Þjóðviljinn - 21.02.1990, Blaðsíða 5

VIÐHORF
Um eftirl itsstöðvar
Undanfarna daga hefur staðið
linnulítil umræða um gagnsemi
íslands sem „eftirlitsstöðvar“ á
komandi friðartímum. Má ekki á
milli sjá hver er áhugasamastur
um að undirstrika mikilvasgi
bandarísku herstöðvanna á fs-
landi, Morgunblaðið, Jón Bald-
vin eða talsmenn hersins. Eink-
um er sjónum beint að fyrirhug-
uðum varaflugvelli en fleira
hangir á spýtunni.
Að líkindum er undirrót um-
ræðunnar í ríkis- og íhaldsfjöl-
miðlunum ummæli Jóns Baldvins
á uppákomu hans nreð Ólafi
Ragnari á Hótel Sögu á dögun-
um. Oft vill það fara svo þegar
tvö aðalnúmer keppa um athygli
fjöldans á slíkum samkomum að
talað er fulldjarft þegar yfirtrom-
pa þarf hinn aðilann. Jafnaðar-
legast kemur fleipur ekki að sök
við slík tækifæri en þarna áttu
hlut að máli menn sem eiga að
heita ábyrgir. Jóni Baldvini varð
það á að segja að hermangsfyrir-
tækið íslenskir aðalverktakar
væri verðlaust og ástæðulaust
fyrir fjármálaráðherrann að
kaupa það fyrir hundruð miljóna
króna. Þessi orð utanríkisráðher-
rans hlutu góðar undirtektir á
fundinum, sem von er til, en stuð-
uðu óneitanlega ýmsa þá menn,
sem hagsmuna áttu að gæta, enda
venja að taka ummæli ráðherra
alvarlega.
111 var sú hugsun að mjólkur-
kýrin góða, fslenskir aðalverk-
takar, væri að verða geld. Stór-
veldin að fækka í herliði sínu í
Evrópu, verið að skera niður
framlög til hermála og upplausn-
arástand í liði óvinarins mikla í
Austur-Evrópu. Þótt flestu
venjulegu fólki virðist að á slík-
um þíðu- og friðartímum væri ti-
lefni til að draga saman herbún-
að, fækka í herjum, loka her-
stöðvum og nota vopnapening-
ana í eitthvað gagnlegt, þá telja
hermangsöflin það ekki vera.
Ekki má „veikja varnirnar“ og
séu þær nógu sterkar þarf að
finna verkefni til að maka krók-
inn á. Ef ekki er hægt að hagnast
á kalda stríðinu er um að gera að
hafa einhverjar krónur upp úr
friðnum. Lausnin er einföld, sú
að breyta herstöðvum banda-
ríska hersins hér á landi í „eftir-
litsstöðvar“. Þær tvö hundruð
íbúðir sem ríkisstjórnin hefur
samþykkt að byggðar verði fyrir
bandaríska herinn á næstunni
munu samkvæmt því koma sér
vel fyrir „friðareftirlitsmenn" á
vegum Nató í framtíðinni. Og
ekki má hugsa til þess að flug-
mönnum Nató, sem væru á eftir-
litsflugi í þágu friðarins, hlekktist
á; þess vegna er vitanlega
nauðsynlegt að Bandaríkjamenn
og Nató leggi varaflugvöll í Að-
aldal fyrir svo sem 10-12 miljarða
króna. Nei, íslenskir aðalverk-
takar ætla sér stór verkefni í
framtíðinni.
Frá því á fundinum góða hefur
Jón Baldvin því verið að reyna að
hugga hermangarana á allan
mögulegan hátt. Líklega er hon-
um þó engin alvara með talinu
um varaherflugvöllinn, því hann
sér vitanlega fáránleika slíkrar
framkvæmdir, heldur er aðeins
að friða íhaldið.
Eins og við var að búast fór
Dagblaðið á stúfana og hafði við-
tal við yfirmann bandaríska hers-
ins á Keflavíkurflugvelli, Tómas
nokkurn Hall, þann 15. febrúar.
Þar kemur fram að á komandi
friðartímum mun „mikilvægi
stöðvarinnar aukast" og fullyrt er
að enginn samdráttur sé fram
undan hjá hernum. Hér er líka
verið að róa aðalverktakana.
