upp Ijóta sögu og sanna,
sögu sem getur endurtekið sig
hvenær sem vera skal, já er
reyndar að endurtaka sig í einni
mynd eða annarri nú um stundir.
Árni Bergmann
Eysteinn Björnsson
Einar Heimisson
SKVGGSJÁ - BÓKABVÐ OUVERS STEMS SF
SAGAN GLEYMIR ENGLJM. Ásgeir Jakobsson.
Ásgeir segir sögur af sjómönnum og fiskiskipstjórum, sem voru miklir aflamenn
og sjósóknarar fyrr á árum, auksögunnarafskipherra landhelgisgæslunnar, sem
Englendingar létu íslenskan forsætisráðherra reka.
UNDIR LIAMRINUM. Grétar Krístjónsson.
Reynslusögur gjaldþrota einstaklinga.
Hér er fjallað um reynslu nokkurra einstaklinga, sem lent hafa í greiðsluerfið-
leikum og gjaldþroti. Þetta eru áhrifaríkar frásagnir, þar sem þjáningin og reiðin
koma berlega í Ijós. Oft er tekið sterkt til orða og ýmsir fá kaldar kveðjur.
OG ENN MÆLTI HANN. Finnbogi Guðmundsson.
20 ræóur og greinar.
Hér fjallar Finnbogi um hin margvíslegustu efni, allt frá nýársdagshugleiðingu i
Hafnarfjarðarkirkju til handknattleiks á fimmta tugnum og frásagnar af ferð til
Albaníu. Þá er erindi um Þingvelli og Þjóðarbókhlöðu og sitthvað fleira.
LÆKNINGAMÁTTUR ÞINN. Harold Sherman.
Sherman greinir hér frá tilraunum sínum á lækningamætti hugans og setur fram
ráðleggingar fyrir þá, sem þarfnast lækningar. Hann er fullviss um það, að Guðs-
krafturinn er til staðar í hverjum manni til að endurvekja hug og líkama.
DULRÆN REYNSLA. Guðný Þ. Magnúsdóttir.
Frásagnir af dulskynjunum sjö islenskra kvenna.
Áhugi á dulrænum fræðum hefur alltaf verið mikill. Hér segja sjö íslenskar konur
frá reynslu sinni i þessum efnum, greina frá því sem fyrir þær hefur borið í lífinu
á þessu sviði og svara um leið ýmsum áleitnum spurningum.
SKIPTIR ÞAÐ MÁLI? Árni Grétar Finnsson.
Þetta er önnur Ijóðabók Árna Grétars. 1982 kom út Leikurað ordum, þar sem voru
bæði frumort Ijóð og þýdd. Hér eru eingöngu frumort Ijóð, sem eru margbreytileg
að efni og framsetningu og bera mörg með sér ákveðinn tón, sem sérkennir höf-
undinn. Eiríkur Smith myndskreytti.
At*Pll,N*8ohi
tJÓo~ J
I