Þjóðviljinn - 31.03.1990, Blaðsíða 4

þJÓÐVIUINN Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar.
AFMÆLI
Gerjun í
í þessari viku urðu þau tímamót að mati margra, að Einar
Pálsson flutti fyrsta fyrirlestur sinn við Háskóla íslands um
rannsóknir á táknmáli íslenskra miðaldabókmennta og
tengingar þeirra m.a. við rómverska, gríska og egypska
menningu. Einar hefur gefið út fjölda verka um tilgátur sínar
en til þessa aðeins flutt fyrirlestra um þær við erlendar
menntastofnanir. Það var Félagsvísindadeild Háskólans
sem reið á vaðið, og eins og fulltrúi hennar, prófessor Þórólf-
ur Þórlindsson benti á, verður það að teljast í samræmi við
efni rannsókna Einars, sem tengjast hugmyndaheimi
landnámsmanna og afkomenda þeirra, aðferð í skipulags-
málum og grundvöllun merkisstaða á landinu.
Kenningar og aðferðir Einars hafa verið umdeildar, eins
og eðlilegt er, svo mjög sem þær ganga í berhögg við ýmsar
viðteknar hugmyndir og skýringar á miðaldamenningunni.
Ekki skal dæmt um það hér, hvers virði þær eru, en í Ijósi
víðtæks áhuga hjá þjóðinni um fornan menningararf er það
gleðilegt, að nú hillir undir að þessar byltingarkenndu hug-
myndir verði teknar til umfjöllunar af fleiri fræðimönnum og
rannsóknaraðilum. Það er til dæmis einkar athyglisvert, að
nýlega birtar niðurstöður yfirmanns arkitektadeildar Róm-
arháskóla og athuganir Þórarins Þórarinssonar, arkitekts
hjá Reykjavíkurborg, um fornar hefðir í mörkun lands og
byggðar, skuli leiða í Ijós samsvaranir við vinnutilgátur Ein-
ars Pálssonar af undraverðri nákvæmni.
Margt bendir til þess, að um þessar mundir sé nokkur
aerjun í viðhorfum og verkefnavali sem tengist fyrstu öldum
Islandsbyggðar. Margrét Hermanns Auðardóttir hefur ný-
lega varið doktorsritgerð sína um fyrstu byggð í
Vestmannaeyjum, sem hún túlkar þannig að land hafi verið
byggt hér mun fyrr en áður var ætlað. Gísli Sigurðsson
varpar í doktorsritgerð sinni um keltnesk áhrif á íslandi upp
spurningum um blómlega Keltabyggð við Breiðafjörð fyrir
landnám norrænna manna og Þorvaldur Friðriksson forn-
leifafræðingur kynnti á fundi hjá Félagi íslenskra fræða í
vikunni forvitnilegar upplýsingar úr bráðabirgðarannsókn-
um sínum á Fellsströnd, sem ásamt fornleifagreftri á Græn-
landi benda til sterkari keltneskra og kristinna áhrifa um
vestanvert landið en almennt hefur verið álitið.
Hingað til hafa það að mestu verið leikmenn sem veltu
vöngum yfir öðrum skýringum og sjónarhornum í þessum
efnum en háskólamenn stundað. Með því að benda á þetta
er engri rýrð varpað á merk störf lærðra fræðimanna. Hins
vegar er augljóst, að langur vegur er frá því að allir fletir,
skýringartilraunir og vinnuaðferðir hafi enn litið dagsins Ijós.
í því sambandi má minna á þá nýsköpun í rannsóknum á
íslenskum fornbókmenntum sem fram hefur farið erlendis.
Útlendingar reiða sig á textarannsóknir íslendinga og aðrar
grundvallarathuganir og útgáfur, en hafa hins vegar oft verið
fljótari að tileinka sér eða finna upp ný tök og tengingar en
við. Þetta hafa íslenskir háskólamenn sjálfir bent á.
Hér er ekki um samkeppni að ræða, heldur samvinnu,
þegar allt er með felldu. Þessu til staðfestingar er merkileg
starfsemi Stofnunar Sigurðar Nordals, sem ekki síst annast
tengsl við þá erlenda aðila sem við íslensk fræði fást. Auk
fyrirlestraraðar sem nú stendur yfir býður stofnunin í sam-
vinnu við aðila innan Háskóla íslands erlendum fræði-
mönnum til þriggja viðburða í júní og júlí. Hæst af þessum
viðburðum ber „Snorrastefnu", sem er alþjóðleg náms-
stefna Stofnunar Sigurðar Nordals um norræna goðafræði
og Snorra-Eddu í júlílok. Níu erlendum fræðimönnum er
boðið þar til fyrirlestrahalds.