Röksemdirnar fyrir áfram-
haldandi vígbúnaðaruppbygg-
ingu á íslandi eru í megindráttum
tvenns konar. í fyrsta lagi benda
Jón Torfason skrifar
Bandaríkjamenn á að ef þeir
flytji herafla sinn heim úr Evrópu
verði þeir að tryggja sér greiðar
samgöngur yfir Norður-
Atlantshaf á sjó og í lofti til að
geta flutt lið og birgðir til Evrópu
ef hættuástand skapast. Þar sé Is-
land nauðsynlegur útvörður í
norðri. Þetta er vitaskuld rétt-
mætt miðað við það að óvinurinn
mikli sé í Austur-Evrópu en verð-
ur marklaust nú þegar kúgunar-
veldi Sovétmanna er að molna
niður. Það má heldur ekki
gleyma því að Nató-löndin í Evr-
ópu hafa þúsundir manna undir
vopnum, sem ættu að geta þvælst
fyrir Rússunum um hríð, og sam-
kvæmt kenningum herforingj-
anna um fælingarmátt hinna dá-
samlegu kjarnorkuvopna ætti að
vera nokkur vörn í þeim. Mundi
ekki duga að hóta Sovétríkjunum
kjarnorkustríði ef þau létu ófrið-
lega í Evrópu? Ef ekki, hvaða
gagn er þá að allri kjarnorku-
vopnauppbyggingunni? Raunin
er sú að sovéski herinn hefur
aldrei verið nein ógnun við ríkin í
Vestur-Evrópu,- Hlutverk hans
hefur fyrst og fremst verið að
halda niðri alþýðu manna í svo-
nefndum bandalagsríkjum Sov-
étríkjanna í Austur-Evrópu.
Burtséð frá þessum hernaðarlegu
rökum má ekki gleyma því fólki
sem óskar þess að landið þess,
hvort sem það heitir ísland eða
einhverju öðru nafni, verði aldrei
notað til vígvæðingar eða árása á
aðrar þjóðir. Það á sér mikinn
rétt.
Hin röksemdin er að hér þurfi
að vera „eftirlitsstöð"; getur
nokkur haft á nróti því? En eftirlit
nreð hverju? Á að hafa hér eftirlit
með öllum herjum? Eiga Banda-
ríkjamenn að hafa eftirlit með
Sovétmönnum eða eiga Sovét-
menn að hafa eftirlit með
Bandarríkjamönnum héðan?
Eiga þeir að hafa eftirlit hvorir
með öðrum? Eiga Sameinuðu
þjóðirnar að sjá um eftirlit með
þeim báðum og fá til þess menn
frá t.d. Indlandi, Kenýa og Finn-
landi? Og hver á að borga, Nató,
Varsjárbandalagið, Sameinuðu
þjóðirnar eða jafnvel íslendingar
sjálfir? Á þessi stöð að starfa ein-
ungis hér á íslandi eða eiga að
rísa aðrar stöðvar í Noregi,
Grænlandi og víðar? Á ekki að
reisa eftirlitsstöð á Svalbarða sem
er mun nær herskipahöfnum So-
vétmanna? Þetta er nú í rauninni
svolítið snúið enda er alltr talið
um eftirlitsstöð út í loftið. Það
étur hver eftir öðrum óhugsað og
enginn gerir nánari grein fyrir
fyrirkomulaginu eða rekstri eftir-
litsstöðvarinnar. Vísast er tilgan-
gurinn sá að kasta ryki í augu al-
mennings með öllu þessu eftir-
litshjali.
Sannleikurinn er sá að það þarf
ekkert sérstakt eftirlit hér. Her-
veldin hafa góðum og vel þjálfuð-
um njósnurum á að skipa og vita
nákvæmlega hvað hver um sig á
marga kafbáta, eldflaugar, her-
skip og flugvélar. Vandinn er
ekki annar en sá að ákveða hvað
sérhver má hafa mörg vígtól af
hverju tagi og hvar þeim skuli
fyrir komið. Reglan verður sú að
halda t.d. flestum herskipum í
heimahöfnum og láta andstæð-
ingana vita ef eitthvert þeirra
leysir landfestar. Það mætti
hugsa sér að hvort stórveldi um
sig megi hafa 10-20 kafbáta búna
kjarnorkuvopnum í sjó á hverj-
um tíma en hinir verði í höfn. Þá
ætti að nægja að hafa nokkra
menn í helstu herskipahöfnum
andstæðinganna til að fylgjast
með ferðum kafbáta og herskipa,
því ef aðeins tiltekinn fjöldi má
vera í vígstöðu hverju sinni gildir
einu hvar þeir eru. Eftirlit með
herafla og vígbúnaði er í sjálfu sér
ekki flóknara mál en að telja
kindur inn í fjárhús. En vitanlega
reyna vígbúnaðarsérfræðingar,
herfræðingar, hermálafulltrúar,
öryggismálafulltrúar og allir
þessir hjáróma vígbúnaðar-
hottintottar, að sveipa eftirlit
með vígbúnaði vissri dulúð og
halda því á lofti að aðeins sé fyrir
innvígða að fjalla um slík mál,
fyrst og fremst í því skyni að
skapa sér atvinnu til frambúðar.
