Þjóðviljinn - 28.03.1991, Qupperneq 7

Frelsi og
mannúö
Fetað eftir vef ffjálshyggjunnar á íslandi með
fyrirmyndir áVesturlöndum í huga
Höfuðpostuli frjálshyggj-
unnar á íslandi, Hannes Hólm-
steinn Gissurarson, hefur Iöng-
um talað fyrir auknu „frelsi“ í
menntakerfinu. Nú er opinber-
lega viðurkennt að Hannes situr
Davíð til hægri handar sem
æðsti ráðgjafi í alvörumálum.
Það er því ekki ósennilegt að á-
herslur hins nýja formanns
Sjálfstæðisflokksins taki nokk-
urt mið af Frelsinu. Lögð er á-
hersla á að fólk fái sjálft að ráða
hvar börn þess eru vistuð í
menntakerfinu. Öllum foreldr-
um verði aflientar ávísanir frá
ríkinu og síðan sé mönnum það
í sjálfsvald sett, hvar þeir visti
börnin til náms eða hvort bætt
sé við fjármunum til að fá að-
gang að „betri og dýrari“ skól-
um.
Þetta kerfi hefur verið við lýði
í einni eða annarri mynd í Banda-
ríkjunum undanfama áratugi.
Það er því einkar fróðlegt að
kynna sér stöðuna sem núverandi
menntamálaráðherra, LamarAl-
exander er í. Ástandið er vægast
sagt hrikalegt. Hann hefúr látið
hafa eftir sér að eiturlyfjavandinn
í Bandaríkjunum sé léttvægur
samanborið við þann vanda
menntakerfisins. Alexander hefur
sannarlega byr undir vængi, því
bandaríska millistéttin hefúr orð-
ið af þessu verulegar áhyggjur,
svo notað sé orðalag íslensks for-
ingja, og er reiðubúin að kosta
miklu til.
Brottfall úr bandarískum
skólum er nú um 25% að meðal-
tali. Hlutfallið verður enn hærra,
þegar ákveðnir kynþættir em at-
hugaðir. 35% blakkra og 45%
spænskumælandi ungmenna ljúka
ekki skóla.
Við 90% skóla á háskólastigi
verður að starfrækja sérstaka for-
skóla til að tryggja lágmarks inn-
tökuskilyrði á meðal „busanna".
En allt kemur fyrir ekki.
Nýlega var gerð samanburð-
arkönnun á meðal sex velmegun-
arþjóða. Lentu bandarísku ung-
mennin þar í neðsta sæti í stærð-
ffæði og næstneðsta í náttúm-
ffæði.
Þetta em hins vegar ekki ný
tíðindi þar vestra. 1983 kom út
skýrslan „A Nation at Risk“- Þjóð
í háska. Þeim sem kunnu að lesa
rann kalt vatn milli skinns og hör-
unds.
Menn gera sér skýra grein fyr-
ir að undirstaða velmegunar í
guðs eigin landi hefúr ekki síst
byggst á hugviti og tækniframfor-
um. En í Kísilflögudal í Kalifom-
íu er tæknin farin að gamlast og á-
hættufjámagnseigendur horfa nú
til Asíu eftir nýjungum.
Þetta smitar út í fleiri greinar.
„Frelsið“ til að versla við ó-
dýrasta vinnuafl veraldar hefur
leitt til gífúrlegs atvinnuleysis í
bandarískum bílaiðnaði. Fram-
leiðslukostnaður bifreiðar, sem
seld er þar í landi á 20.000 dali
skiptist þannig að 6.000 dalir fara
til Suður-Kóreu í vinnulaun,
3.500 dalir til Japan í vélahluti,
3.000 dalir til evrópskra auglýs-
ingastofa, en aðeins 7.500 dalir
verða eftir í Bandaríkjunum. Sá
hluti rennur sannarlega ekki til
lágtekjustéttanna!
En víkjum aftur að mennta-
kerfmu. Það er ekki svo að fjár-
magn hafi skort í bandarískum
skólum. Laun kennara hafa
hækkað að raungildi um 18% á
síðasta áratug. Hagtölur sýna, að
það er einungis í Sviss sem meira
fjármagn er notað á hvem nem-
anda en í Bandaríkjunum.
1989 lýsti George Bush yfir
því að við aldarskiptin yrðu
Bandaríkin komin í efsta sætið í
veröldinni hvað varðaði námsár-
angur í raunvísindum. Á því virð-
ist hins vegar ætla að verða meiri
bið.
