Þjóðviljinn - 15.08.1990, Blaðsíða 4

þJÓÐVILJINN
Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
KLIPPT OG SKORIÐ
Hið
tilkomumikla
sektarleysi
Það birtist í fýrradag lofgrein í DV um Margaret Thatcher,
forsætisráðherra Breta. Höfundurinn, ritglaður flokksbróðir
jámfrúarinnar hérlendur, byrjaði á því að slá því föstu, að frú
Thatcher væri „tilkomumesti stjómmálamaður okkar tíma”.
Þetta mat er reist á þeirri merkilegu fræðikenningu að „allir
séu nú sammála” um þetta. Sem er í fyrsta lagi rangt eins og
fallandi gengi frú Thatcher heima fyrir bendirtil. í öðru lagi er
einkunnagjöf af þessu tagi álíka merkileg stjómmálafræði
og sú náttúrufræði sem hér áður fyrr kom fram í prófspum-
ingum í bamaskóla sem hljómuðu á þessa leið:
Hver er fegursti fugl íslands?
En þessi einkaskoðun íhaldssams íslensks stjómmála-
fræðings skiptir náttúriega engu máli, hvort sem hann finnur
fleiri eða færri sem eru honum sammála. Hitt er svo forvitni-
legt, hvers vegna hann telur Margaret Thatcher svo mikil-
fenglega. Svarsins er að leita í ritgerð eftir breskan prófess-
or sem er einn þeirra „allra” sem greinarhöfundur tekur mark
á. En þessi prófessor, sem hingað mun hafa komið til fyrir-
lestrarhalds, lýsir mikilfenglegri sérstöðu frú Thatcher á
þessa leið (orð greinarhöfundar í DV); „Minogue telur að
Thatcher sé ólík flestum öðrum vestrænum stjómmála-
mönnum í því að hún er laus við sektariænnd. Hún leggur á-
herslu á ábyrgð einstaklingsins. Með þessu ógnar hún öll-
um óánægjuiðnaðinum. Hún ögrar þeim sjálfskipuðu tals-
mönnum ýmissa minnihlutahópa, sem gera beinlínis út á
sektarkennd áhyggjulausra góðborgara.”
Þetta er merkilegt fagnaðarerindi. I fyrsta lagi er lýsingin
rétt: frú Thatcher tilheyrir þeim hugsunarhætti sem viður-
kennir ekki „sekt” - með öðrum orðum; viðurkennir ekki
samábyrgð manna. Þetta heitir í jákvæðri formúlu, að menn
beri ábyrgð á sjálfum sér, sem er ekki slæm kenning út af
fyrir sig. En hún þýðir ekki síst í hinu pólitíska samhengi að
menn beri EKKI ábyrgð á öðrum. Með öðrum orðum: við
stöndum frammi fyrir hinni hörðu speki sérgæskunnar: hver
hugsi um sjálfan sig og andskotinn hiröi þann aftasta.
Hér leiðir hvað af öðru. Þeir sem taka að sér að tala máli
þess fólks sem fer halloka í lífsbaráttunni, þeir eru einhverj-
ir fyrirlitlegir starfsmenn „óánægjuiðnaðarins”. Með slíku og
þvílíku tali er reyndar ekki verið að sparka í félagsmálapóli-
tík vinstriflokka, eins og ætlunin mun vera, heldur er fyrst og
síðast veist að þeirri hefð kristninnar sem mest er um verð.
Hefð Samverjans sem spurði ekki, hverernáungi minn, eða
hvenig stendur á því að hann liggur særður og allslaus við
veginn, heldurtekur hann upp á sinn eyk og hjálpar honum.
