Þjóðviljinn - 27.04.1991, Blaðsíða 21

HELGARMENNINGIN
FLUXUS
í tilefni
Fluxus
sýningar
að Kjarvals-
stöðun
Þegar eftit var til yfirlitssýn-
ingar um Fluxus-hópinn á mynd-
listarbiennalnum í Feneyjum síð-
astliðið sumar hafði sýningin yflr-
skríftina Ubi Fluxus ibi motus
1990-1962 og sagði skipuleggj-
andi sýningarinnar, Achille Bon-
ito Oliva, að ártölin væru höfð í
öfugri tímaröð til þess að leggja
áherslu á þann andsögulega anda
sem einkennir þennan tiltölulega
lítt þekkta en þó áhrifamikla hóp
listamanna á sviði tónlistar og
myndlistar á þessu tímabili.
En þótt listamenn þeir sem
kenna sig við Fluxus hafi vissu-
lega viljað storka sögulegum gild-
um og forskriftum og hafha þeim
skilningi að sagan sé linulegt ferli
firá hinu óæðra til hins æðra, þá er
hreyfingin engu að síður og óhjá-
kvæmilega sprottin upp úr vissu
sögulegu samhengi og félagsleg-
um veruleika sem er forsenda
þess að við skiljum það sem á eft-
ir fór.
Það var á 6. áratugnum sem
nokkrir framsæknir tónlistarmenn
í Bandaríkjunum settu fram bylt-
ingarkenndar hugmyndir á sviði
tónlistar, meðal annars til þess að
ijúfa þann vítahring sérfræði-
þekkingar og hámenningar, sem
tónlistin hafði einangrast í.
Áhrifaríkastur þessara manna var
bandariska tónskáldið John Cage,
(fæddur í Los Angeles 1912) sem
reif niður allar fýrri hugmyndir
manna um skynsamlega upp-
byggingu tónverksins og um gildi
hljómanna með því að semja tón-
verk sem byggðu á hreinum til-
viljunum, þar sem gjaman voru
notuð ómenguð umhverfis- eða
náttúruhljóð. Hugmyndir hans
voru að hluta til sóttar til
Zen-búddisma og þróuðust æ
meir út í það að vekja áheyrand-
ann til vitundar um hljóðin í um-
hverfinu: tónskáldin og hljóð-
færaleikaramir urðu í rauninni
óþarfir, það eina sem þurfli til
þess að skapa tónlist var virk at-
hygli og vitund hlustandans um
sjáifan sig og umhverfið. Sköpun
tónverksins varð ekki síst verk
hlustandans sjálfs og allri hefð-
bundinni umgjörð og sviðsetn-
ingu tónlistarinnar var varpað fyr-
ir róða og tónlistarsérfræðingun-
um og vísindum þeirra gefið langt
nef. A bak við þessa afstöðu lá
jafnframt sterk skýrskotun til
leiksins og iróníunnar, um leið og
hún miðaði að því að endurvekja
tilfinningu oldcar fyrir gildi
hljóðsins og þagnarinnar i um-
hverfi okkar og vitund.
John Cage er sagður áhrifa-
mikill persónuleiki, og víst er að
hvar sem hann fór um heiminn
skildi hann eftir sig „skóla“ lista-
manna, sem tóku hugmyndum
hans eins og ffelsandi opinberun.
Þannig höfðu hugmyndir hans
mótandi áhrif á röð tónleika og
„uppákoma“, sem vom skipu-
lagðar af bandariska tónskáldinu
og fjöllistamanninum La Monte
Young (f. 1935 í Idaho) í vinnu-
stofú listakonunnar Yoko Ono (f.
1933 í Osaka) í New York á áran-
um 1960- 61. A sama tíma efndi
fjöllistamaðurinn George Maci-
unas (f. í Litháen 1931) til hlið-
stæðra uppákoma í sýningarsal
sínum A/G Gallery í New York.
En það var einmitt Maciunas
sem varð einn helsti skipuleggj-
andi Fluxus-hópsins á 7. áratugn-
um og valdi hópnum þetta nafn,
sem getur þýtt bæði flæði, stöðug
þróun, breyting, eða straumur, út-
skolun, niðurgangur eða hvers
konar útferð úr likamanum.
