Þjóðviljinn - 14.03.1990, Qupperneq 5

VIÐHORF
Verður Kópasker fyrst í röðinni?
Ég rakst á í skjalaskáp skrif-
stofu minnar mosagræna bók
gefna út af áætlanadeild Fram-
kvæmdastofnunar ríkisins. Þetta
var Byggðaþróunaráætlun fyrir
Norður-Þingeyjarsýslu - Skýrsla
og tillögudrög, eins og bókin er
nefnd. I sama mund datt mér í
hug að lesa betur frétt, sem birtist
í helgarblaði „Dags“, þ.e. frá-
sögn af neyðarfundi á Kópaskeri.
Hvað er að gerast? Nú er hrein-
lega talað um það fullum hálsi að
nauðsynlegt sé að fækka byggð-
um í landinu. í sparnaðarskyni og
til að koma í veg fyrir að haldið sé
uppi vonlausri búsetu, upp á náð
Byggðastofnunar og þjóðarbús-
ins í heild.
Á frumbýlingsárum Fram-
kvæmdastofnunar ríkisins, í ár-
roða dagsbrúnarinnar, voru hug-
myndaglaðir menn við stýrið í
þeirri ágætu stofnun. Nú skyldi
hugað að jaðarbyggðum líkt og
gert var víða í nágrannalöndum.
Ákveðið var að gera byggðaá-
ætlun fyrir Norður-Þingeyjar-
sýslu, sem skyldi vera upphaf að
stórri byggðaáætlun, er ná skyldi
að Smjörvatnsheiði í suðri.
Endurnýja skyldi hina fornu
þinghá í Sunnudal sem eitt
byggðaþróunarsvæði.
Þessir draumar gufuðu upp,
þar sem ekki var við það komandi
að rugla reitum yfir kjördæma-
mörk. Eftir stóð byggðaáætlun
fyrir Norður-Þingeyjarsýslu. Til
verksins var fenginn Guðmundur
Óskarsson, verkfræðingur, í apríl
1973. Hann vann þessa áætlun í
samráði við heimamenn. Hann
skilaði verki sínu á árinu 1974, en
skýrslan var gefin út í mars 1975.
í niðurlagi Byggðaþróunar-
áætlunar fyrir Norður-Þingeyjar-
sýslu segir skýrsluhöfundurinn:
„Áætlunin gerir ráð fyrir að
flestir Norður-Þingeyingar fái
vinnu heima fyrir við sitt hæfi
og nýting mannafla verði því
ekki minni en meðaltal landa-
heildar. Með hliðsjón af
breyttri atvinnuvegaskiptingu
til hins betra ætti tekjubilið,
miðað við landsheild, að hafa
minnkað á tímabilinu...
Takist verulega til í þessum
efnum getur hæglega farið svo
að tekjumismunur verði eng-
inn í lok tímabilsins (1975-
1985) og jafnvel svo að
Norður-Þingeyingar geti stát-
að af almennt hærri meðal-
tekjum en gerist á landinu.“
Forstöðumaður áætlana-
deildar Framkvæmdastofnunar
ríkisins segir svo í formála
„skýrslunnar", en svo nefnir
hann byggðaþróunaráætlun fyrir
Norður-Þingeyj arsýslu:
„Að svo komnu er þessi
skýrsla aðeins gefin út til um-
ræðu meðal lögmætra
samráðs- og umsagnaraðila og
til athugunar af hálfu Fram-
kvæmdastofnunarríkisins. Til
að undirstrika það er útgáfa
þessi auðkennd sem skýrsla
og tillögudrög. Að loknum
umræðum, á vegum þessara
aðila, mun skýrslan lögð fyrir
stjórn stofnunarinnar til form-
legrar afgreiðslu.“
Ekki er vitað til þessi að stjórn
Framkvæmdastofnunar ríkisins
hafi nokkurn tíma gert sérstakar
ráðstafanir til að koma í fram-
kvæmd markmiðum áætlunar-
innar. Það var ljóst í upphafi að
nauðsynlegt var að veita Norður-
Þingeyingum leiðsögn, til að
nálgast markmið áætlunarinnar
m.a. vegna þess að ekki var sum-
staðar til staðár nægileg tæknileg
og rekstrarleg reynsla, til að vir-
kja ný svið.