Allt ber þetta vonandi merki um þróttmikla og lífvænlega
íslenska menningu. Og miðað við þá staðhæfingu sem
stundum heyrist, að áhrif Sigurðar Nordals hafi jafnvel um of
yfirgnæft önnur sjónarmið eða rannsóknaleiðir, þá er það
augljóst að þeir sem vinna í hans nafni opinberlega núna eru
á vissan hátt í fararbroddi þeirra sem efla nýsköpun og
stuðla að fjölbreyttari hugmyndum og vinnuaðferðum í mið-
aldafræðum. Framtak Félagsvísindastofnunar varðandi
kenningar Einars Pálssonar er einnig hluti af þessari þróun.
ÓHT
þJOÐVILJINN
Síðumúla 37-108 Reykjavík
Sími:68 13 33
Símfax:68 19 35
Útgefandi: Útgáfufélag Pjóðviljans.
Framkvæmdastjóri: Hallur Páll Jónsson.
Ritstjórar: Árni Bergmann, Ólafur H.Torfason.
Fróttastjóri: SigurðurÁ. Friðþjófsson.
Aðrirblaðamenn: DagurÞorleifsson, ElíasMar(pr.),Garðar
Guðjónsson, Guðmundur Rúnar Heiðarsson, Heimir Már Pétursson,
Hildur Finnsdóttir (pr.), Jim Smart (Ijósm.), Kristinn Ingvarsson
(Ijósm.), LiljaGunnarsdóttir, ÓlafurGíslason, ÞrösturHaraldsson.
Skrifstofustjóri: Sigrún Gunnarsdóttir.
Skrifstofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristín Pétursdóttir.
Auglýsingastjóri: Olga Clausen.
Auglýsingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Svanheiður Ingi-
mundardóttir, UnnurÁgústsdóttir.
Sfmavarsla: Bára Sigurðardóttir, ÞorgerðurSigurðardóttir.
Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Útbreiðslu-ogafgreið8lu8tjóri:GuðrúnGísladóttir.
Afgreiðsla: Halla Pálsdóttir, Hrefna Magnúsdóttir.
Innheimtumaður: Katrín Ðárðardóttir.
Útkeyrsla, afgreiðsla, ritstjórn:
Síðumúla37, Reykjavík,sími:68 13 33.
Símfax:68 19 35.
Auglýsingar: Síðumúla 37, sími 68 13 33.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verð í lausasölu: 100 kr. Nýtt Helgarblað: 150 kr.
Áskr iftarverð á mánuði: 1100 kr.
Stefán Hörður Grímsson
sjötugur
Það var fyrir nokkrum árum,
að Stefán Hörður kom að máli
við ungt ljóðskáld sem hafði þeg-
ar getið sér nokkurt orð, heilsaði
honum með miklum virktum og
sagði eitthvað á þá leið, að þeim
væri merkilegur hlutur sameigin-
legur. Óþarfi er að lýsa þeirri til-
finningu sem gagntók skáldið
unga þegar sjálfur stórmeistarinn
vék að því slíkum orðum, og titr-
andi röddu var spurt hvað þetta
væri. „Við höfum báðir verið
sundkennarar," svaraði Stefán á
sinn elskulega hátt. Og gladdi
held ég kollega sinn, þótt hann
hefði aldrei við slíka kennslu
fengist.
Það einkennir svo mörg ljóð
Stefáns, að varla er nokkur leið
að orða lærdóminn af þeim öðru
vísi en hann gerir það sj álfur.Hver
lesandi hlýtur að túlka þau fyrir
sig. Eins er með þessa litlu sögu.
En þó er hún í mínum huga tákn
þess að Stefán fetar sinn eigin stfg
um landslag ljóðlistarinnar, og á
fátt sameiginlegt með öðrum ís-
lenskum skáldum, að þeimólöst-
uðum, annað en sundkennsl-
una.
Stefán hefur ekki gefið út
margar bækur, en verið nýr mað-
ur með hverri bók. Samt er það
alltaf sama röddin sem hljómar.
Fáir hafa gefið út ljóðabækur á
seinni árum sem eru frumlegri
eða nýstárlegri en síðustu bækur
hans. Stefán kann eins og norn-
irnar að snúa okkur ljúfan þráð,
ekki síst í ástarkvæðum sínum, en
um leið eirir hann hvergi „þessu
skipulagða víti glysþrælanna".
Aldrei hefur hann samt ofgert
þeirri lýrísku vatnsorkusálsýki
sem Þórbergur skrifaði um forð-
um, heldur setur hann iðulega
inn í bækur sínar ljóð sem vefjast
fyrir lesanda nema hann átti sig á
því að þeim er ætlað að rjúfa allan
uppgerðar hátíðleika, og fá okk-
ur til að líta líf okkar nýjum
augum („Maður í regnkápu/
kann að vera rigningarlegur/ en
hann er ekki regn“).