Kjami málsins er nefnilega
sá, að lítið samhengi er á milli
greindarvísitölu nemenda og
tekna foreldra þeirra. Þetta eiga
maigir erfitt með að sætta sig við
og viðurkenna, að það er einungis
með meiri félagslegri aðstoð við
hina sárfátæku, sem árangur mun
nást. í skami fátækrahverfanna
glóir nefnilega víða á gull, sem
engar fijálshyggjukenningar geta
nokkm sinni komið í verð.
Sú uppskera sem þjóðir með
öflugt félagshyggjukerfi hafa
jafnan getað sótt til tekjulægsta
hópsins hefur ekki verið rýrari,
þegar kemur að hugvitinu, en hjá
þeim sem meira mega sín. Slíkur
er máttur almættisins, þrátt fyrir
alla erfðatækni!
Heilbrigöismál
Mikið hefúr verið skrifað og
skrafað um málefni heilbrigðis-
stétta í íjölmiðlum nú undanfarið.
Þar hefur nú ekki skort á mannúð-
ina hérlendis. Fjöldamörg dæmi
má tilgreina um „Frelsið", sem
tíðkast hefúr innan heilbrigðis-
kerfisins síðastliðinn áratug.
Auðhringurinn Delta-
Pharmaco hefúr fengið ótrúlegt
ffelsi til að maka krókinn á lyfja-
sölu. Margir af hluthöfum D-P
eru einnig apótekarar og tryggja
þar með örugga og refjalausa sölu
afúrðanna. Enda hafa ijármunir
skattborgaranna fossað inn í fyrir-
tækið úr ríkissjóði. Mörgum ráð-
herrum heilbrigðismála helúr ver-
ið gert ljóst hve mikla fjármuni
mætti spara með því að skera
þetta samtryggingarkerfi upp, en
það er ekki fyrr en í tíð Guðmund-
ar Bjamasonar að tekið hefúr ver-
ið á þessu. Hann á þakkir skildar.
Auðvitað er í hæsta máta óeðli-
legt að ofan á innkaupsverð lyfja
leyfist heildsölum og apótekurum
að leggja 100%!
Innlend framleiðsla lyfja
(blöndun og steypa) hefur einnig
verið í höndum þessara manna að
hluta til og þar hafa þeir m.a. ver-
ið í samkeppni við Lyfjaverslun
ríkisins. Eg þekki fjölmörg dæmi
þess að apótekaramir keyptu ekki
sambærileg lyf af ríkisfyrirtækinu
vegna þess að þar vom þau of
ódýr! Álagning verður sannarlega
meiri ofan á hærra verð, og ekki
spillir það nú fyrir að geta keypt
af sjálfúm sér.
Eigendur D-P hafa margofl
þrætt fyrir ofangreindar ásakanir,
þegar þær hafa áður verið fram
bomar. Besta sönnun þeirra kem-
ur raunverulega fram, þegar sett
hefur verið undir „lekann“.
Gróði undanfarinna ára hefúr
verið svo gífurlegur, að samsteyp-
an hefur getað keypt hvert stór-
fyrirtækið af öðm á þessu og síð-
asta ári. Um þetta þarf því ekki að
hafa fleiri orð.
Svona hringamyndun er klár-
lega bönnuð í Bandarikjunum,
svo hið íslenska „frelsi" tekur
þeim ffam í þessum efnum.
Umræðan um heilbrigðiskerfi
Oregon hefúr skilað sér inn í ís-
lenska fjölmiðla undanfarið. Þar
finnst mönnum fúll mikið af fjár-
magni skattborgaranna renna til
heilbrigðismála, þegar hlutfallið
er komið í 12%. (Á Islandi er það
ríflega 20%.)
Kerfi hefúr því verið tekið
upp sem skilgreinir meira en 800
heilsufarsvandamál. Síðan er
dregið rautt strik,-það sem er fyrir
ofan skal læknað og greitt fýrir
þjónustuna úr sjúkratrygginga-
kerfinu Medic-Aid (ef fólk er
nógu fátækt). Þeir sem lenda fyrir
neðan strikið verða hins vegar að
greiða sjálfir fyrir læknisþjónust-
una eða deyja ella, ef sjúkdómur-
inn er'alvarlegs eðlis.
Hljómar þetta kannski svipað
því sem læknar (úr verktakastétt)
hér á Islandi hafa verið að þræta
um við fjármálaráðherra nú und-
anfarið? Peningana eða lífið?
Helsti munurinn hér og þar er
sá að hér hafaverktakalæknar fitn-
að á því að „lækna“ jaðarvanda-
mál á stofúm sínum, t.d. vörtur,
inngrónar neglur og á að gera
hvers konar fegrunaraðgerðir.
Rikissjóðskraninn hefur verið að
fúllu opinn, stimpilklukkumar ó-
notaðar og biðlistar sjúkrahús-
anna lengjast stöðugt.
