Þjóðviljinn - 31.03.1990, Síða 7

raskráa
læknir ekki öfundsverður af hlut-
verki sínu.
Fyrirvara um „hagsmuni“
sjúklinga til að fá afhentar
sjúkraskrár á að felia brott með
öllu. Fyrir utan það að vera rök-
leysa er erfitt að ímynda sér
hvaða skaða fullveðja fólk getur
beðið af því að sjá sjúkraskrár
sínar.
Hvað á að geyma skýrslur lengi
eftir síðustu innlögn sjúklings?
Eitt ár, tíu ár, þrjátíu ár? Til
dauða sjúklings, tíu ár eftir dauða
sjúklings eða á jafnvel aldrei að
farga skýrslunum?
Og hér komum við að aðal-
atriði málsins.
Það er út í hött að setja lög um
afhendingu sjúkraskráa nema
jafnframt sé höfð hliðsjón af fyrn-
ingartíma. Gert er ráð fyrir að
heilbrigðisráðherra ákveði
geymslutímann með reglugerð að
fengnum tillögum landlæknis og
Læknafélags Islands. Það þýðir í
raun að læknar ráða þar mestu.
Mér hefur ekki tekist að afla upp-
lýsinga um fyrirhugaðan
geymslutíma sjúkraskýrslna í
þeirri reglugerð sem nú er í smíð-
um.
En hvernig hefur geymslu
þeirra verið háttað hingað til?
Um það hafa ekki verið til nein
landslög. Sjúkrahúsin hafa ráðið
því upp á eigin spýtur. í dreifi-
bréfi landlæknis nr. 6/1985 segir
svo um þetta: „Útskriftarbréf
(læknabréf eða hliðstætt bréf)
skal geyma um ótakmarkaðan
tíma... Sjúkraskrár heilsugæslu-
stöðva, læknastofa og sjúkrahúsa
skal geyma í minnst 30 ár frá síð-
ustu færslu eða 10 ár frá andláti
sjúklings". Síðan er nánar kveðið
á um hvaða gögn þetta eru og
greint frá geymslu ýmissa ann-
arra gagna.
Ef sú reglugerð sem nú er í
smíðum líkist þessum reglum,
verða þeir, sem leggjast inn á
sjúkrahús, þó ekki sé nema stutt-
an tíma á yngri árum, að una því
að vera í skjalasöfnum stofnunar-
innar alla ævi sína og heilan ára-
tug eftir lát sitt hvað venjulega
sjúkraskrá varðar, en til dóms-
dags hvað útskriftarbréf snertir.
Alþingi á ekki að láta læknum
og heilbrigðisráðuneyti eftir að
ákvarða geymslutíma sjúkra-
skráa. Alþingi á sjálft að setja lög
um það jafnhliða afhendingu.
Leiðrétting og eyðing
á sjúkraskrám
Gerum nú ráð fyrir að
breytingartillagan við 16. gr.
læknalaga verði samþykkt og fólk
fái afrit af sjúkraskrám. Þá telur
einstaklingur að skráðar upplýs-
ingar séu rangar og villandi eða
hafi jafnvel misst gildi sitt í heild
(það er auðvelt að sýna fram á
það að sjúkraskrár geti misst gildi
sitt). Getur hann þá krafist þess
að villurnar séu leiðréttar eða
skránum eytt að hluta til eða al-
veg?
I læknalögum um sjúkraskrár
er ekki kveðið á um þetta mikil-
væga atriði. En gildir þá 14. grein
laga um skráningu og meðferð
persónuupplýsinga nr. 121 1989
um sjúkraskrár? En sú lagagrein
tryggir hinum skráðu þessi rétt-
indi þar sem hún á við. Það er
ólíklegt að læknar muni þegjandi
og hljóðalaust fallast á að þetta
ákvæði eigi við um sjúkraskrár.
En fái einstaklingur að lesa
sjúkraskrá sína, en geti engu um
hana þokað, þó hann telji hana
ranga og villandi, eða að hún hafi
misst gildi sitt, en skráin eigi að
síður geymd alla ævi hans og
jafnvel lengur, er það hrein ógn-
un við mannréttindi einstaklings-
ins. Ekki síst þegar um geðskýrsl-
ur er að ræða. Um þetta vísa ég til
greinar minnar „Sjúkraskrár og
mannréttindi“ í Morgunblaðinu
4. mars 1988.