Nú kann fólk að halda það um
menn sem fara eigin slóðir, hafa
sín prívatsundtök meðan við hin
troðum alltaf þennan sama mar-
vaða, að það sé óskaplega erfitt
við þá að eiga og til dæmis engin
leið að gefa þá út. Því fer fjarri.
Með síðasta handriti Stefáns fylg-
di til að mynda svohljóðandi
miði: „Bókstafurinn z (seta) er
eina skilyrðið sem ég set til þess
að ég leyfi prentun á bókartexta,
sem ég er skrifaður fyrir“ - og var
þó bætt við að allt væri þetta
skaplyndi útgefanda háð. Það er
hægur vandi að uppfylla þetta
skilyrði Stefán, en þeim mun
meiri sómi að fá að gefa þig út. Til
hamingju með afmælið!
Halldór Guðmundsson
Þegar minnst er á Stefán Hörð
er þess gjarna getið, að ekki hafi
hann nú sent frá sér margar
bækur. Þótt skrýtið sé er engu
líkara en sumir menn bendi á
þessa staðreynd með ávítunar-
svip: rétt sem þeir vilji segja að
Stefán Hörður sé ekki nógu dug-
legur sjómaður við sinn veiði-
skap, við að draga ljóðfiska
undan steini. En svo ég nú tali
fyrir sjálfan mig: gott er alltaf til
þess að vita að þeir skuli vera til
sem vísa frá sér með kurteisu
fordæmi þeim afkastafyrirgangi
sem íslendingar hafa lagst í og er
þá raunar lifandi að drepa.
Ekki síst vegna þess, að þegar
okkur er svo gefinn kostur á að
opna nýja bók eftir skáldið, þá
erum við hrifin burt úr hávaða og
áhrifabrellum og klisju. Við
erum stödd í þeim galdri miðjum
sem frumleikinn er, ótrúlegur og
þó ekki langsóttur, furðulegur en
samt nákominn upprunaleikan-
um sem við ættum öll að hafa
sjálfsagðar taugar til, svo framar-
lega sem við höfum ekki svikið
allt það sem skást er í okkur.
Það vill svo til að við lesum
skáldskap í takt við árin sem safn-
ast á herðar okkar. Forvitni okk-
ar er ekki sú sama og hún var
þegar allt sýndist nýtt. Ekki nema
von að við látum okkur fátt um
finnast þótt einhver komi með
írafári og segi að mikil nýmæli
hafi brotist út. Ekki nema eðli-
legt að þeim skáldum fækki sem
við eigum samleið með. Um leið
ogsamferðin verðurinnilegri. Og
þá viljum við ekki síst vita af þeim
í nágrenninu sem ekki ljúga að
okkur með tiktúru eða tísku-
flandri. Af þeim sem þekkja
þversagnir heimsins og óttast þær
ekki og gera ekki lítið úr þeim og
kunna að vinna úr þeim góðkynj-
aðan kraft sem játast lífinu og
þess fögru möguleikum. Einn
þeirra er Stefán Hörður, það var
hann sem sagði:
Njótum þess morgunglöð
að villast rétta leið!
Næsta fótmál skín í undrafirð.
Arni Bergmann
Þjóðarátak gegn krabbameini
Nú um helgina munu sjálfboða-
liðar ganga í hvert hús í iandinu
og taka við framlögum í „Þjóðar-
átak gegn krabbameini - Tii sig-
urs!“.
Einnig verða sjálfboðaliðar í
nokkrum stórmörkuðum. Söfn-
unarfólkið mun verða auðkennt
merki átaksins og gefa kvittanir
fyrir öllum framlögum.
Gert er ráð fyrir að safnað
Gengið í hús um helgina
verði á tímabilinu frá kl. 11 til kl.
19 á laugardag og milli kl. 13 og
19 á sunnudag. Ef enginn er
heima á þessum tíma verður
skilið eftir umslag með gíróseðli
og korti sem setja má ófrímerkt í
póst ef óskað er eftir að greiða
með greiðslukorti. Greiða má
framlag með peningum, ávísun
eða greiðslukorti en einnig er
hægt að tilkynna framlag með
greiðslukorti alla helgina í síma
Krabbameinsfélagsins, 62 14 14.
Enn vantar fleiri sjálfboðaliða
til starfa og fer skráning þeirra
fram í þessum sama síma. í húsi
félagsins að Skógarhlíð 8 í
Reykjavík verður miðstöð starfs-
ins en söfnunarskrifstofur verða í
öllum kirkjusóknum í höfuð-
borginni og á þéttbýlisstöðum um
land allt.
4 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 31. mars 1990