Ekki skal dregin fjöður yfir
það að veitt hefur verið fjármagn
til nytsamra hluta til þessa svæð-
is, sem annarra svæða, úr
Byggöasjóði.
Guðmundur Óskarsson, höf-
undur skýrslunnar, bauð fram
Áskell Einarsson skrifar
aðstoð sína við Framkvæmda-
stofnunina, en því boði var hafn-
að. Ekki hefur verið fyrir hendi
slík „fyrsta stigs aðstoð" í þeim
stofnunum, sem fengist hafa við
byggðastofnunum, sem fengist
hafa við byggðaþróun hingað til.
í þessum stofnunum hafa ekki
verið tæknimenntaðir menn, sem
gátu skoðað viðfangsefnin í réttri
vídd, áður en kom til fram-
kvæmdaáforma. Hafi hins vegar
hallast á fjárhagslega m.a. vegna
rangra úrræða og þekkingarleysis
hafa þessar stofnanir haft á að
skipa her vandamálafræðinga,
sem aldrei hafa fengist við rekst-
ur, með eigin hendi.
Hér erum við komnir að
grundvallarvanda opinberra að-
gerða í byggðamálum. Það hefur
ekki staðið á að básúna út vand-
ann, án þess að benda á leiðir.
Þetta er miður drengilegt kaffi-
bollaspjall.
Á tímabilinu frá 1973-1989 hef-
ur íbúum Norður-Þingeyjarsýslu
fækkað um 633 íbúa eða 30,1%.
Það þarf að leita víða í landinu til
að finna slíka fólksfækkun. Það
þarf því ekki að undra þótt ein-
hverjum detti í hug að ekki sé
„púkkandi“ upp á slíkra byggðir.
Menn spyrja og jafnvel þeir, sem
lifa á byggðavandanum, að nú sé
komið að því að létta byrðinni af
þjóðarbúinu, með því að hætta
að halda óarðbærum svæðum í
byggð.
Slík sjónarmið komu greini-
lega fram í nýárshugvekju hásk-
ólarektors í Bústaðakirkju á síð-
asta nýársdag. Hann taldi
byggðaaðgerðir svo frekar á
þjóðarjötunni, að það héldi
menntageiranum í svelti. Hann
átti þau úrræði að hætta búsetu í
jaðarbyggðum. íbúarþeirra gætu
lifað á sölu veiðileyfa, eftir að
fiskveiðum hefði verið kvóta-
skipt á milli landshluta. Þetta
taldi hann hagkvæmara fyrir
þjóðarbúið, en að láta þetta fólk
stunda atvinnu sína á kostnað
skattþegnanna. Ekki þarf að efa
að þetta eru hugsuð orð hjá þess-
um ágæta háskólarektor. Hætt er
við að þetta sé hugur margra og
jafnvel almenn skoðun vissra
hópa manna, sem sækja sitt í
ríkisjötuna á þurru.
Eitt sinn á ferðum mínum um
Norðurland, í samstarfi við
starfsmenn Framkvæmdastofn-
unar ríkisins, var komið á Kóp-
asker m.a. til að ræða hafnarmál.
Einn hinna „sérfróðu“ datt það
ráð í hug að flytja fólkið á Kópa-
skeri í íbúðarblokk, sem þá var
auglýst til sölu í nágrannasveitar-
félagi Reykjavíkur. Þessi ágæti
maður fékk þá „undirvísingu“ á
Kópaskersfundinum, svo að
hann var margs fróðari um að 200
hönnun mannvirkja. Að
mestu þarf það starf að fara
fram á vegum hlutaðeigandi
eignar- og rekstraraðila en
unnt er að veita þeim uppörv-
un og aðstoð á grundvelli þess
undirbúnings, sem áætlunar-
starfið hefur falið í sér.“
Þetta eru góð orð sögð á þrosk-
aárum byggðaþróunaraðgerða á
íslandi, en eru nú grafin og
gleymd.