Slík túlkun á hrifningu íslensks stjómmálafræðings á af-
rekum og afstöðu frú Thatcher, hrifningu sem hann lepur eft-
ir breskum kollega sínum, er enn betur staðfest í þessum
orðum hér: „Það er ekki okkur að kenna að hungursneyð er
í Eþíópíu. Það er stjómvöldum í landinu að kenna.” Hér er
málið einfaldað: hungursneyð i Eþíópíu er að kenna stjóm-
völdum, og arfi frá stórveldatafli sem ýmist gerði Eritreu að
nýlendu eða lagði hana undir keisarastjóm eða offísera-
stjóm í Addis Ababa, hún er líka að kenna þeim miklu þurrk-
um sem gera æ stærri svæði Afríku óbyggileg. En það er
ekki ástæðan fyrir hungri í Eþíópíu sem skiptir máli frá
mennsku sjónarmiði, heldur hungrið sjálft, þjáningar fólks-
ins. Glósumar um að hungursneyð sé sjálfskaparvíti stjóm-
valda í tilteknu landi eru ekki annað en einskonar „fræðileg”
réttlæting á því að þetta mál komi okkur ekkert við, við skul-
um því láta okkur fátt um finnast og kaupa nýjan bíl hið
snarasta. Eða sumarbústað. Án „sektarkenndar”.
Niður með slíka stjómmálafræði!
ÁB
Hver ræður?
Nú etja saman kappi nær dag-
lega löglærðir spekingar Tímans
og Morgunblaðsins um stjómar-
skrá og völd í samfélaginu. En
þeir eru allir lögffæðingar að
mennt, Ingvar Gíslason ritstjóri
Tímans, Styrmir Gunnarsson rit-
stjóri Morgunblaðsins og Bjöm
Bjamason aðstoðarritstjóri þess.
Það hefur skýrt komið fram,
að Tíminn hefúr skömm á bar-
áttuaðferðum BHMR, eins og for-
síðufyrirsögnin sl. laugardag bar
með sér: „BHMR vill banana í
skjaldarmerkið”. Hugsunin er nú
ekki alveg tær hjá Tímanum
þama, því það er einmitt BHMR
sem sakar ríkisvaldið um að haga
sér eins og í „bananalýðveldi”,
ráðskast með þegnana og beita of-
ríki í suður-amerískum stíl.
Tíminn byrjaði á miðvikudag-
inn í síðustu viku með leiðaranum
„Lögspeki á villigötum”. Þar
sagði:
„Ekki er minnsti vafi á því að
málflutningur forystumanna
BHMR er um margt öfgafullur.
Þótt skiljanlegt sé að þeim sé heitt
í hamsi, eru takmörk fyrir því
hvað hægt er að ganga langt í full-
yrðingum. Bráðabirgðalög ríkis-
stjómarinnar styðjast við lög og
venjur bæði að formi og efni.
Með setningu þeirra hefúr hvorki
verið gengið gegn anda stjómar-
skrárinnar né nokkurt ákvæði
hennar brotið.”
Síðan áfellist Tíminn Davíð
Þór Björgvinsson, dósent í lög-
ffæði við Háskóla Islands, sem
hefur ritað greinar um fræðigrein
sína fyrir Morgunblaðið á sunnu-
dögum. Davíð hefur ítrekað tjáð
sig um niðurstöðu Félagsdóms og
bráðabirgðalögin og telur reyndar
ekki að aðgerðir ríkisstjómarinn-
ar stangist á við stjómarskrá. En
Tíminn segir:
„Hins vegar er ekki sömu hóf-
semi fyrir að fara hjá honum þeg-
ar hann endurtekur í hverjum fjöl-
miðli á fætur öðmm, að nú sé
komið að því að „skerpa þurfi þau
ákvæði stjómarskrárinnar sem
ætlað er að takmarka hið pólitíska
vald”, því þar er hann að vekja
máls á býsna alvarlegu efni. Dós-
entinn er allt að þvi að gefa í skyn
að völd Alþingis og rikisstjómar
séu (samkvæmt gildandi stjómar-
skrá) of mikil.” Tíminn finnur ill-
an þef af þeim hræringum sem
em í gangi hjá skrifflnnum
Moggans:
„En hvað er það í íslensku
skipulagi sem gerir það svo brýnt
að nú skuli takmarka völd lýð-
kjörinna alþingismanna og ráð-
herra sem lúta þingræði? Og hver
á að fá það vald sem fyrirhugað er
að taka af ríkisstjóm og Alþingi?