Vandasamari aðgerðir eru
framkvæmdar á sjúkrahúsunum,
ef menn mega vera að því að líta
upp úr verktakabransanum eða
hafa ekki „neyðst til að láta loka
deildum" vegna óbilgjamra við-
semjenda.
Eg sé nú ekki stóran mun á
því, hvort veikt fólk deyr í biðröð
í „fullkomnu heilbrigðiskerfi“,
eins og sagt er að sé við lýði á Is-
landi, eða fær dauðadóminn strax,
lendi það neðan rauða striksins í
Oregon. Aðstandendur hafa
a.m.k. betri tíma til að bregðast
við!
Aðstæður margra eldri borg-
ara á íslandi, sem eiga sér ekki
öfluga bakhjarla, era ofl á tíðum
til stórskammar.
Því hagar nú þannig til að í
engum flokki era verktakalæknar
jafn fjölmennir og í Sjálfstæðis-
flokknum og vafalaust leggja þeir
þar drjúgan skerf í kosningasjóði.
Ekki kæmi á óvart þótt apótekarar
gaukuðu að einhveiju smáræði
líka. Hinn nýi formaður og hugs-
uður hans ættu ekki að vera á
flæðiskeri staddir, ofreyni þeir sig
í kosningabaráttunni!
Umhverfismál
Nú liggur ljóst fyrir að græn
stefnumörkun mun hafa gríðar-
legan kostnað í for með sér fyrir
þá, sem nú lifa, til hagsbóta fýrir
komandi kynslóðir. Ef beitt er
hefðbundnum aðferðum vaxta-
reiknings til að meta „hag-
kvæmni“ þessarar stefnumörkun-
ar virðist hún alls ekki borga sig!
Á vegum háskólans í Mar-
yland gerðu bandarískir hagffæð-
ingar könnun á því á meðal 1000
fjölskyldna þar um slóðir hver af-
staða þeirra væri til björgunar
mannslífa í nútímanum miðað við
aðgerðir til að tryggja líf þeirra i
framtíðinni. í ljós kom að fólk var
að meðaltali jafn hlynnt því að
bjarga einu mannslífi strax og átta
mannslífum að 25 áram liðnum
eða 28 mannslífúm að 100 áram
liðnum. Sumum virðast þetta
kannski heldur kaldranalegar „af-
skriftareglur“. En í hagreikning-
um nútímans þarf að setja verð-
miða á allt. „Verðlagning" um-
hverfisgæða er einfaldlega ekki
rétt samkvæmt þessum niðurstöð-
um.
• Það er auðveldara að mæla
verð húss á útsýnisstað en verð út-
sýnisins! (Setja mætti þessa
spumingu í íslenskt samhengi
með því að hugsa sér ráðhúslausa
Tjöm!)
• Það er ekki hægt að „endur-
skapa“ útrýmdar tegundir úr vist-
kerfi okkar. Hvers „virði" hefðu
þær orðið afkomendum okkar?
• Er „virði“ þess að nota áffam
kolflúrkolefni meira en húð-
krabbamein ffamtíðar?
• Er það þess „virði“ að reyna
að stemma stigu við losun koldí-
oxíðs út í andrúmsloftið fyrst við
eram ekki algjörlega sannfærð
um gróðurhúsáhrifin og áhrif
þeirra á komandi kynslóðir?
Hvers „virði“ er Reykjanes án
álvera?
Ef við hverfúm fúllkomlega á
vit reikniástríðunnar eins og
Maureen Cropper við háskólann í
Maryland segir, hljótum við að
spyija með henni:
„What price posterity? -
Hvers virði eru afkomendur okk-
ar?“
Ingimundarson
Það er mér ánægja
að bjóða þér á
Friðarstund
sem haldin verður
á föstudaginn langa
kl 17:00 í
Hátíðarsal Digranesskóla
0 Kópavogi
og á páskadag
kl. 16:00 í
Víðistaðakirkju
Hafnarfirði
UOÐ - TONLIST - SONGUR
Verk eftir: Bach, Shubert, Gluck,
Halldór Laxness, Hallgrím Pétursson
og fleiri öndvegisskáld Islendinga,
Flytjendur m.a;
Erlingur Gíslason
Guðlaug María Bjamadóttir
Guðrún Birgisdóttir
Gunnar Kvaran
Inga Bachmann
Jakob Þór Einarsson
Marteinn H. Friðriksson
Theodór Júlíusson
Með von um að þú þiggir þetta boð,
Ólafur Ragnar Grímsson
Fimmtudagur 28. mars 1991 NÝTT HELGARBLAÐ — SÍÐA 7