Umrædd áætlun var hugsjón-
amál Gísla Guðmundssonar, al-
„Fari þessi byggð í órœktaf
mannavöldum myndast
eyða í byggð. Á tímum
frjálsra eignaskipta milli
landa geta byggðir lentmeð
ódýrum hætti í klóm útlend-
inga. Þannig geturþjóðin
misstgóða landkosti í hend-
ur útlendinga, fyrir ein-
skœran aulahátt og
skammsýni “
íbúar Kópaskers legðu meira í
þjóðarbúið, en ef þeir væru dag-
launamenn og skrifstofuþjónar á
höfuðborgarsvæðinu.
Á síðasta Kópaskersfundi voru
enn færðar sönnur á að byggðin
við Öxarfjörð hefði hlutverki að
gegna. Hitt er jafnljóst að bið-
lund Byggðastofnunar er að
bresta, því að „kvoðan“ er tak-
mörkuð og víða brenna eldar
byggðaeyðingar, sem þarf að
hefta. Pólitískar skottulækningar
eiga sér takmörk. Handarbaka-
vinnubrögðin, duga ekki lengur.
Ráðamenn, Framkvæmdastofn-
un og síðar Byggðastofnun hafa
brugðist fyrirheitum. Þau hafa
reynst mýrarljós í byggðum
Norður-Þingeyinga, og þótt víðar
sé leitað.
í áður nefndum formála for-
stöðumanns áætlunardeildar,
með byggðaþróunarskýrslunni
segir ennfremur:
„Þarf að fullvinna áætlanir um
rekstur, framkvæmdir og fjár-
hag einstakra áformaðra ein-
inga, ásamt tilheyrandi
þingismanns, frá Hóli á Langa-
nesi, sem treysti á opinberar
byggðaaðgerðir og hlutfverk
Framkvæmdastofnunar ríkisins.
En hver er raunin?
Á Kópaskeri var eitt traustasta
kaupfélag landsins. Það var lífss-
tarf þeirra feðga Björns Krist-
jánssonar frá Víkingavatni og
Þórhalls sonar hans. Nú heyrast
fréttir um gjaldþrot þessa forystu
kaupfélags.
Eitt sinn átti ég, ásamt oddvit-
um sveitanna við Öxarfjörð, við-
tal við forstjóra Framkvæmda-
stofnunar ríkisins, varðandi jarð-
hitaleit í Öxarfirði. Ég hafði orð
fyrir þeim og sagði að þar færu
menn, sem sætu á gullkistu. Eftir
á að hyggja er þetta ekki ofmælt.
Það furðulega er að ekki fæst fé
til nauðsynlegra rannsókna, fyrr
en eftir dúk og disk og það með
herkjum. Vitað er um lífrænt gas,
sem gæti verið fyrirboði olíu í
dýpri jarðlögum. Ekki er fé til
þessa verkefnis, fyrr en einhvern
tíma um síðir, ef til vill. Fari svo
að þarna sé um auð að ræða getur
Öxarfjörðurinn orðið ein auðug-
asta byggð landsins. Á öllu svæð-
inu frá Auðbjarnarstaðarbrekku
og út í Núpasveit eru frábær skil-
yrði til fiskiræktar og annarra
nytja jarðhitans.
Við Öxarfjörð og austur í Þist-
ilfjörð eru ein bestu sauðfjár-
ræktarsvæði landsins, þar er
nægilegt beitarland. Með
skynsamlegri landbúnaðarpóli-
tík, þar sem landkostir til beitar
verði látnir ráða um skiptingu
framjleiðsluréttar í sauðfjárrækt,
má skapa þarna skilyrði til
sauðfjárbúskapar á fyrri vísu.
