Þjóðviljinn - 22.03.1990, Blaðsíða 5

SKAK
Sovétmeistarinn sýnir klæmar
i. xi. „x— i :i n 'd.4. c' ,.... Aao cúnHi mpft hvi a A tpnoia Qaman i hií^rSf»rnum oF»ti r»»tt nm cL
Skák er sérkennileg íþrótt fé-
lagslega séð. Það er undarlegt að
horfa yfir skáksal eins og í húsa-
kynnum skákhreyfingarinnar í
Faxafeni, þar sem 72 skákhugs-
uðir sitja nú að tafli, og heyra
ekkert orð. Það mætti jafnvel
halda að jafnt skákmenn sem
áhorfendur væru ómálga. Svo
mikil er þögnin að lágværasta
hvísl er sem öskur.
Fróðir menn segja að mann-
skepnan tjái hug sinn ekki nema
að litlu leyti með orðum heldur
með svipbrigðum, handahreyf-
ingum og látbragði. En skák-
menn að tafli beita aðeins líkam-
anum til að tjá sig. Þeir skiptast á
brosum eða glotti, hrista höfuð-
ið, benda með höndunum eða
yppa öxlum. Sumir setja upp yfir-
íætissvip en aðrir tjá verri stöðu
með þungum brúnum.
Þegar skákmeistararnir koma
úr skáksalnum í skýringaherberg-
ið, þar sem þeir fara yfir skákir
sínar, er eins og þeir þurfi að bæta
sér upp liðnar þagnarstundir og
þá kjaftar á þeim hver tuskan en
raunar beita þeir líkamanum
áfram. Á alþjóðlegum mótum,
eins og Reykjavíkurmótinu, er
opinbert mál eins konar skák-
enska sem er afbrigði af svokall-
aðri pidgin-ensku. f skák-ensku
eru nokkur nafnorð: Bishop,
pawn, king ... og önnur heiti á
mönnunum, check og mate og fá-
ein önnur. Þá eru lýsingarorðin
strong, better og vorse, fornöfnin
this, there og that en aðeins ein
sögn, take sem merkir hér að
drepa. Eiginlegur orðaforði
skák-enskunnar er milli 20 og 30
orð en við hann bætast margs
konar hljóð: ehhm, umm, tjaaaa,
hmmm, íííaa og ýmiskonar taut af
líku tagi. Um framburð gildir ein
regla: að muldra orðunum út
milli hálfsamanbitinna vara,
þannig að aðeins skiljist til hálfs
hvað sagt er. Sú regla helgast
annars vegar af því að menn eru
misfærir í eiginlegri ensku,
kenndri við Oxford og breska
yfirstétt, en hins vegar af því að
menn vilja ekki láta allt sitt uppi
og vita fyrst hvað andstæðingur-
inn hugsar. Þessu tungumáli, ef
svo má kalla, fylgir svo ómælt pat
og bendingar. T.d. tákna sumir
merkinguna að drepa með því að
mynda ránfuglskló með fingrun
um og láta hana vofa yfir þeim
manni sem drepa á.
Tíðindamaður Þjóðviljans
fylgdist með einni slíkri yfirferð
skákar í lok fjórðu umferðar á
þriðjudagskvöldið. Þar voru að
skoða skák sína sænski stór-
meistarinn Hellers og sovéski
stórmeistarinn Vaganjan en sá
síðarnefndi sigraði í flókinni
viðureign.
Hvítt: Hellers
Svart: Vaganjan
1. e4 e6
2. d4 d5
3. Rc3 Rf6
og sýndi með því að tengja saman’
hendurnar hvernig þeir völduðu
hvor annan í framhaldinu.
22. Db2 Rc4
19. Rxb3 a4
20. Rc5 a3
21. bxa3 Hxa3
21. Db4 b5
22. Hd8 ...
6. Bxf6 Bxf6
7. Rf3 0-0
8. c3 Rd7
9. Dc2 e5
4. Bg5 dxe4
5. Rxe4 Be7
Þeir renndu yfir byrjunina í
flýti enda þaulkunnugir henni.
Þessi leikur miðar að því að jafna
taflið fyrir svart. Eftir öll upp-
skipti á miðborðinu í framhald-
inu stendur svartur heldur betur
því hvítur á eftir að koma kóngi
sínum í skjól. Hvítur hefur teflt
byrjunina rólega en velur nú full
hvassa áætlun.