Að mínum dómi er það skylda
löggjafans að tryggja sjúklingum
með lögum ámóta rétt varðandi
sjúkraskrár og lög nr. 121 1989
veita fólki almennt varðandi
skýrslur um einkahagi þess. Rétt-
ur manna varðandi einkamálask-
ýrslur á hvergi að vera meiri en
um sjúkraskrár, af því að þær eru
viðkvæmustu og nærgöngulustu
persónuupplýsingar sem til eru.
Vernd fyrir
„vísindarannsóknum“
Réttleysi fólks hvað snertir
notkun sjúkraskýrslna í hvers
kyns „vísindatilgangi“ sem ekk-
ert kemur meðferð á því við er
algert. Nefni ég þar um þetta
dæmi: í Læknablaðinu 3. tbl.
1982 ritar Lárus Helgason yfir-
læknir Kleppsspítalans greinina
„Athugun á tíðum endur-
innlagningum sjúklinga á
Kleppsspítala.“ Rannsóknin náði
til sjúklinga er lagðir voru inn á
Kleppsspítalann árið 1976, en þó
ekki til þriggja flokka sjúklinga
sem nánar voru skilgreindir. Nú
lagðist ég einmitt inn á spítalann
árið 1976 og telst mitt tilfelli eng-
an veginn til þeirra undantekn-
inga er féllu utan við
rannsóknina. Um upplýsingarnar
sem rannsóknin byggði á segir
svo í greininni: „Upplýsingar
voru fengnar úr sjúkraskýrslum
spítalans". Það er því augljóst að
sjúkraskrá mín frá 1976 var notuð
en um það vissi ég ekki fyrr en
mörgum árum síðar. Ég tel hik-
laust að Lárus Helgason hafi
þarna brotið trúnaðarleynd. Þá
er vert að muna að vestræn
læknisfræði hefur tilhneigingu til
ofrannsókna er stundum þjóna í
það minnsta umdeilanlegum vís-
indalegum tilgangi að dómi lækn-
anna sjálfra. Og frami lækna á
vísindasviðinu er mældur eftir rit-
störfum en til að skrifa þurfa
menn að „rannsaka" og þá er
stundum leitað í sjúkraskrár.
Sjúklingar eiga heimtingu á laga-
legri vernd gegn því að læknar
noti sjúkraskýrslur þeirra til
framdráttar eigin frama eða sjúk-
lingar þurfi á þennan hátt að
gjalda fyrir faglegan vöxt fræði-
greinarinnar.
Stjórnsýsluskyldur
lækna
Eins og ác)ur getur hafa yfir-
læknarnir Tómas Helgason og
Hannes Pétursson ekki virt við-
lits ítrekaðar beiðnir mínar um
afhendingu sjúkraskráa. Þeir
gefa engar ástæður fyrir þeirri töf
sem orðið hefur á afhendingu eða
skýra sjónarmið sín einu orði.
Hins vegar les ég það í áliti um-
boðsmanns alþingis að land-
læknir hefur leitað til Tómasar
Helgasonar varðandi afhendingu
sjúkraskráa til mín. Þannig vitnar
umboðsmaður í bréf landlæknis
er aftur vitnar til „Þriðja svarb-
réfs“ Tómasar, er telur að lögin
séu ekki afturvirk. Yfirlæknirinn
gerir sem sagt embættismönnum
grein fyrir viðhorfum sínum í til-
teknu máli þó hann virði borgar-
ann sjálfan ekki viðlits.
Athugum þetta nánar: Lög eru
sett um rétt þegnanna gagnvart
ýmsum stofnunum samfélagsins.
Lögin leggja yfirmönnum stofn-
ana vissar samskiptaskyldur á
herðar: Sjúklingar biðja til að
mynda skriflega um afhendingu
sjúkraskráa og viðkomandi lækn-
ir verður því að svara slíkri beiðni
og útskýra ef eitthvað stendur í
vegi fyrir rétti sjúklingsins. Hirði
læknirinn hins vegar ekki um
óhjákvæmilegar leikreglur í
þessu sambandi óvirðir hann ekki
aðeins fullveðja þegna, er leita
réttar síns að lögum, heldur gerir
blátt áfram að engu þau réttindi
manna, sem lögin eiga að tryggja.
