Þjóðviljinn - 08.02.1991, Side 14

*- Nærliggjandi götur voru allar
lokaðar með götuvígjum, og
einnig þar voru skreytingar og
slagorð máluð og einnig þar log-
uðu varðeldar, sem sköpuðu
stemmningu þegar tók að kvölda.
Þá safnaðist fólk saman á torginu
til að syngja eða ræða málin og
oma sér við eldinn.
Festa í óreiöunni
Til þess að komast inn í þing-
húsið þurfti að fara í gegnum tvö-
falt sandpokavígi þar sem vopn-
aðir verðir fylgdust með umferð
og omuðu sér við eldinn, og þeg-
ar komið var inn í anddyrið mátti
sjá sandpokavígi alls staðsr með-
fram gluggum og á göngum,
svefnsófa og bedda meðfram
veggjum og óeinkennisklædda
varðmenn sem ýmist sátu að tafli,
áttu í samræðum, lásu í bók eða
einfaldlega sváfu, þótt um há-
bjartan daginn væri. Örlagadag-
inn 13. janúar hafði Landsbergis
forseti kallað unga menn til vam-
ar þinghúsinu, og þá um nóttina
sóm þeir þess eið að veija húsið
til síðasta manns. Það eru nokkur
hundmð ungra manna sem hafa
þetta hlutverk og dvelja tvo sólar-
hringa samfleytt i þinghúsinu en
eiga fri þriðja sólarhringinn.
í anddyrissalnum má sjá rifíla
upp með veggjum og hjálma, en
verðimir ganga yfirleitt ekki
vopnaðir þó þeir hafi bæði byssur
og gasgrímur til taks.
I þinghúsinu er upplýsinga-
þjónusta fyrir blaðamenn og fjar-
skiptamiðstöð auk þess sem þar
em reglulega haldnir blaða-
mannafundir, meðal annars með
erlendum sendinefndum sem
komið hafa til Vilnu. Um þessa
helgi vom auk íslensku þing-
mannanna sendinefndir ffá þýska
sambandsþinginu og norska stór-
þinginu í Vilnu.
Stöðugt er útvarpað út á torg-
ið fyrir utan þinghúsið, bæði
þjóðlegri tónlist og pólitískum
boðskap og fféttum, og mátti
heyra óm af því inni í þinghúsinu.
Og þegar leið að kvöldi kom lista-
fólk til að skemmta þeim sem
dvöldu innan dyra með þjóðlaga-
söng, dragspili og flðlu, þar sem
einnig var stiginn dans. Það var
einhver festa í allri þessari óreiðu,
en hún sást ekki á yfírborðinu,
heldur bjó hún í ákveðnu fasi
þessa fólks sem þama var á þön-
um innan um sandpoka, bedda og
svefnbekki og bráðabirgðaþráð-
lagnir og annan búnað, og víða
héngu myndir og plaköt, einkum
helgimyndir af Frelsaranum er
sýndi okkur opið og logandi
hjartað í brjósti sér.
Skriðdrekinn og
sjónvarpsturninn
Við fómm líka að sjónvarps-
tuminum, sem er rækilega afgirt-
ur þannig^að enginn kemst ná-
Iægt. Fyrir framan hann stendur
sovéskur skriðdreki og hermaður
á vakt. Flestar rúður í neðsta hluta
tumsins em brotnar og okkur er
sagt að þar innan dyra sé búið að
vinna mikið eignatjón, bijóta og
bramla.
Það var héma sem sovésku
hermennimir gengu berserksgang
og létu skriðdrekana vaða á það
sem fýrir var, hvort sem það vora
kyrrstæðir bílar eða lifandi vopn-
laust fólk. Fólkið hafði líka safn-
ast hér saman til að veija tuminn,
en varð ffá að hverfa eftir að um
10 höfðu látið lífið og hátt á ann-
að hundrað særst, ýmist kramdir
undir skriðdrekabeltunum eða
særðir skotsáram.
Okkur var sagt að hermenn-
imir hefðu virst vitstola og ekki
væri vafamál að þeim væra gefin
eiturlyf fyrir „aðgerðir11 sem þess-
ar. Herinn hefúr nú sett sitt fólk í
að reka sjónvarp ffá tuminum, en
landsmenn sjónvarpa frá öðram
bæ í Litháen. Fólk leggur enn leið
lönd, þar sem akramir bylgjast og
fúraskógar og beykiskógar þekja
sléttlendið að hluta og nakin,
kræklótt og marggreinótt eplatrén
og peratrén og plómutrén mynda
eins og risslínur I landslagið and-
spænis freðinni jörðinni. Okkur
er sagt að nautgriparækt sé blóm-
leg á þessum slóðum og matvæla-
iðnaður henni tengdur, bæði
mjólkuriðnaður og kjötiðnaður.
Hefðbundin byggingarlist
þessa svæðis era timburhús, sem
minna um sumt á sænsku timbur-
húsin í Uppsölum. Miðborgin í
Vilnu ber vott um gamla borgar-
menningu með fallegum krókótt-
um götum, en gömlum húsum er
illa við haldið. Nýrri byggingar-
list í Litháen svipar að mörgu
leyti til þeirrar fátæklegu og rót-
lausu nytjastefnu sem víða sést í
Sovétríkjunum, þótt einnig mætti
sjá þama athyglisverðar bygging-
ar sem við fýrstu sýn virtust bera
með sér einhver rótgróin ein-
kenni.