Fyrsta skipulega uppákoman
undir nafninu Fluxus var haldin
að framkvæði Maciunas i Wi-
esbaden i Þýskalandi 1962, en
Tónskáldið John Cage. Á töflunni stendur Lifi þögninl
þeirra var Fluxus- andinn. Önnur
var pop-listin, sem blómstraði
sérstaklega í Bandaríkjunum. Enn
önnur birtingarmynd þessara and-
FLUXUS
hann gegndi þá herþjónustu þar í
Bandaríkjaher. í Þýskalandi
komst hann að því að hliðstæðar
hugmyndir og þróast höfðu í New
York árin á undan höfðu einnig
skotið rótum á meginlandi Evr-
ópu, og i Þýskalandi kynntist
hann mönnum eins og austurríska
fjöllistamanninum Wolf Vostell
(f. 1935), Kóreumanninum Nam
June Paik (f. í Seul 1931), Addi
Koepcke, Robert Filliou, Ben
Vautier, George Brecht, Joseph
Beuys o.fl.
Það sem þessir menn áttu allir
sameiginlegt, fyrir utan að hafa
hrifist af hugmyndum John Cage,
var viljinn til að leita leiða í list-
rænni tjáningu sem hefðu bein
áhrif á umhverfið i stað þess að
endurspegla það, afmynda eða
skramskæla. Þeir vildu afnema
mörkin á milli hinna hefðbundnu
listgreina og ryðja listinni braut út
úr menningarlegum valdastofn-
unum þjóðfélagsins út á götuna
meðal fólksins.
Félagslega er hreyfing þessi
afsprengi eftirstríðsáranna, þess-
ara veltiára í efnahagslegu tilliti,
þegar Evrópa var að ná sér á strik
eftir heimsstyijöldina siðari og
endalaus aukning á hagvexti,
framleiðslu og neyslu virtist blasa
við. Hún er líka afsprcngi tíma
kalda stríðsins með vígbúnaðar-
kapphlaupi og ört vaxandi kjam-
orkuvígvæðingu. Og hún er enn
fremur afsprengi þess tíma þegar
nýlendur og þriðjaheimsriki voru
að bijótast úr viðjum nýlendu- og
heimsvaldastefnu í Afríku, Asiu
og S-Ameríku með tilheyrandi
þjóðfrelsisstyrjöldum og bylting-
um.
I byijun 7. áratugarins voru
formleysumálverkið og abstrakt-
expressíónisminn um það bil að
tæma möguleika sína til endur-
nýjunar á myndmáli samtímans,
hvort sem um var að ræða „acti-
on“-málverkið í Bandaríkjunum,
„tacismann“ í Frakklandi eða Co-
bra-málverkið i N-Evrópu. Og
yfirþyrmandi efnishyggja og
neysluáróður kölluðu beinlýnis á
ný andsvör sem birtust smám
saman i ólíkum myndum. Ein
DUCHAMP
HAT DAS
OBJEKT ZUR
KUNST
QUALIFIZIERT
ICH
HABE
DAS LEBEN
ZUR KUNST
QUALIFIZIERT
VOSTELL
1972
Yfirlýsing austurriska fjöllista-
mannsins Wolf Vostell frá 1972:
„Duchamp gaf hlutnum ígildi list-
ar, ég hef gefiö lífinu fgildi listar"
heimsins, jafnréttishreyfing kynj-
anna og umhverfisvakningin með
stofnun græningjasamtaka og
flokka. Allar voru þessar hreyf-
ingar með einu eða öðru móti i
uppreisn gegn því „einviddarsam-
félagi“, sem einblíndi á stöðuga
neysluaukningu sem endanlegt
markmið og réttlætingu allrar fé-
lagslegrar starfsemi. Og allar
höfðu þær nýtt og víðtækara lýð-
ræði að markmiði.
Þótt vegur Fluxus-hópsins
hafi ekki farið hátt í opinberri um-
ræðu eða innan opinberra menn-
ingarstofnana, þá hafa áhrif hans
á listastefnur og þjóðfélag sam-
tímans orðið mun víðtækari en
orðsporið segir til um.