Eða er lögspekin á villigötum?”
Bráðabirgðalögin
fæddust1866
í Reykjavíkurbréfi sl. sunnu-
dag er Tíminn svo ásakaður fyrir
fáfræði og skilningsleysi vegna
þessara orða og telur bréfritarinn
þau ónýtt framlag í alvarlega um-
ræðu um setningu bráðabirgða-
laga. Höfúndur Reykjavíkurbréfs
fjallar fyrst um völd Saddams
Husseins í írak og heldur síðan á-
fram í beinu samhengi við
Hussein: „Spumingin um vald
stjómarherra hefur orðið áleitin
hér á landi eftir að ríkisstjómin
beitti valdi sínu til að setja bráða-
birgðalög um launamál.” Svo
vitnar bréfritarinn í fýrrgreindan
leiðara Tímans og hefúr kennsl-
una:
„Þessi orð í forystugrein Tím-
ans gefa til kynna, svo ekki sé
meira sagt, að höfundi þeirra sé
ekki fyllilega Ijóst, hvað felst í
hugtakinu bráðabirgðalög. Það
em lög sem ríkisstjómin setur án
atbeina Alþingis, þannig að þeir
sem telja að takmarka eigi rétt
stjómvalda til að gefa út bráða-
birgðalög vilja fremur styrkja
vald Alþingis en veikja.”
Morgunblaðið rifjar svo upp:
„Heimildina í stjómarskránni
til útgáfu bráðabirgðalaga má
rekja til dönsku grundvallarlag-
anna ffá 1866. Hún var því veitt
stjómvöldum við allt aðrar þjóð-
félagsaðstæður en nú ríkja og
rannsóknir sýna, að frá 1874-
1914 var farið mjög sparlega með
þetta vald...hafa stjómlagafræð-
ingar á síðari ámm bent á að tíð
útgáfa bráðabirgðalaga á síðari
ámm beri því vitni, að skilyrði
stjómarskrárinnar um brýna
nauðsyn fýrir lagasetningunni
hafi ekki ætíð verið stranglega
túlkuð...Morgunblaðið hefúr lýst
þeirri skoðun...að ástæða sé til að
taka til alvarlegrar umræðu að af-
nema rétt ríkisstjóma til útgáfú
bráðabirgðalaga. Alþingi sé tii
þess að setja lög.
Forystugrein Tímans á mið-
vikudag er þvi miður ekki ffam-
lag til alvarlegra umræðna um
réttinn til útgáfu bráðabirgðalaga,
þar sem hún byggist á röngum
forsendum eða misskilningi.
Rétturinn til slíkrar lagasetningar
heyrir til algjörra undantekninga í
lýðræðisríkjum...”
Krókur Tímans
En ritstjórar Tímans ansa
þeim áróðri Moggans náttúrlega
engu að þeir hafi ekki vit á stjóm-
arskrárumræðum og birta ágætt
innlegg í málið í leiðara blaðsins í
gær undir heitinu „Völd og vald-
dreifing”. Og röksemdafærsluna
sækir blaðið beint til fyrrverandi
ritstjóra Morgunblaðsins, Bjama
Benediktssonar, og gmnar
kannski að sonur hans og núver-
andi aðstoðarritstjóri Morgun-
blaðsins, lögfræðingurinn Bjöm
Bjamason, hafi eitthvað komið
nálægt samningu Reykjavíkur-
bréfsins þar sem Tíminn var
snupraður.
Tíminn segir: „Dr. Bjami
Benediktsson var stjómlagafræð-
ingur og mikilhæfúr kennari við
Háskóla íslands fyrr á ámm.