Setjum nú svo að ekki sé talið
nægja að telja herskip og kafbáta
í heimahöfnum og búnaður hers-
ins hér skuli notaður til eftirlits.
Þá rísa upp ný tæknileg vanda-
mál. Njósnabúnaður Banda-
ríkjamanna á Islandi er nefnilega
aðeins hlekkur í langri keðju sem
teygir sig um víða veröld. Oll boð
frá radarstöðvunum og hlustun-
arstöðvunum fara um jarðstöð til
miðstöðvar í Bandaríkjunum,
þar sem unnið er úr þeint, en nýt-
ast ekki til almenns eftirlits. Hler-
unarbúnaðurinn neðansjávar er
ekki aðeins ætlaður til að finna
sovéska kafbáta og herskip, held-
ur einnig til að tortíma þeim. Hér
á landi er líka búnaður, sem
kjarnorkukafbátar Bandaríkja-
manna nýta sér til að miða út
skotmörk sín í Sovétríkjunum, en
er vitagagnslaus í friðareftirlits-
stöð.
Það er líka fáránleg tilhugsun
að bandaríski herinn láti njósna-
og herbúnað sinn hér á landi af
hendi til annarra aðila. Þeir
kappkosta af öllum mætti að
halda uppgötvunum í rafeinda-
og tölvubúnaði í sínum höndum,
sérstaklega þó í höndum hersins.
Menn muna kannski eftir því
hvaða meðferð flugvirkjarnir
tveir fengu hjá dátunum djörfu
um jólin þegar þeir gengu í allra
augsýn inn á verkstæði, þar sem
gert er við herflugvélar, til að
komast í rafmagnstengil. Þeir
voru snúnir í gólfið þegar í stað.
Herinn gætir njósnatækja sinna
svo vel að venjulegir borgarar fá
ekki að koma nálægt þeim.
Bandaríkjamenn mundu aldrei
bjóða njósnatól sín hér fram til
friðareftirlits, enda er hann lítils
eða einskis virði til slíks.
Svona í framhjáhlaupi má
benda á að allt þetta upphlaup til
að friða íslenska aðalverktaka er
óþarft því næg verkefni eru til í
sambandi við hermennsku. Sov-
étmenn vantar sárlega íbúðir yfir
alla þá hermenn sent þeir munu
kveðja heint úr Evrópu á næst-
unni og mundu ábyggilega taka
meðmæli Bandaríkjahers með
aðalverktökum gild. Svo er þess
að gæta að mikið verk er fram
undan við að rífa sprengjubirgða-
skemmurnar, flugskýlin, stjórns-
töðvarnar, radarstöðvarnar og að
hreinsa til um allt land eftir
bandaríska herinn þegar hann er
farinn.
Jón Torfason er íslenskufræðing-
ur.
„Sannleikurinn er sá að það þarf ekkert sér-
stakt eftirlit hér. Herveldin hafa góðum og vel
þjálfuðum njósnurum á að skipta og vita ná-
kvœmlega hvað hver um sig á marga kafbáta,
eldflaugar, herskip og flugvélar.“
Grunsemdir
háttvirtra
atkvæða
Því er einhversstaðar lýst í
góðri bók að ógæfusamir séu þeir
sem leggjast í ferðalög. Þessi
mikli vísdómur kom í hug Þrándi
á dögunum þegar hann fór að
velta fyrir sér, eins og upp úr
þurru, hvort þeirra sem leggjast í
pólitík á vinstri vængnum bíði
sama hlutskipti, einkum vegna
þess að þeir þurfa að bera öðrum
mönnum þyngri syndir sinna
feðra. í höfuðborginni hefur
hlutverkið aftur á móti verið
auðveldara um sinn vegna þess
að borgarfulltrúar minnihluta-
flokkanna hafa þó verið sammála
um að þeir séu sammála um allt
sem skiptir máli í borgarmálefn-
um, og kunni þá list, öðrum
mönnum betur, að vinna saman.
Svo traust hefur þessi samvinna
verið á síðasta kjörtímabili að
sumir borgarfulltrúar geta ekki
hugsað sér að vinna áfram að
borgarmálefnum með samflokks-
mönnum, væntanlega af ótta við
að einhvern skugga kunni að bera
á samstarfið í fjarlægri framtíð.
