Þjóðviljinn - 20.12.1990, Blaðsíða 7

Líf og leikir
barna
Líf, leikir og störf íslenskra
bama fyrr og nú, heitir nýútkomin
bók eftir Símon Jón Jóhannsson og
Bryndísi Sverrisdóttur.
í þessari nýútkomnu bók hjá
Emi og Örlygi er vafpað ljósi á
heim íslenskra bama. Þau bjuggu
fyrrum við misjafnt atlæti og urðu
fíirðu fljótt virkir þátttakendur í
harðri lífsbaráttu kynslóðanna.
Samt hafa leikir alltaf verið jafn
eðlilegir og það að borða og sofa
og stutt í glens og gaman þótt leik-
föng væru oft fábreytt og stundir
stopular.
Við lestur og skoðun glæsilegs
myndefnis munu þeir sem komnir
em á miðjan aldur eða eldri rifja
upp hálfgleymd atvik og atburði
frá því skeiði ævinnar þegar lífið
var einfalt og framtíðin full af fyr-
irheitum, en þeir sem yngri em fá
innsýn í furðulega og forvitnilega
veröld sem virðist nú langt að baki.
í bókinni er ljöldi ljósmynda
sem safnað hefur verið saman
hvaðanæva af landinu af Ivari
Gissurarsyni þjóðffæðingi, fyrmm
forstöðumanni Ljósmyndasafns-
ins.
Mannraunir
eftir Sighvat
Blöndahl
Fróði h.f. hefúr gefið út bókina
Mannraunir eftir Sighvat Blönda-
hl, er hefúr að geyma sannar frá-
sagnir af mannraunum sem nokkr-
ir Islendingar hafa ratað í.
Höfundur bókarinnar hefúr
lengi verið félagi í Flugbjörgunar-
sveitinni í Reykjavík og tekið virk-
an þátt í björgunarstörfúm, auk
þess sem hann hefur um árabil lagt
fyrir sig fjallgöngur bæði hér
heima og erlendis.
Sighvatur segir í bókinni frá
eigin reynslu eins og t.d. þegar
hann kom fyrstur að flaki lítillar
flugvélar á Eiríksjökli og tók þátt í
björgun tveggja manna sem í vél-
inni vom. Þá segir Sighvatur frá
eftirminnilegum fjallgöngum, m.a.
á Mount McKinley, hæsta fjall
Norður-Ameríku.
Þá er i bókinni ffásögn af
björgun skipveija af vélbátnum
Barðanum og frá ffækilegri björg-
un manna af flutningaskipinu Suð-
urlandi.
Mannraunir er 167 blaðsíður.
Úrvalsréttir
Gestgjafans
Útgáfúfyrirtækið Fróði hf. hef-
ur gefið út matreiðslubókina Úr-
valsréttir-Gestgjafinn, í ritstjóm
írisar Erlingsdóttur. Uppskriftimar
em úr tímaritinu Gestgjafanum,
sem hefúr nú komið út í 10 ár.
Bókin skiptist í fimm kafla:
Forréttir og súpur, Aðalréttir,
Smáréttir, Tertur og eftirréttir og
Gestgjafaréttir. Fjölmargir þekktir
einstaklingar hafa lagt til upp-
skriftimar. Bókin er 128 bls. og
prýdd fjölda mynda.
r
Ami Bergmann um bókmenntir
Heimur í postulíni
Bruce Chatwin
Utz.
Þorbjörn Magnússon og
Unnur Jökulsdóttir þýddu.
Mál og menning 1990.
Þessi lesandi hér verður að
játa, að fátt vissi hann um Bmce
Chatwin, sem lést í fýrra ekki orð-
inn fimmtugur. En þessi stutta
skáldsaga, sem kemur nú út í
Syrtluflokki Máls og menningar,
sannar fljótt að þar fór mjög hæf-
ur höfúndur og útsmoginn sem
Chatwin var.
Utz er postulínssafhari í Prag
og sjálfúr afsprengi þeirrar þýsku,
tékknesku og gyðinglegu blöndu,
sem manni finnst stundum vera
sjálf Evrópumenningin. Hann
hefúr í ríkum mæli til að bera
miðevrópska hæfileika til að
komast af: hann lifir af hemám
nasista þótt hann sé að nokkra
gyðingur, hann lifir af brottrekst-
iu Þjóðveija úr Tékkóslóvakíu
eins þótt hann sé líka þýskur að-
alsmaður og hann snýr á flokks-
ræðið kommúníska, sem gerir
eignir upptækur, en veit ekki
hvemig fara á að með einkasafn
postulínsgripa, þótt mikið sé og
dýrmætt.
Bmce Chatwin fer með alla
þessa þræði af öryggi gagnmennt-
aðs manns og lætur í ker það sem
persóna Utz er renna margt: sitt-
hvað úr fáránleika heims Kafka,
sitthvað af lævísi góða dátans
Sjveiks í umgengni við valdhafa.