Útgerð frá Kópaskeri verður
að vera við hæfi, vegna erfiðra
hafnarskilyrða og heimamiða.
Hér verður að hjálpa fólki til
sjálfsbjargar og sjálfsvirðingar
varðandi endurhæfingu fyrir-
tækja, sem miðist við skynsamleg
skilyrði. Þetta er kjörið hlutverk
iðnráðgjafa og Byggðastofnunar .
á Akureyri.
Við skulum varast að búa til
byggðaeyður í landinu af manna-
völdum. Vitað er um mikinn
jarðhita í Öxarfirði og ókannaðir
eru aðrir möguleikar. Fari þessi
byggð í órækt af mannavöldum
myndast eyða í byggð. Á tímum
frjálsra eignarskipta milli landa
geta byggðir lent með ódýrum
hætti í klóm útlendinga. Þannig
getur þjóðin misst góða landkosti
í hendur útlendinga, fyrir ein-
skæran aulahátt og skammsýni.
Kassasjónarmið skammsýnna
manna er ekki byggðastefna.
Fjárhagsleg slys, vegna ónógs
eigin fjár, eru ekki einsdæmi á
Kópaskeri eða óvænt óhöpp,
vegna mannlegra mistaka. Þetta
gerist víða í landinu og þykir at-
hugavert.
Þeir tímar eru nær en margan
grunar, að fiskiræktin blómstri á
ný. Það væri þjóðhættuleg
skammsýni að deyða framtak í
þeim byggðum, sem búa yfir
miklum guðsgjöfum á sviði land-
kosta.
Það koma tímar, þegar enginn
vill kannast við að hafa kveðið
ragnarök yfir byggðum Norður-
Þingeyjarsýslu. Hver byggð á
tvenna tíma.
Askcll Einarsson er framkvæmda-
stjóri Fjórðungssambands Norðlend-
inga með aðsetur á Akureyri.
ÞJÓÐVILJINN - SfÐA 5
Adsitjauppi
meðbmð-
gáfaða
eiginkonu
Eins og kunnugt er búa sumar
konur við ýmisleg forréttindi sem
karlar láta sig ekki dreyma um.
Meðal þess sem blasir við í þeim
efnum er að þær hinar sömu vita
miklu betur hvað karlar hugsa,
hverjar eru langanir þeirra og
þrár en karlar sjálfir. Þetta eru
auðvitað forréttindi sem munar
um, ekki síst vegna þess að um
leið vita þær einar um hugsanir og
þrár sjálfra sín og hafa þannig
yfirburða þekkingu á hugmynda-
og tilfinningasviði beggja kynja.
Með þessa vitneskju í farteskinu
hafa greindar og duglegar konur
tekið sér fyrir hendur að ráða
ferðinni í umræðum um jafnrétti
kynjanna en karlar oftast þagað
þunnu hljóði af ræfildómi þeirra
sem vita upp á sig skömmina.
Nýlega kallaði tímaritið
Heimsmynd þrjár snjallar konur
á sinn vettvang til að fara vel
völdum orðum um það hugðar-
efni sem samskipti kynjanna er
flestu fólki. Tímaritið valdi sér
ekki viðmælendur af verri endan-
um, allar hafa konurnar náð eftir-
tektarverðum árangri í starfi, ein
er meðal virtustu sagnfræðinga
samtímans og tvær listamenn á
leiklistar- og bókmenntasviði.
Það er því að vonum að gamalt
karlrembusvín á borð við Þránd
taki eftir þegar svo ágætir fulltrú-
ar þeirra sem djúpstæða þekk-
ingu hafa á mannlífinu kveðja sér
hljóðs.