Hið góða samkomulag borg-
arfulltrúanna hefur nú verið stað-
fest með þeirri eðlilegu ákvörð-
un, þeirra sem kunna að vinna
saman, að bjóða fram einn lista
fyrir hvern borgarfulltrúa sem
minnihlutanum er spáð í kosning-
unum í vor. Með þessu móti næst
sá meðaltalsjöfnuður sem öllu
skiptir, minnihlutaflokkarnir fá
til jafnaðar einn mann hver í
þeirri borgarstjórn sem Davíð og
vinir hans ráða hér eftir sem hing-
að til.
Nú má enginn skilja hug-
leiðingar Þrándar á þann veg að
hann ætli að skipta sér af pólitík,
enda ekki á færi annarra en þeirra
sem hafa bæði vit og reynslu til að
draga réttar ályktanir, og sjá af
pólitísku hyggjuviti inn í framtíð-
ina. En með því að Þrándur er
eins og fyrri daginn áhugamaður
um vellíðan vinstri manna þá set-
ur hann nú fram, í allri vinsemd,
nokkrar hugleiðingar um það
hvernig þeir, sem eru svo sáttir
hver við annan að þeir verða að
vera sitt í hvoru lagi, geti haldið
áfram að rækta sáttfýsi stna og
samstarfsvilja.
Enda þótt fjórflokkarnir nýju,
Alþýðuflokkur, Framsókn, Alla-
ballar og Kvennalisti hafi ákveð-
ið að halda áfram að elskast í
hæfilegum leynum vill Þrándur
benda þeim á að þetta er nokkuð
seint í rassinn gripið þegar borg-
arbúar, og raunaröll þjóðin, hafa
fylgst með tildragelsi þeirra í
fjögur ár. Þess vegna er að hans
mati rétt að opinbera nú trú-
lofun, enda þótt giftingunni verði
frestað urn ótilgreindan tíma, til
að koma í veg fyrir allan misskiln-
ing, og einnig til þess að óvið-
komandi séu ekki að kássast upp
á annarra manna jússur.
Með því að flokkar þessir eru
sammála um allt, einkum þó um
að koma með öllum tiltækum
ráðum í veg fyrir að Davíð og
vinir hans ráði borginni áfram,
ætti ekki að vefjast fyrir þeim að
opinbera borgarbúum trúlofun
sína með því að gera grein fyrir
því sem þeir eru sammála um.
Þetta má til að mynda gera með
því að flokkarnir komi sér saman
um stefnuskrá, en láti vera að
semja slíkar skrár hver fyrir ann-
an, og birta kjósendum fyrir
kosníngar. Ef svo (jafnvel lík-
lega) skyldi nú fara að kjósend-
um litist vel á trúlofunina er
áreiðanlega öruggara að hafa
samið um það fyrir kosningar,
hver eigi að geyma búrlyklana í
kommúnu vinstri flokkanna
næstu fjögur árin.
Ef af þessu gæti orðið þá yrði
gaman fyrir kumpána á borð við
Þránd að lifa. Tvær höfuðfylking-
ar takast á. Komið á einskonar
tveggja flokka kerfi, þar sem
glundroðakenningin á vinstri
vængnum hefur snúist upp í and-
stæðu sína, sameinaðir íhald-
sandstæðingar hafa bundist órof-
aböndum til baráttu fyrir góðum
málstað, meira réttlæti, auknum
jöfnuði. Davíð fer fyrir vinum
sínum en góður húmanisti, með
vit á peningum, fyrir okkar fylk-
ingu... Strangagaður pistlaritari
er óðara farinn að skrifa sig í ung-
mennafélagsham við tilhugsun-
ina eina, hvers má þá vænta af
hinum?
En á síðustu stundu laumast
ein auvirðileg hugsun, eins og
boðflenna í partí, inn í kollinn á
Þrándi. Getur verið að minni-
hlutaflokkarnir í borgarstjórn
Reykjavíkur þori ekki að reyna
nýjar leiðir af ótta við þá ógæfu
sem er litlu skárri en að leggjast í
ferðalög: að þurfa að stjórna
borginni á sína ábyrgð næsta
kjörtímabil?
Nei, svona má alvarlegur
skrásetjari aldrei hugsa. Verst ef
talsvert af háttvirtum atkvæðum
tekur að þjást af svipuðum grun-
semdum.
Þrándur
Miðvikudagur 21. febrúar 1990 ÞJÓÐVIUINN - SÍÐA 5