En síðast en ekki sist er hér fjallað
um söfnunarástríðu, um það hve
mikið hinn sanni safnari getur
kreist út úr nærvem gripa sinna og
út úr sem fúllkomnastri þekkingu
á þeim: postulin verður í slíkri
sögu meira en postulín (eins og
Ilmurinn hjá Patrick Susskind).
Eða svo hlýtur lesanda að finnast
þegar hann er látinn skoða mann-
kynssöguna í postulíni, sem og
goðsagnir og gott ef ekki trúar-
brögð („Listaverkasöfnun er
skurðgoðadýrkun," segir Utz á
einum stað.) Chatwin fer og mjög
vel með það þema að söfúunarár-
áttan er þverstæðufúll blanda úr
frelsi og óffelsi: safn Utz bindur
hann við sig, ræður gerðum hans,
allt er sveigt undir þarfir og vel-
ferð safnsins meðan Utz lifir. Um
leið er safnarinn sá kóngur í sínu
ríki, að hann verður eins og óháð-
ur nauði tímans og skepnuskapn-
um í valdhöfúnum.
Bmce Chatwin kemur með
mörg nöturleg skot á alræðið í
Tékkóslóvakíu, án þess að falla í
gryfju einföldunar sem gerir
vestrið fagurt en austrið skelfi-
legt. Þar er og að finna merkileg-
an spádóm um Tékkóslóvakíu
sem rættist mjög skömmu eftir að
bókin var skrifuð: )rAð endingu er
líklegast að kerfi kúgunarinnar
falli um sig sjálft, ekki í stríði eða
byltingu, heldur við vindstroku
eða hvisl fallandi laufblaða.“
Þýðingin er ekki nógu ftjáls,
en þó er margt geðslegt við hana.
Kæruleysið og glaðværðin
Arnmundur Backman
Böndin bresta
Sagan af Helga frænda
Fróði 1990.
Ammundur Backman hefur
hér stofnað til alþýðlegrar
skemmtisögu sem er blönduð
trega eflir veröld sem var og kem-
ur ekki aftur. Veröld íslenskrar
sveitar, stórfjölskyldu, sérvisku
og kannski skáldlegrar óhagsýni.
Sem sögumaður fann á Gassa-
stöðum þar sem bjuggu þau
amma hans og þijú systkini henn-
ar, og þá hann Helgi frændi, sem
skiptir meira máli en aðrir. A
Gassastöðum sem yfir hvílir
„þessi mikli friður og tímalausa
líðandi, yndislegt kæmleysi, takt-
föst vinnusemi og glaðværð“.
Um leið er þetta saga af stór-
fjölskyldu sem er að hrynja í öðr-
um „gassa“ - í streitu og rótleysi
og gleymsku, eða eins og boðað
er á öðrum stað: „Nútíminn virð-
ist vera að þróast í þá átt að menn
em það sem þeir kaupa eða eiga.
Enginn hefúr áhuga á þvi lengur
hver hann er eða hverra manna“.
Það er svo í anda þessarar megin-
línu að sjálft ættarmótið góða
verður til að herða á upplausninni
ef nokkuð er. Sögumaður fer
sjálfúr úr landi með móður sinni
fráskilinni og þegar hann kemur
aftur em Gassastaðir í eyði, Helgi
Arnmundur Backman.
frændi kominn í bæinn, og það er
eftir öðrum æðibunugangi nýrra
kynslóða að sögumaðurinn gefúr
sér ekki tíma til að heimsækja
þennan kæra vin sinn nema einu
sinni áður en hann deyr.
Nú er að segja frá göllum sög-
unnar. í fýrsta lagi em meginlín-
umar í boðskap hennar (svo ágæt-
ar sem þær em um margt) fúll
naktar í framsetningunni. Færi
betur á því að þær fengju að sitja
eins og sjálfsagður hlutur í sögu-
mynstrinu sjálfu. í öðm lagi fellur
Ammundur Bakcman alltof oft í
þá gryfju að lýsa því yfir að nú
séu menn að skemmta sér og
hlæja - án þess að það sé tryggt að
lesandinn sé með í þeirri skemmt-
un (sem hann er stundum og
stundum ekki). I þriðja lagi:
margir em nefndir til sögu þessar-
ar stórfjölskyldu, en of margir
hafa þar engu hlutverki að gegna
sem heitið getur. Sagan er „nátt-
úrleg“ í þeim skilningi að frá-
sögnin er oft eins og menn tala
um fjölskyldu sína í reynd: og þar
var komið með krakkana hennar
Binu og Jónu og svo hlógum við
öll að uppátækjum ömmu... En
lesandinn vill strangara val og
hann vill að uppákomur og gam-
anmál séu frekar sýndar (ekki síst
með viðeigandi tilsvömm) en
endursagðar.
Besti þáttur bókarinnar er svo
sá sem lýsir ungum dreng í vin-
skap við sérstæðar persónur
Gassastaða, bæði ömmu og svo
Helga frænda. Þann uppfinninga-
mann og harmóníkuspilara sem er
fúllur af „innra röfli" kommón-
ismans og á það til að plaffa úr
haglabyssu á eignmann ástkonu
sinnar handan við á. I þessum
samskiptum og þessari mannlýs-
ingu er það efni sem lesandinn
Ekki skortir okkur hugvitiö
Uppfinningabókin
Örn og Örlygur 1990.