Um mál af þessu tagi er auðvit-
að réttast að haga orðum sínum
af gætni. Karlkynið hefur jú allar
ávirðingar heimsins á samvisk-
unni, og ekki væri það gott til
afspurnar fyrir Þránd ef hann
bættist nú í hóp þeirra sem vilja
hafa vit fyrir konum. Aftur á móti
má kallast áhættulítið að gera fá-
tæklegar athugasemdir við þann
þankagang sem fram kemur í um-
mælum tveggja þessara kvenna,
og virðist vera ein af staðreynd-
um mannlegs eðlis, eftir því sem
ráða má af orðum þeirra. Þórunn
Valdimarsdóttir sagnfræðingur
kemst meðal annars svo að orði:
„Þegar maður eignast barn
með karlmanni og vill að það
gangi upp er nauðsynlegt að
kunna að fela styrk sinn, enda sér
maður konuna oft týna sínum
persónuleika í upphafi hjóna-
bands. En smátt og smátt eftir því
sem bandið styrkist fer persónu-
leiki hennar að koma í ljós og
jafnframt á sér stað eitthvert upp-
eldi á karlinum þannig að hann
verður fær um að taka því.
Hjónabandið er orðið sterkt og
raunverulega gott þegar konan
fær að vera með sinn fullmótaða
persónuleika. En það útheimtir
tíma og kænsku. Konur verða að
lúmskast til að láta karlinum finn-
ast að hann ráði og margar konur
leika að þær séu heimskar til að
ganga í augun á körlunum. Enda
vegnar okkur betur ef við kunn-
um að fela gáfurnar.“ Steinunn
Sigurðardóttir rithöfundur tekur
undir og segir um sigurvegarana í
keppninni um hylli karla: „Það
eru þær sem gefa sig út fyrir að
vera undirgefnar, hjálparvana og
pínulítið heimskar sem eiga
mesta möguleika í samkeppninni
um athygli og ást karlmanna í
flestum tilfellum, það er
óbreytt.“
Þegar Þrándur sér svona texta í
blöðum sem vilja láta taka mark á
sér, hafðan eftir fólki sem ekki er
ástæða til að væna um alvöru-
leysi, þá hugsar hann með sér:
Mikið líður nú karlkyninu vel,
með svo þægilega einfalt sálarlíf
sem kvenkyns hlutinn þekkir út
og inn, og ekkert kemur á óvart.
Þannig telur sagnfræðingurinn að
þá því aðeins verði „karlinrí'
ánægður með tilveruna að kon-
unni hans takist að lúmskast aft-
an að honum, og leika sig nógu
heimska til að hann finni til þess
valds sem hann á að hafa þörf
fyrir. Væntanlega verður karl
þessi því lukkulegri með tilver-
una sem konan hans er lúmskari,
og leiknari í að dylja gáfur sínar.
Samband hjóna verður traustara
þegar konan hefur nógu lengi far-
ið svona aftan að þeim einfeldn-
ingi sem hún er gift og hann því
hlotið „eitthvert uppeldi" sem
gerir hann færan um að taka þeim
breytingum sem verða á kon-
unni. Liggur enda í augum uppi
að karl hefur óumbreytanlegan
persónuleika en „hlýtur uppeldi“
sem gerir hann færan um að þola
„fullmótaðan persónuleika“
eiginkonunnar. Þar að auki
hlýtur hver maður að skilja að
allir karlar eru eins í þessu tilliti
og þess vegna eðlilegt að tala um
„karlinn“ í eintölu.
Einhverra hluta vegna lúmsk-
ast spurning um hugskot Þrándar
af þessu tilefni: Eru þeir karl-
menn þá ógæfusamastir sem sitja
uppi með hreinskilna, sjálfbjarga
og bráðgáfaða eiginkonu, með
munninn fyrir neðan nefið, en
hamingjan fólgin í því að velja sér
lúmska, ósjálfbjarga og helst af
öllu heimska spúsu að
lífsförunaut?
- Þrándur