Þjóðviljinn - 18.01.1991, Blaðsíða 26

Fer
Á þessum síðustu og verstu
tímum eru menn sammála um
fjögur meginatriði á sviði um-
hverfísmála, sem verða að teljast
alvarleg fyrir framtíðina :
1. Súrt regn
2. Osoneyðing
3. Eyðing skóga
4. Gróðurhúsáhrif
Margt fleira mætti raunar tína
til, en einhver viðbrögð gegn of-
angreindum ógnum eru samt mik-
ið framfaraspor fyrir mannkynið.
Þrjú fyrstu atriðin eru blá-
kaldur raunveruleiki og ýmsir al-
þjóðasamningar í gangi til úrbóta.
Áhrif siaukins magns svokall-
aðra gróðurhús-lofttegunda í and-
rúmsloftinu eru öllu umdeildari.
Þama er fyrst og fremst um að
ræða lofttegundimar koldíoxíð
(CO9), metan (CH4), ýmis klór-
flúoricolefni, t.d. freon og köfnun-
arefnisoxíð ( N9O).
Uppspretta þessara efna er í
réttri röð : bmni kolefnis, rotnun,
iðnaður, niturgerlar.
Gróðurhúsáhrifín eru i fáum
orðum það, þegar orkugeislar sól-
ar, sem endurvarpast af jörðu að
hluta til, fara ekki beinustu leið út
úr lofthjúpi jarðar aftur.
Umræddar lofttegundir binda
þessa orku að hluta til í efnatengj-
um sínum og endurkastast orkan
þá aftur til jarðar. Þetta er þvi
nokkurs konar einangmnarlag.
Yfirborð jarðar ætti því smám
saman að verða heitara, ísmassar
að bráðna og sjávaryfirborð að
hækka. Heitari sjór þenst Iíka út
og bindur minna koldíoxið.
Ef þetta gengur eftir má búast
við töluverðum veðurfarsbreyt-
ingum í kjölfarið og gríðarlegri
röskun á högum manna í veröld-
inni.
Það var upp úr 1860 sem
menn fóm að velta fyrir sér áhrif-
um af starfsemi mannsins á veð-
urfarið. Um 1880 var koldíoxíð-
magnið í andrúmsloftinu 0,0290
% (290 ppm) og þá reiknaði Sví-
inn Svante A. Árrhenius út að
tvöfoldun þess magns í framtíð
leiddi til hitastigshækkunarinnar
4-6°C á jörðinni að jafnaði.
Frá 1957 vom teknar upp
reglubundnar mælingar á Mauna
Loa fjalii, Hawaii. Hafa þær leitt í
ljós mjög reglubundna hækkun,
frá 310 ppm 1957 upp í 352 ppm
1989.
Undanfarin ár hafa verið gerð
ýmis veðurfarslíkön til að reyna
að spá einhverju um áhrif hita-
hækkunar, allt frá 2°C upp í 8°C.
Niðurstöðumar em misjafnar, en
valda þó töluverðum áhyggjum.
Við hér á íslandi teljum okkur
sum hafa fundið fyrir loftslags-
breytingu nú síðustu árin og kem-
ur hún þannig fram að haustkafl-
inn fram að jólum hefur verið
mildari en menn áttu áður að
venjast, en fyrstu mánuðir nýs árs
hafa síðan orðið bæði snjóþungir
og kaldir.
Sumarið 1990 var víða ó-
venjulega heitt og gefur meðfygj-
andi kort nokkra mynd af þessu.
Að vísu er þetta ekki nein algild
spá fyrir ffamtíðina, en virðist
I UM
loftslag hlýnandi?
samt staðfesta margar þeirra hug-
renninga, sem uppi hafa verið
undanfarið. Of snemmt er að
fullyrða að varanlegar breytingar
séu á orðnar, en niðurstöður
tveggja nýrra rannsókna hníga í
þessa átt.
Bandarískir og breskir hópar
hafa skilað mælingum á meðal-
hita jarðar fyrir árið 1990.
Bandarísku niðurstöðumar vom
15,5°C, en þær bresku 15,4°C.
Báðir hópamir kváðu upp úr með
það að 1990 væri heitasta ár ald-
arinnar.
Niðurstöður frá Goddard
geimrannsóknastofnuninni í
Bandaríkjunum em líka athyglis-
verðar: Síðan 1880 hafa 7 hlýj-
ustu árin verið síðastliðin 11 ár.
Meðaltal áranna 1980-90 var
0,6°C hærra en áranna 1880-90.
Árið 1990 var hins vegar 0,7°C
heitara en árin 1880-90.
Þetta kann að virðast óvem-
legt, en á síðustu ísöld fyrir
12.000 ámm var meðalhitastig á
jörðinni aðeins 4-5°C lægra en
það er nú. Þá liggur einnig ljóst
fyrir að sveiflumar í hitastigi síð-
an á síðustu ísöld hafa verið vem-
legar og em nú ýmiss konar rann-
sóknir í gangi, m.a. á Grænlands-
jökli, til að rannsaka þessar breyt-
ingar nánar. Niðurstöður þeirra
ætti að geta gefíð mikilsverðar
vísbendingar fyrir framtíðina.