í þessari bók er rakinn margur
fróðleikur um tækni og vísindi frá
steinöld og allt til geimaldar.
Gagnorður fróðleikur fer saman
við drjúgan myndakost. Aðferðin
er á þessa leið: við skoðum kafla
sem nefnist Boðskipti svo dæmi
sé nefnt. Þar segir fýrst frá upp-
hafi ritlistar, svo frá leturgerðum
fomþjóða, myndletri, þróun starf-
rófs, blindrastafrófi, síðan frá rit-
gögnum (papýms- pergament-
pappír- sjálfblekungur- kúlu-
penni- blýantur- strokleður). Með
svipuðum hætti er stiklað á stóm í
sögu prentlistar, bókaútgáfú,
blaðaútgáfú (hvert var fýrsta dag-
blaðið?), þá er komið að pósti og
íjarskiptum: ritsíma, útvarpi
osfrv.
Hér er margur fróðleikur sam-
an kominn. Sá er helstur galli á
gjöf Njarðar að lesanda finnst
fúlllítið sagt um einstaka „upp-
finningu“. Til dæmis er í þeim
kafla sem nú var nefndur minnst á
að hraðritun hafi þekkst lengi og
nú í seinni tíð verið iðkuð „eftir
hugmyndum Sheltons, Pittmans,
Gabelsbergers, Duployes og
Greggs“. En ekki baun um það,
hvaða hugmyndir þetta vora. Eða
þá að það er eins og gert ráð fýrir
almennri vitneskju um sumt, en
annað ekki. Þegar t.d. er talað um
spil og leiki er ítarlegar sagt frá
mekkanói og hvað það er en skák-
inni göfúgu, og undir íþróttum
verður kaflinn um seglbrettasport
ítarlegri en klausan um sjálfa Ól-
ympíuleikana.
Allt um það, hér er margur
gleðskapur fýrir þá sem ganga
með fjölfræðabakteríuna. Hér er
t.d. kafli um fúrðulegar uppfinn-
ingar eins og „aðvömnarkerfi fýr-
ir kviksett fólk“. Þama er líka ís-
lenskur kafli ansi dijúgur, þar sem
bæði segir frá því hvemig ýmis
undur veraldar komu til Islands
og svo frá íslenskum uppfinning-
um, Markúsameti, loðnukreistara
og fleiri merkisgripum.
Fimmtudagur 20. desember 1990 ÞJÓÐVIUINN — SÍÐA 7
fær mestan áhuga á og dugir best
til að fá hann á sveif með þeirri
söguskoðun, að það sé í raun eft-
irsjá eftir „veröld sem var“, hve
rugluð sem hún var og náttúrlega
„ópraktísk“.
Ljóðabók
eftir
Sigurlaug
Elíasson
IÐUNN hefúr gefið nýja bók
eftir Sigurlaug Elíasson. Hún heitir
Jaspís og er fjórða ljóðabók höf-
undarins.
í kynningu útgefanda á bókinni
segir: Hversdagslífið þarf ekki að
vera stórbrotið og hrikafengið til
þess að vera skáldlegt. Það sýnir
Sigurlaugur Elíasson lesendum
sínum með hlýlegum og mennsk-
um hætti í þessari fallegu ljóðabók
þar sem fjallað er í heildstæðum
ljóðaflokki um mann og náttúm
við fjörð fýrir austan eitt sumar.
Hann nálgast viðfangsefni sitt
af nærfæmi og kímni og þá þarf
hvorki mælgi né stóryrði til að
bregða upp skýrum myndum.
Ljóðabros
Guðrúnar V.
Gísladóttur
Guðrún V. Gísladóttir sendir
nú fyrir þessi jól frá sér ljóðabók-
ina „Þín hlýju bros“. Er þetta önn-
ur ljóðabók Guðrúnar, en sú fyrri,
„Ég syng þér ljóð“, kom út á veg-
um höfúndar árið 1985 og er nú
ófáanleg. „Þín hlýju bros“ sem
hefúr að geyma fjöibreytt safn
ljóða frá síðustu fimm árum skipt-
ist í sex kafla, m.a. rímuð ljóð,
órímuð, ferskeytlur, trúarljóð og
fleira.
Guðrún V. Gísladóttir er skag-
firskrar ættar, en hefúr verið búsett
í höfúðborginni frá tvítugsaldri, og
hafa ljóð eftir hana m.a. verið lesin
í útvarp, birst í dagblöðum og
tímaritum og verið sungin inn á
hljómplötur.
„Þín hlýju bros“ er gefin út af
höfúndi sem einnig annast dreif-
ingu og geta þeir sem kynnu að
hafa áhuga leitað upplýsinga í síma
36188. Bókinni verður dreift í fá-
einar bókaverslanir.