Þjóðviljinn - 05.12.1990, Blaðsíða 7

MENNING
Fyllir eyrun eftirsjá
Kristján Karlsson:
Kvæði 90
Almenna bókafélagið 1990
Kristján Karlsson líður kann-
ski íyrir það sem skáld að vera
þekktari sem bókmenntafræðing-
ur. Mönnum finnst skáldskapur-
inn vera aukageta hjá honum,
tómstundagaman. I rauninni tekur
Kristján ljóðagerð sina alvarlega
og er alveg eins afkastamikill og
skáldin í meginstraumnum;
Kvæði 90 er sjötta ljóðabókin
hans á fjórtán árum.
En Kristján reynir ekki að
þóknast neinum í Ijóðum sínum.
Hann er siglt skáld og lært, og
ljóðin eru mörg svo einkaleg að
þau eru ófijó öllum venjulegum
lesendum; maður sér ekki bak við
myndir þeirra hvemig sem maður
teygir hálsinn. Ég tek ljóðið Und-
ir regn á vori sem dæmi um þetta
og hætti á að verða opinber asni
(37):
Tilhugsun um milljarð í líki
mann-
fjölgunar dropóttir hestar sem
koma
hvergi við ský ég hef rétt í
þessu séð
2
hvít hófspor þeirra á
Elliðavoginum;
snöggir roðablettir sumars á
stærð
við 2 dropótta hesta í
næsta nesi
3
kunna að vera leiðrétting á of
skýru
landslagi eða einmana eins og
undir-
spili án söngs bil milli opinna
dyra
4
er kulið undir regn sem
hverfur
millj-
arðar hófa, söngur án
undirleiks
austur heiði:
smá böm lyfta þungum
blöðum til
himins.
Það einfaldar ekki málið
hvemig Kristján skiptir milli er-
inda í þessari bók og númerar allt-
af öll erindi nema það fyrsta.
Þetta er tilgerðarlegt og truflandi
og mér algerlega óskiljanlegt
hvers vegna hann gerir það.
Að formi og uppsetningu er
ljóðið hér fyrir ofan dæmigert
fyrir bókina, en að öðm leyti má
það heita undantekning. Þó að
sum ljóðin séu vissulga erfið bæta
þau manni það upp með mögnuð-
um myndum (t.d. „Garðsauki"),
og yfirleitt gætir mun meiri við-
leitni en oft áður til að hleypa les-
anda að merkingu ljóðanna. Það
Syrflur,
nýr bókaflokkur
Út em komnar hjá Máli og
menningu fjórar bækur í nýjum
bókaflokki sem hlotið hefúr nafn-
ið Syrtlur. Hér er um að ræða
þýdd skáldverk í mjög vandaðri
kiljuútgáfú og er markmið for-
lagsins að koma með þessum
hætti á framfæri athyglisverðum
erlendum bókmenntum undanfar-
inna ára og áratuga, ekki síst eftir
höfúnda sem hingað til hafa alltof
lítið verið kynntir á íslensku.
Bækumar fjórar em:
Heimur feigrar stéttar,. skáld-
saga eftir suður-afrisku skáldkon-
una Nadine Gordimer sem oft
hefúr verið orðuð við Nóbels-
verðlaun. Sögusviðið er Suður-
Afríka í ólgu sjötta og sjöunda
áratugarins. Söguna segir hvít
millistéttarkona. Fyrmrn eigin-
maður hennar, vanmáttugur og
ráðvilltur uppreisnarmaður, hefúr
fyrirfarið sér. Konunni verður
hugsað til lífs þeirra saman og
baráttu gegn aðskilnaðarstefn-
unni. Ólöf Eldjám þýddi bókina.
Blekspegillinn er smásagna-
safn eftir argentínska rithöfúnd-
inn og íslandsvininn Jorge Luis
Borges. Þessi mikli brellumeistari
tuttugustu aldarinnar leikur sér að
mörkum draums og vemleika og
skáldskapar og fræða. Gmnn-
tónninn í sögum hans er seið-
magnaður og suðuramerískur;
hangir eflaust saman við megin-
efnisþræði þeirra.