10. d5 g6 12- Bc4 Rb6
11. 0-0-0 Bg7 13- Bb3 a5
Vaganjan byrjar nú að magna
sókn gegn hvíta kónginum. Ef
hvítur hæfi peðaframrás á kóngs-
væng yrði svartur á undan. Ekki
má gleyma að töluverð ógn felst í
mætti svarta kóngsbiskupsins
þótt hann hafi ekki mikil áhrif á
gang mála í þessari skák. í næsta
leik hefði líklega verið betra fyrir
hvít að leika peðinu aðeins til a3
því það verður veikt á a4.
14. a4 Bf5
15. De2 De8
16. Rf-d2 Bd7
Afar athyglisverður leikur.
Svarti biskupinn virðist ógna
kóngsstöðu hvíts en svartur
metur það svo að riddarinn á b6
verði sterkari en biskupinn í
framtíðinni og drepur því a-peðið
með biskup. í framhaldinu sést
að þetta mat er rétt.
17. d6 Bxa4
18. dxc7 Bxb3
Hér færði Vaganjan drottning-
una á c6 og vildi heldur leika 18.
... Dc6, benti á hvítu riddarana
abcdefgh
í kringum þessa stöðu skópst
mikið handapat, mikið sagt af
this og that, mörgu sinnum take,
better og possible mate. Fram-
burður Rússans einkenndist af
blísturshljóðum, sem eru svo al-
geng í rússnesku, en hjá Svíanum
bar mest á ákveðnum syngjanda.
Hvíta peðið er að komast upp í
borð og hlýtur að kosta lið. Á
móti kemur að riddarinn á c4,
sem situr nú öruggur í valdi b-
peðsins, kreppir mjög að kóngi
hvíts í samvinnu við svörtu hrók-
ana. Það er kynlegt að sjá í fram-
haldi skákarinnar hve hvíti hrók-
urinn á hl er illa settur og aldrei
vinnst tími til að koma honum í
leikinn. Þótt hann sé úti í horni
hangir hann í raun í lausu lofti.
24. ... De7 26. cxd8 Hxd8
25. Rd7 Dxd8 27. De7 Hd-a8
Hér klifaði Vaganjan á orðun-
um strong rooks, strong rooks
and knight, very strong. Þótt
hvítur eigi meira lið og riddarar
hans standi glæsilega er engin ógn
í spilinu. Svarti kóngurinn er
fullkomlega öruggur en sá hvíti
stendur í stöðugri ógn, sbr. t.d.
mátið eftir 28. Hdl Hal+ 29.
Kc2 H8-a2+ 30. Kb3 Hb2 mát.
Þess ber líka að geta að Hellers
var kominn í mikið tímahrak þeg-
ar hér var komið. Hann reyndi nú
að koma kóngi sínum undan.
28. Kc2 f5
29. Rd-f6+ Kh8
30. Kd3 H3-a7
Ef svartur tæki riddarann á e4
fengi hvíti kóngurinn flóttareiti
enda hristi Vaganjan hausinn yfir
þeirri uppástungu Svíans. Ef
hvíta drottningin hörfar nú til b4
eða c5 kemur 31. ... Hd8+ 32.
Ke2 (Kc2 er litlu skárra) Ha2+
33. Kf3 Hd3 og glaðlegt andlit
Rússans táknaði að hvítur væri
mát. Hvítur leikur því riddaran-
um til baka.
31. Rd7 Rb6
32. Rd-f6 e4+
33. Ke3 ...
Þetta er að vísu afleikur því nú
hrynja menn hvíts og mörg take
og breitt bros hjá Vaganjan. Ef
33. Ke2 Ha2+ 34. Kel Hb2 og
mátar með Hal. Ef 33. Kc2
Ha2+ 34. Kcl(bl) Rc4 og mátar.
Loks eftir 33. Kc2 Ha2+ 34. Kb3
Rc4 35. Kb4 (eða Hbl, Rd2+ og
hrókurinn fellur) Hb2+ 36. Kc5
Hc8+ 37. Kd5 Hd2+ 38. Ke6
Hc6+ 39. Kf7 Rd6+ 40. Ke6
Rc8+ drottningin fellur og kón-
gurinn fylgir henni fljótlega.
Þessu lík afbrigði höfðu þeir báð-
ir reiknað í allar áttir og renndu
yfir þau með miklum hraði.
33. ... Hxd7
Ef nú 34. Rxd7 skákar svartur
hvítu drottninguna af með
Rd5+. Fjölskylduskákin vofir
einnig yfir í næsta leik þannig að
hinn hvíti riddarinn fellur líka.