Hann bregst þannig skyldum sín-
um og grefur beinlínis undan rétt-
aröryggi þegnanna. Og þetta ger-
ir hann skýringarlaust í krafti
valds. Þessi viðbrögð lækna jeru
ekki einsdæmi og þekki ég sjálfur
fleiri dæmi. Þess vegna er brýnt,
ef menn láta sig rétt sjúklinga ein-
hverju skipta, að setja reglur um
afgreiðslu lækna á óskum sjúkl-
inga um afhendingu sjúkraskráa.
Rætur þessara laga
í gamla daga datt fáum í hug að
biðja um sjúkraskrá sína enda
viðbúið að hún væri „öll á lat-
ínu“. Og þeim fáu, sem mönnuðu
sig upp í þetta, vísuðu læknar á
bug. En með tímanum varð rétt-
arvitund almennings næmari og
þeir urðu æ fleiri er kröfðust þess
að komast í sjúrnala sína. Og
læknar gáfu eftir. Þegar þeir sáu
ástæðu til leyfðu þeir fólki að lesa
sjúkraskrá í viðurvist læknis. Á
allra seinustu árum hafa menn
jafnvel fengið ljósrit af sjúkra-
skrám. Af þessu sést að ákvæðið
um „afhendingu" sjúkraskráa í
formi „afrits“ er lögfesting hefðar
sem læknar hafa sjálfir skapað
með tímanum. Skilyrðið um
„ótvíræða hagsmuni sjúklings“ er
einnig beinlínis komið frá lækn-
um. I reglum Læknaráðs Land-
spítalans um gerð og færslu
sjúkraskráa frá 16. mars 1988,
segir t.d. í 2. grein: „Sjúklingi
skal heimill aðgangur að sjúkra-
skrá í viðurvist læknis að fenginni
heimild þess sérfræðings sem
stundaði hann, enda þjóni það
ótvíræðum hagsmunum sjúk-
lings“.
Þegar löggjafinn setur lög um
réttindimanna varðandi sjúkra-
skrár lýsir það furðulegri þröng-
sýni, lftilþægni og skilningsleysi á
mannréttindum, að hann skuli
láta sér nægja að lögfesta einung-
is hefðbundin viðhorf lækna í
stað þess að hyggja að fleiri sjón-
armiðum til að ákvarða sann-
gjörn og eðlileg réttindi manna í
þessum efnum. Slíka kröfu verð-
ur að gera til alþingis íslendinga.
Tillögur og
niðurlag greinar
Eftirfarandi tillögur eru til at-
hugunar. Það þarf að hugsa þær
betur.
Alþingi á ekki að samþykkja þá
breytingartillögu sem ráðherra
hyggst gera á 16. grein lækna-
laga.
Þess í stað ætti þingið að endur-
skoða vandlega lög um afhend-
ingu og meðferð sjúkraskráa og
hafa samráð við ýmsa aðila, svo
sem heimspekideild háskólans og
að sjálfsögðu félög sjúklinga og
tryggt verði að tekið verði mark á
sjónarmiðum þeirra.
Þessara atriða ber helst að gæta
hvað rétt sjúklinga varðar að
mínum dómi:
Enginn fyrirvari verði á rétti
sjúklings til að fá afhenta sjúkra-
skrá.
Alþingi ákveði geymslutíma og
fyrningar sjúkraskráa cins og af-
hendingu þeirra.
Sjúklingum verði tryggð álíka
réttindi um leiðréttingar á
sjúkraskrá og eyðingu á henni og
eru í 14. grein laga nr. 121 1989
um almenna skrásetningu á pers-
ónuupplýsingum. Óháð nefnd
skeri úr ágreiningi er upp kann að
rísa.
Bannað verði að nota skýrslur í
rannsóknar- eða vísindatilgangi
nema með skriflegu leyfi sjúkl-
ings eða forráðamanna og þeim sé
gerð fullnægjandi grein fyrir eðli
og tilgangi rannsóknanna og
hverjir fái aðgang að skránum.
Settar verði reglur um meðferð
lækna á bciðnum sjúklinga um af-
hendingu sjúkraskráa.
Að lokum vona ég að alþingis-
menn hafi hugrekki til að hugsa
upp á eigin spýtur við afgreiðslu á
16. grein læknalaga. Og gleymi
því ekki að hafa almannaheill að
leiðarljósi.
Sigurður Þór Guðjónsson
101047-2969
Laugardagur 31. mars 1990 ÞJÓÐVILJINN - SlÐA 7