I kvæði 90 er einn ljóðabálkur
sem heitir Engey í þröngum
glugga og hefst á samnefúdu ljóði
þar sem eyjan ummyndast í fisk í
augum þess sem horfir á hana út
um glugga: „Hvítur gluggakarm-
ur til vinstri / sker eyna í tvennt
aftan við ugga / og sporður henn-
ar mjókkar ört“ (9). Þetta er út-
sýni skáldsins frá degi til dags,
heimilislegt og fallegt en varla
nógu spennandi. Það segir hann
okkur í síðasta ljóðinu sem sýnir
sama útsýni en tjáirþrá eftir öðra.
Ljósin á Skaga em dýrleg, en
„Oftar vildi ég sjá hrikaleg fjöll, /
sagarbjörg, hrokafúll opinmynnt
fljót / og ljósin í Napolí eða San
Francisco...“
Hversdagslegt útsýni er
ramminn um bálkinn; milli þess-
ara tveggja ljóða er mestmegnis
farið aftur í tímann, og í öðm ljóði
bókarinnar, „Brimi“, beint norður
í land, til upphafsins. Það endar á
þessum markvissu hendingum:
...smám saman eða allt í einu
muntu verða til: tvö augu
sem birtast
inn í sjónlausan glundroða
fegurðarinnar.
Endurminningar sækja á -
„grár andblær fyrri daga /
læðist þegar í stað um háls /
mér og úlnlið eins og
feigð“ segir í „Landnámi".
Dagamir „þegar kýrin slef-
aði ofan í hálsmál þitt og þú
harkaðir af þér / eins og
reyndar gagnvart fleiri ást-
arhótum /... þessir dagar
em teknir að kveðja dyra /
hjá þér eins og þeir hefðu
verið til / og þú værir við-
látinn hvenær sem er“ segir
í „Gestkomum" (22- 23)
undir hollum áhrifúm ffá
Gunnari Gunnarssyni.
Milli bemskuljóða er
ort um elli og dauða. „Ellin
kemur ekki, hún er komin“
segir í „Það var einhvem
tíma“. Dauðinn er einkum
nálægur í erfiljóðum sem em
nokkur í bókinni, og „Afmælis-
kveðju í janúar“, en hann er líka í
„3/4“ og „í Hveradölum", og eitt
heitir beinlínis „Vitaskuld er ég
að tala um dauðann“.
Mörg eftirminnileg erindi má
finna bæði í bemsku- og elliljóð-
um, en í besta ljóði bókarinnar
tvinnast þættimir saman. Það
heitir „Réttir“ (14):
Austan, ffam á blárauðar
varir morgunsins
streyma hvítar kindur,
jarmurinn blágrænn
og einróma en siðar fjöllitur
miskliður
2
eins og haustlitimir á botni
októbers:
fyllir eym þín eftirsjá sem þú
greinir ekki ffá fognuði;
né síðar
ffá harmi.
Og heimsmaðurinn Kristján
Karlsson er alkominn heim.
Með opna bók
undir höfðinu
þær em í senn fyndnar og spenn-
andi. Sigfús Bjartmarsson valdi
og íslenskaði sögumar og ritar
einnig eftirmála.
Undirleikarinn er skáldsaga
eftir rússnesku skáldkonuna Ninu
Berberovu, en verk hennar hafa
verið þýdd víða um heim undan-
farin ár. Aðalpersónan, Sonja,
flytur til Pétursborgar með móður
sinni á ámm rússnesku byltingar-
innar. Hún fetar í fótspor móður-
innar og gerist píanóleikari, og
hlutskipti hennar verður að leika
undir hjá frægri söngkonu. Sonja
lifir sig ínn í einkalíf stjömunnar
og þráir að leika stærra hlutverk í
lífinu en hún gerir - en allt kemur
fyrir ekki. Ámi Bergmann þýddi
bókina.
Utz er skáldsaga eftir enska
rithöfúndinn Bmce Chatwin sem
dó fyrir aldur fram árið 1989.
Söguhetjan Kaspar Utz á óvið-
jafnanlegt safn af Meissenpostu-
líni, sem honum hefúr tekist að
varðveita á tímum margvíslegra
ógna. Hann er aðalsmaður af
gamla skólanum, sem býr með
postulínssafni sínu og þjónustu-
stúlku í tveggja herbergja íbúð í
Prag. Sögumaður kemur á fúnd
hans og verður margs vísari um
merkileg örlög á umbrotatímum.
Unnur Jökulsdóttir og Þorbjöm
Magnússon þýddu bókina.