34. De6 Hd6 36. Db7 Hb8
35. Df7 Hxf6 37. Hbl Rd5+
Hér gafst hvítur upp og þeir
félagar urðu samferða út úr skák-
skýringaherberginu muldrandi
og patandi. Enda er það svo að
þótt skák-enska muni frumstæð-
asta mál í heimi þá dugar hún
fyllilega til að menn af ólíkum
þjóðernum geti rætt um skákir
sínar. Vaganjan tefldi þessa skák
af mikium krafti.
En það voru fleiri sem tefldu
vel í fjórðu umferð. Þröstur
Ámason átti í höggi við alþjóð-
lega meistarann Finegold frá
Bandaríkjunum sem beitti hinu
skarpa mótbragði Albins en þar
er peði fórnað í byrjuninni.
Þröstur hélt peðinu með taktísk-
um smáhótunum og tókst að snúa
taflinu sér í vil. Mótspilstilraunir
Bandaríkjamannsins urðu æ ör-
væntingarfyllri en allt kom fyrir
ekki og hann gaf taflið þegar ekki
varð spornað við framrás a-peðs
Þrastar.
Hvítt: Þröstur Árnason
Svart: Finegold
1. d4 d5
2. c4 e5
3. dxe5 d4
4. Rf3 Rc6
5. a3 Be6
6. e3 dxe3
7. Dxd8+ Hxd8 19
8. Bxe3 Rg-e7
9. Rc3 Rf5
10. Rb5 Hd7
11. Hdl Rxe3
12. fxe3 Bc5
8
13. Hxd7 Kxd7
14. Kf2 He8
15. Bd3 Bg4
16. b4 Bf8
17. h3 Bxf3
18. Bf5+ Ke7
gxf3 Hd8
20. f4 g6
21. Be4 Hd2+
22. Kf3 Kd7
23. Bxc6+ bxc6
24. Rxa7 h5
1
abcdefgh
Svartur er varnarlaus. Engin
ógn stendur af hróknum. Hann
má ekki fara af d-línunni því þá
kemur Hdl+ og kóngurinn verð-
ur að sleppa valdinu af c6-
peðinu. Hvítur á einfaldlegaj
tveim peðum meira og auk þess á|
a-peðið greiða leið upp í borð.
25. c5 Be7 29- Hal f6
26. a4 Bh4 30 • exf6 Bxf6
27. a5 Ke6 31- Ha3 85
28. Ke4 Kd7 32- fx85
og svartur gafst upp.
Jón Torfason
MINNING
Guðnín Valdimarsdóttir
Merk kona og góð kvaddi
þennan heim að kvöldi 13. mars á
93. aldursári.
Guðrún Valdimarsdóttir var
hin dæmigerða íslenska ljósmóð-
ir af bestu gerð. Dugleg, hjarta-
hlý og gjafmild, svipmótið
traustvekjandi og virðulegt. Hún
var heiðursfélagi í Ljósmæðrafé-
lagi íslands.
Árið 1984 þegar félagið gaf út
ritverkið Ljósmæður á íslandi var
Guðrúnu sem heiðursfélaga af-
hent 1. eintakið af ritinu. í minn-
ingunni er það eitt af hinum
gullnu augnablikum, þegar hún
hlý og virðuleg, klædd íslenska
þjóðbúningnum, þakkaði fyrir og
bað ljósmæðrastéttinni blessun-
ar.
Guðrúnu dreymdi unga um
það að verða ljósmóðir. Og
draumurinn rættist, enda var
henni lagið að rétta draumum
sínum hjálparhönd á leið til veru-
leikans. Hún tók próf í ljósmóð-
urfræðum árið 1920 og tók þá
þegar við Auðkúluhreppsum-
dæmi í Arnarfirði.
Árið 1925 var Guðrúnu veitt
Bolungarvíkurumdæmi og
gegndi hún því til ársins 1933 og
reyndist farsæl ljósmóðir,
traustur vinur og hjálparhella
langt út fyrir sitt starfssvið. Með
Ijósmóðir
fögrum orðum móður minnar um
þessa góðu konu kom Guðrún
Valdimarsdóttir inn í minn hug-
arheim, þá var ég barn að aldri.
Tíminn leið og kynni mín af Guð-
rúnu urðu síðar mikil og sönnuðu
orð móður minnar. Guðrún hætti
ljósmóðurstörfum í Bolungarvík
vegna veikinda og um árabil lá
leið hennar til allt annarra starfa.