Menningarþjóð í
hlekkjum
í Litháen búa um 3,5 miljónir
manna, og þjóðin talar tungumál
sem er af indóevrópskum stofni
og telst elsta grein þess tungu-
málaflokks í Evrópu, og er um
leið það tungumál álfúnnar sem
stendur sanskrit hvað næst. Þessi
staðreynd sýnir okkur best að hér
er um menningarþjóð að ræða,
sem á sér fomar hefðir og menn-
ingu, enda rekur þjóðin sjálfstæði
sitt allt aflur til miðrar 13. aldar.
Auk Litháa er í landinu all-
fjölmennur hópur Pólveija sem
talar pólsku, innfluttra Rússa,
gyðinga, sígauna og fleiri. Þessir
þjóðemisminnihlutar mynda um
20% þjóðarinnar.
Þegar við ókum um blómleg
landbúnaðarhérað Litháen á leið-
inni til Taurage höfðu íslensku
þingmennimir það á orði að þetta
væri land sem líktist Danmörku.
En þegar við komum í menning-
armiðstöð bæjarins hittum við
fyrir þjóð sem hafði fengið aðra
reynslu en Danir: „I bijóstum
okkar allra era götuvígin hlaðin
og við eram öll sem eitt reiðubúin
að deyja fyrir ffelsið.“ -ólg.
Varömaöur I þinghúsinu f Vilnu. Ljósm.: ólg.
Varðeldur viö götuvlgi I nágrenni þinghússins í Vilnu. Islenski fáninn á veggnum. Ljósm.: ólg.
sína að þessum stað til þess að
virða fyrir sér verksummerki og
horfa á skriðdrekann við tuminn
um leið og það kveikir kertaljós
við litla trélíkneskju af Kristi,
sem komið hefúr verið fyrir utan
við girðinguna. Sjónvarpstuminn
í Vilnu er orðinn tákn fyrir ffelsis-
baráttu þjóðarinnar.
En hermennimir halda ekki
bara sjónvarpstuminum, heldur
útvarpshúsinu líka og útgáfúmið-
stöð dagblaðanna og pappírslag-
emum.
Girðing hefúr verið gerð um-
hverfis útvarpshúsið og þar sáum
við eina fjóra skriðdreka og rauð-
an fána blakta við hún yfir inn-
ganginum, eins konar sigurfána
hins blinda ofbeldis yfir hinu tal-
aða orði.
I kirkjugarðinum hafa fómar-
lömb hinnar skelfilegu nætur í
Vilnu fengið hinstu hvílu í graf-
stað sem á sínum tíma hafði verið
hugsaður fyrir flokksbrodda og
nomenklatura í fallegri brekku á
áberandi stað í þessum fallega og
skógi vaxna garði. Þangað liggur
stöðugur straumur fólks og krans-
ar og blóm á leiðunum og logandi
kertaljós og yfir leiðin hefur verið
reistur minnisvarði úr tré með út-
skorinni Kristsmynd og nöfnum
og fæðingardögum fómarlamb-
anna.
Niðri í gamla miðbænum hef-
ur Iíka verið sett upp ljósmynda-
sýning í listasafni bæjarins, sem
rekur fyrir okkur atburði þessarar
skelfilegu nætur, og þar er margt
um manninn, og einnig í lista-
verkasölunni og öðram verslun-
Frásögn af
feröalagi til
LITHÁEN
um í grenndinni þar sem fólk
virðist ákaft leita eftir einhveiju
varanlegu í skiptum fyrir verð-
lausar rúblur þess gjaldþrota hag-
kerfis sem því hefúr verið búið.
Gjaldþrota
hagkerfi
Mánaðarlaun verkamanns í
Litháen era 200-300 rúblur á
mánuði. Miðað við svartamark-
aðsgengið á dollaranum era það
10-15 bandarískir dollarar eða
600-900 kr. íslenskar á mánuði,
og sjá allir hvílík fjarstæða þetta
er.
Ef menn era svo þolinmóðir
og lánsamir að geta keypt bíl á
opinbera verði eftir að hafa verið
a biðlista mánuðum og árum sam-
an, þá kostar bíllinn vart undir 4
árslaunum, en sé hann keyptur á
„svörtu“ markaðsverði getur
verðið verið 20-30 árslaun verka-
manns. Til þess að hafa slíkt fé
undir höndum þurfa menn að hafa
auðgast á þeirri botnlausu spill-
ingu sem grafið hefúr um sig í
öllu hinu sovéska ffamleiðslu-
ferli, þar sem viðurkennt er að all-
ir reyni að bjarga sér eftir bestu
getu og embættismennimir með
sýnilega bestum árangri.
Okkur var sagt af viðmælend-
um okkar á götunni að þetta væri
altalað, en vonlaust væri að gera
nokkuð við því fyrr en landið
hefði slitið sig úr þeim þrúgandi
efnahagsviðjum sem það hefði
verið flækt í.
Við ókum trúlega um 800 km
um sveitir Litháen og Lettlands á
þessari ferð okkar, og sáum þá að
þetta era blómleg landbúnaðar-
14 StoA — NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 8. febrúar 1991