Óskar Árni Óskarsson
Tindátar háaloftanna
Norðan niður, 1990; með
styrk ffá Myrkfælnisjóði.
Kápa: Nökkvi Elíasson.
Þetta er þriðja ljóðabók Ósk-
ars og skiptist hún í þijá kapítul'a
sem bera nöfnin Tindátar háaloft-
anna, 22 og Ferðaskyssur úr
Skagafirði sem tileinkaðar em
skáldunum Sigurlaugi, Gyrði og
Geirlaugi.
Lengsti kaflinn er helgaður
tindátunum, alls 49 erindi ef litið
orð á s. 16 er talið sérstaklega.
Háttur ljóðanna er sóttur í jap-
önsku hækuna sem ekki er algeng
hér á landi. En það breytir engu
um ágæti þeirra ljóða sem Óskar
birtir í þessari bók.
Freistandi er að bera þennan
bálk Óskars saman við kvæði
Steins Steinarr, Tindátamir. í
kvæði Steins er vísað beint til síð-
ari heimsstyrjaldarinnar og ytri
reynsluheims á meðan Oskar
beinir sjónum sínum meira inn á
við, en vísar þó í ártöl, staði og
borgir og fleiri atburði. Ég nefni
3., 4., 5. og 9. erindi sem gætu átt
við Napóleonsstyijaldimar og
sprengjuárásir Breta á Kaup-
mannahöfn, uppreisnir gegn vald-
höfúm um alla Evrópu og fyrri
heimsstyijöldina.
Tindátar háaloffanna er dijúgt
kvæði og skiptist í inngang, (1,-
2.), staði og atburði (3.-9. + 27.),
aftur á háaloftið (10.-27.), afföku
liðhlaupans (28.-34.), millikafla
(35.), háaloffið (36- 49.). Hér birt-
ast nokkrir smárar, einn úr hveij-
um hluta bálksins:
tíminn þurrkar ekkert út:
minningamar þjóta
gegnum rispaða kollana
Minningum dátanna verður
haldið til haga.
búðargluggi i Búdapest 1914:
sólin glampar
á nýmáluðum hjálmum
Hér er hugsanlega vísað til
fyrri heimsstyijaldarinnar.
sá húfulausi
er svo einstakur
að enginn
tekur eftir honum
Andstæðum teflt saman.
glittir i tintár
tromman hljóð
kjuðamir í kross
Trommarinn grætur. Var lið-
hlaupinn vinur hans?
þungt fótatak í stiganum:
nú kemur sér vel
að geta staðið kyrr!
Það er engu líkara en fólkið í
húsinu verði vart við e-a atburði á
háaloftinu, en um leið og dátamir
verða varir við fótatak þess standa
þeir kyrrir. Líftaug þessa ljóðs er
mótsögn sem ljáir því líf og
hreyfingu. í síðasta hlutanum er
líkt og mennimir ræði um spor í
rykinu uppi á lofti á meðan þeir
drekka morgunkaffið. En þeir em
engu nær. Þetta kvæði vísar langt
útfyrir háaloftið. Ég get ekki stillt
mig um að birta þessa litlu „vísu“
sem er ótrúlega falleg:
tin tin...
slá tinhjörtun
taktviss i myrkrinu
Ég hefi á tilfinningunni að
eðlilegt hefði verið að sleppa 46.
hæku.
Annar kapítuli er safn af 22
hækum, lítum á þá fjórðu.
skautar lengra og
lengra frá skónum sínum
einn i myrkrinu
Myrkur og ógn á veglausri ís-
breiðu. Skómir tákna öryggi.
Sautjánda hækan býr yfir ótrú-
legri fegurð. Ég veit ekki hvers-
vegna David Lynch kemur í huga
mér við lestur hennar:
tóm rólan sveiflast
fram og aftur
i rúðu gamla mannsins
Þriðji og síðasti kaflinn er aff-
ur á móti heill bálkur, vandaður
og vel unninn, ortur í rútu s.l.
sumar. Lítum á 11. hækuna þar í
sveit:
kvöldsólin skin
út um hálfopnar dyr
hesthússins
Mér dettur helst í hug: „Skín
við sólu Skagafjörður“. í stuttu
máli: Þetta er góð bók og til sóma
öllum þeim sem að henni standa.
Miðvikudagur 5. desember 1990 ÞJÓÐVILJINN — SlÐA 7