Hann benti manna skýrast á þá
staðreynd, að þegar stjómarand-
stæðingar agnúast út í bráða-
birgðalög og efni þeirra, sé það
ffemur af pólitískum toga spunn-
ið en umhyggju fyrir lögffæðileg-
um réttlætishugmyndum. Þessari
háðbeittu og raunsæislegu at-
hugasemd dr. Bjama hefur aldrei
verið hnekkt...”
Síðan bendir Tíminn á hve fá-
fræðin um eðli ríkisvaldsins
hamlar vitrænni umræðu um ýmis
gmndvallaratriði:
„Stjómarskrá í lýðræðisríki
hefúr enga sérstöðu að því leyti
að hún fjalli ekki um völd og
valdbeitingu. Á þeim orðum hvíl-
ir ekkert helgibann, heldur ber að
nefna þessi hugtök réttum nöfn-
um í pólitískri og ffæðilegri um-
ræðu, þau á hvorki að lofsyngja
né bannfæra, ekki pukrast með
þau eins og þau séu ljósfælin,
hvað þá að ýta undir fáffæði um
eðli ríkisvalds, sem er þó, að
segja má, landlægur ósiður í hvert
sinn sem ríkisstjóm á Islandi nýt-
ir sér stjómarskrárvarinn rétt sinn
til að gefa út bráðabirgðalög...”
Loks minnir leiðarahöfundur
á athyglisverða þingsályktunartil-
lögu frá Haraldi Olafssyni á sín-
um tíma, sem Alþingi samþykkti,
en lítt hefúr verið framfylgt.
Beindist hún að því að kannað sé,
„...hvort öll völd séu á hendi
þeirra valdhafa sem stjómarskrá-
in geri ráð fyrir, eða hvort hugs-
anlegt sé að vaxið hafi upp valda-
aðilar „utan við stjómarskrána”,
ef svo má segja...”
Og í niðurlagi leiðarans er svo
bent á að líklegt sé, „...að færri
verði til að reka á eftir slíkri
könnun en æskilegt væri. Ýmsum
þjóðfélagsöflum er það síst á-
hugamál að rótað sé í viðteknum
skilningi á hvar völdin séu. Trú
og hjátrú um ofúrvaldshneigð rík-
isvaldsins hentar mörgum vel.”
ÓHT
ÞJOÐVILJINN
Síðumúla 37 —108 Reykjavík
Sími: 681333
Símfax: 681935
Útgefandi: Útgáfufélag Þjóðviljans.
Framkvæmdastjóri: Hallur Páll Jónsson.
Ritstjórar: Ámi Bergmann, Ólafur H. Torfason.
Fréttastjóri: Sigurður Á. Friðþjófsson.
Aðrir blaöamenn: Bergdis Ellertsdóttir, Dagur
Þorieifeson, Elias Mar (pr.), Garðar Guðjónsson,
Guðmundur Rúnar Heiðarsson, Heimir Már Pétursson,
Hildur Finnsdóttir (pr.), Jim Smart (Ijósm.), Kristinn
Ingvarsson (Ijósm.), Vilborg Davíðsdóttir, Þröstur
Haraldsson.
Skrifstofustjóri: Signjn Gunnarsdóttir.
Skrifstofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristln Pétursdóttir.
Augiýsingastjóri: Steinar Harðarson.
Auglýsingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Svanheiður
Ingimundardóttir.
Útbreiðslu- og afgreiðslustjóri: Guðrnn Gísladóttir.
Afgreiðsla: Bára Sigurðardóttir, Halla Pálsdóttir, Hrefna
Magnúsdóttir, Þorgerður Sigurðardóttir.
Bilstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Skrifstofa, afgreiðsla, ritstjóm, auglýsingar
Siðumúla 37, Rvik.
Sími: 681333.
Símfax: 681935.
Auglýsingar: 681310,681331.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Oddi hf.
Verö í lausasölu: 100 kr. Nýtt Helgarblað: 150 kr.
Áskriftarverö á mánuði: 1100 kr.
4 S(ÐA — ÞJÓÐVIUINN Miövikudagur 15. ágúst 1990