Einnig má geta þess að á bil-
inu ffá 13. öld til 17. aldar var
hitastig í Evrópu að meðaltali 1-
2°C lægra en það er nú. Ofl er nú
vitnað til þessa tímabils sem “litlu
ísaldarinnar” og þótti þá ofl vera
fremur mögur tíð.
Þótt við getum nú með réttu
talað um hitabylgjur síðustu 11
ára, er ekki enn hægt að fúllyrða
að kenningin um gróðurhús-á-
hrifin sé rétt. Gallinn er sá að bíð-
um við nógu lengi eftir óyggjandi
sönnunum kann að verða of seint
að taka í taumana.
Þingmenn umhverfisverndar
Alþýðubandalagið var fyrsti
flokkurinn hérlendis sem tók við
sér í umræðunni um umhverfis-
mál, enda engin furða, því bar-
áttan gegn auðssöfnun á fárra
hendur og ójöfnuði milli fólks, á-
samt öruggu vinnuumhverfi hefur
alltaf verið megin viðfangsefni
hans.
í ráðherratíð Magnúsar Kjart-
anssonar voru fyrstu markvissu
skrefin stigin í lagasetningu um
bætt umhverfi. Þessi áhugi hélst
enn um nokkurra ára skeið, en
þrátt fyrir skelegga baráttu nokk-
urra aðila, m.a. Hjörleifs Gutt-
ormssonar, sofnuðu menn á verð-
inum. Það er Iíka táknrænt að
umfjöllun um umhverfismál hef-
ur farið síminnkandi innan
fiokksins og í síðustu ritum, þ.á
m. „Akureyrarsamþykktinni“, er
umfjöllun um þennan málafiokk
nánast sleppt.
Eitthvað hefur nú síast inn í
flokksforystuna af grænum áróðri
að undanfomu. Það var a.m.k. á-
nægjulegt að frétta af fundi á Sel-
fossi 14. janúar sl., þar sem for-
maðurinn lýsti þeirri skoðun sinni
að flokkurinn ætti að gera að for-
gangskröfú í næstu stjómarmynd-
unarviðræðum að fá umhverfis-
ráðuneytið í sinn hlut.
Eg var satt að segja farinn að
ímynda mér að sókn eftir iðnaðar-
ráðuneytinu væri meira í takt við
pólitík Alþýðubandalagsins í
stóriðjumálunum nú undanfarið.
Það er hins vegar alveg rétt,
að unnin hefur verið þýðingar-
mikil gmnnvinna innan flokksins
í skipulagi umhverfismála hér á
íslandi. Hefði Borgaraflokkurinn
átt aðgang að þessari vinnu og
fólkinu sem hana vann, þyrflum
við nú ekki að horfa á það endem-
is klúður sem þrotabú Sólness
byggingameistara mun skila af
sér við iok kjörtímabilsins.
Ef velunnarar umhverfismála
innan flokksins vilja ljá þeim
málum lið í komandi forvali, hvet
ég þá til að gera veg þeirra fram-
bjóðenda sem mestan, sem leggja
áherslu á þennan mikilvæga
málaflokk á næsta kjörtímabili.
Það er líka í takt við óskir forystu-
mannanna.
Við íslendingar emm hluti af
hnettinum og háð lífkerfi hans.
Við stöndum frammi fyrir stómm
ákvörðunum, sem varða sjálf-
stæði þjóðarinnar. Til þess þurf-
um við að læra að meta umhverf-
ið sem mikilvæga auðlind,
fjöregg okkar sem þarf að fara
gætilega með.
Með sjálfstæði í hugsun og
framsýni getum við nýtt auðlindir
landsins okkur sjálfum, aíkom-
endum okkar svo og fjölda ann-
arra þjóða til gæfu. Því hrein, ó-
spillt náttúra,
hreinar orku-
lindir og gjöful
fiskimið
auðæfi framtíðarinnar.
Við megum ekki láta glepjast
af hagvaxtarhyggjunni og fullyrð-
ingum um að Island verði að vol-
æðislandi um næstu aldamót,
verði ekki byggt risaálver!
Aukinn hagvöxtur kallar auð-
vitað á meiri neyslu og meiri
græðgi, álver kallar yfir okkur
aukna mengun, áhættuíjárfesting-
ar, orkusölu á sérkjörum sem við
íslendingar myndum aldrei fá að
njóta til jafns við útlendinga, bull-
andi atvinnu á suðvesturhominu í
stuttan tíma með þenslu, verð-
bólgu og byggðaröskun í kjölfar-
ið. ,
I menningu Islendinga sem og
annarra þjóða hefúr ávallt verið
lögð áhersla á fomar dyggðir.
Sóun og græðgi, fylgifiskar hag-
vaxtarhyggjunnar, hafa aldrei
talist til dyggða, heldur þvert á
móti stuðlað að stríði og óeiningu.
Þetta ber að hugleiða nú á óvissu-
tímum, þegar mannkynið á erfið-
ara með að fóta sig en oft áður.
Framfarir eru afstætt hugtak. Ég
vona að Alþýðubandalagsfólk
beri enn þá hugsjón í brjósti að
hagnast ekki á kostnað annarra, i
þessu tilfelli komandi kynslóða.
EinarValur
Ingimundarson
26.SÍÐA — NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 18. janúar 1991