I nýlegri grein eftir Peter
Frank um áhrif Fluxus á menn-
ingu samtímans nefnir hann sem
dæmi um þjóðfélagsleg áhrif
hreyfingarinnar að Vytautas
Landsbergis, núverandi forseti
Litháen, hafi verið félagi í Flux-
us-hópnum á miðjum 7. áratugn-
um og lagt þá m.a. ffam konsept-
og látbragðstónverk fyrir píanó
sem landi hans, Georg Maciunas
kom á framfæri í New York. Peter
Frank bendir einnig á að nafnið á
sjálfstæðishreyfingu Litháens,
„Sajudis“, sé litháenska orðið yfir
„Fluxus", og að hreyfingin eigi
þannig nokkra hlutdeild í þeirri
FLUXUS
THE POINT IS NOT GOOD ART
- FULFILLMENT IN FANTASY-
BUT A NEW MODE OF LIFE
WHICH ALLOWS FULFILLMENT
IN ACTUAL LIFE.
SENSIBILITY WHICH IS
NOTSUPPORTED
BY THE MODEOF LIFE
IS MERE ESCAPE.
Yfirlýsing tónskáldsins Henry Flynt: Aöalatriöið er ekki góÖ list - full-
næging I hugarflugi - heldur nýr lífsmáti sem leifir fullnægju í raunveru-
legu lífi....
svara við efnishyggju eflirstríðs-
áranna var uppreisn æskunnar,
bæði á sviði alþýðutónlistar og á
pólitíska sviðinu í sjálfri náms-
mannauppreisninni. í kjölfarið
komu svo samstöðuhreyfingar
með þjóðfrelsishreyfingum þriðja
sjálfstæðis- og lýðræðisvakningu
sem þar hafi risið.
Annar A-Evrópubúi, Milan
Knizak, sem stundaði list sína og
kennslu neðanjarðar i Prag á 7.
áratugnum í beinum tengslum við
Fluxus- hópinn og átti stöðugar
lögregluofsóknir yfir höfði sér,
mun hafa afþakkað embætti
menntamálaráðherra í ríkisstjóm
Vaclav Havels, en gegnir nú þess í
stað embætti yfirmanns listaaka-
demiu borgarinnar.
En þjóðfélagslegra áhrifa
Fluxus gætir ekki bara í þessum
tveim dæmum. Hreyfingin hefúr
getið af sér marga fijóanga í list-
um og menningu samtímans og
skapað mörg ný listform. Eitt
þeirra er „happening“ eða uppá-
komur og sviðsett atvik, sem
gegndu þvi hlutverki að eyða
mörkunum á milli listgreina, færa
listina úr menningarstofnununum
út á götuna og jafnframt að vekja
til umhugsunar um gildi hinna
hversdagslegu forma, hvort sem
var í látbragði, hreyfingu, athöfn
eða fyrirbærum umhverfisins.
Fluxus- andinn vildi afnema bilið
á milli lífsins og listarinnar og
hjálpa okkur til að uppgötva ný
gildi eða verðmæti í sjálfúm okk-
ur og umhverfinu, án tillits til hins
efnislega notagildis og skiptagild-
is í neysluþjóðfélaginu.
Um svipað leyti sprattu fram
nýjar greinar listrænnar tjáningar
eins og minimalismi, pop-list og
arte- povera, sem allar vora meira
eða minna undir áhrifum frá Flux-
us- andanum eða beinlínis
sprottnar upp úr honum. Fluxus-
listamenn eins og Yoko Ono og
Nam June Paik urðu til dæmis
brautryðjendur í því að nýta
myndbandatæknina í þjónustu
listarinnar og gera video-list.
Margir Fluxus- listamenn notuðu
það sem hendi var næst úr um-
hverfinu I listaverk sin og fjöl-
fðlduðu þau gjaman til þess aö
gera þau ódýrari. Eitt af markmið-
um þeirra var að sniðganga hinn
kapitalíska markað ekki síður en
valdastofnanimar.
Þeir sköpuðu einnig konkretp-
óesíu úr bókstöfum, hljóðum og
hljóðmyndunum og gáfú út bækur
sem urðu í höndum þeirra sérstak-
ur listmiðiil (Dieter Rot). Þá varð
Fluxus-listamaðurinn Henry
Flynt fyrstur manna (1961) til
þess að skapa konseptlistinni
fræðilegan grandvöll, en hún
hafði mikil áhrif á alla myndlist á
FLUXUS
Laugardagur 27. apríl 1991 NÝTT HELGARBLAÐ — SÍÐA 21