Hún gerðist stöðvarstjóri Lands-
símans í Hveragerði árin 1934-44.
Hún fluttist þá til Reykjavíkur og
hóf ljósmóðurstörf á ný.
Á þeim árum fóru fæðingar
fram í heimahúsum, oft við hinar
erfiðustu aðstæður. Öryggis-
leysið og fátæktin var þá allsráð-
andi á fjölda heimila.
Þar kynntist Guðrún sársauka
og fátækt sem skar í hjarta eins og
hún orðaði það sjálf. Kjarkur
hennar og dugnaður brást heldur
ekki og þess minnast án efa marg-
ir með þakklæti og virðingu í
huga.
Fæðingardeild Landspítalans
var alltof lítil á þessum tíma og
annaði engan veginn hlutverki
sínu. Fólk stóð frammi fyrir því
að þar varð að neita miskunnar-
laust beiðni um pláss fyrir fæð-
andi konu hversu mikil sem
neyðin var. Ég hef orðað það svo
að manni sortni fyrir augum af
tilhugsuninni um þetta ástand.
Frammi fyrir þessu neyðarást-
andi stóð ljósmóðirin Guðrún
Valdimarsdóttir og þekkti manna
best. En hún lét sér ekki bara
sortna fyrir augum eða fómaði
höndum. Nei, ekki aldeilis, held-
ur tók hún til sinna ráða og setti á
stofn eigið fæðingarheimili, fyrst
í Barmahlíð og síðar að Stórholti
39 og rak það með myndarbrag í
15 ár eða allt til ársins 1961, en þá
er Fæðingarheimili Reykjavíkur
tekið til starfa.
Þetta framtak Guðrúnar og öll
sú hjálp sem það var reykvískum
foreldrum og börnum þeirra '
verður aldrei vegið eða metið, en
mikil var hjálpin og upplifaðar
örlagastundir.
Grátur barns -
grátur þess er minn.
Hlátur barns -
hlátur þess er minn.
Hugur þess
hlær í augum mér,
hjarta þess
slœr í brjósti mér.
Eins og skáldkonan Jakobína
Sigurðardóttir kemst að orði.
Vinna Guðrúnar á þessum
árum er í mínum augum nær ofur-
mannleg, ekkert verk sem vinna
þurfti vílaði hún fyrir sér. Handa-
vinnan og útsaumurinn á sængur-
fötunum fyrir vöggubörnin,
„englana" hennar eins og hún
nefndi þau, er mér minnisstæð.
Alla tíð lék saumaskapur og
hverskonar hannyrðir í höndum
hennar og afköstin mikil. Ekki
alls fyrir löngu lauk hún við 12.
altarisdúkinn sem hún saumaði
og gaf í kirkjur landsins og kap-
ellur. Mér er einkar ljúft að geta
þess sérstaklega að hún gaf altar-
isdúk sem prýðir kapellu
Kvennadeildar Landspítalans.
í Ljósmæðrafélagi Islands var
hún ávallt hinn góði og trausti fé-
lagi sem vildi hag þess og veg sem
mestan og nú kveður ljósmæðra-
stéttin þennan heiðursfélaga sinn
með innilegri þökk og virðingu.
Guðrún giftist Kjartani Helga-
syni árið 1922, en ári síðar fæddist
þeim sonurinn Valdimar. Þótt
Guðrún væri gjörvuleg og farsæl
kona þá varð hún að takast á við
óblíð örlög. Maður hennar var
sjómaður og drukknaði með vél-
bátnum Rask frá ísafirði og þá
stóð hún ein með sorg sína og
sólargeislann þeirra beggja, son-
inn unga aðeins árs gamian. Hún
þurfti einnig að takast á við mikil
veikindi um dagana. Guðrún
missti Valdimar son sinn á besta
aldri. Hann var giftur hinni ágæt-
ustu konu, Christinu Grashoff,
hollenskri að uppruna og hjúkr-
unarkonu að mennt og eignuðust
þau fjögur börn. Eitt ljósubam-
anna, Brynhildi Kristjánsdóttur,
ól Guðrún upp sem sitt eigið
barn.
Ættingjum og aðstandenc* ->
sendi ég innilegar samúðark'. „oj-
ur.
Góðan vin og stéttasystur,
Guðrúnu Valdimarsdóttur, kveð
ég með hjartans þakklæti og
djúpri virðingu.
Guðrún Finnbogadóttir
Fimmtudagur 22. mars 1990 ÞJÓÐVIUINN - SÍÐA :5