Þjóðviljinn - 04.05.1991, Qupperneq 17

Þrjátíu ára afmæli geim-
ferðar Júrí Gagaríns
...Hann flaug út í geiminn
sem lautenant, en kom aftur til
jarðar sem majór, og lagöi þann-
ig að baki sér kapteinsgráðuna.
Maður getur vel sagt „lagði að
baki sér“, en maður aetur einnig
orðað það öðruvísi. Á þessum
klukkutfma sigursins, eða nánar
tiltekið á þeim 108 mínútum, sem
hann var úti í geimnum, útnefndu
örlögin hann sem hinn fyrsta
geimfara.
Ævisaga Gagaríns var mjög
venjuleg. A tímum „þíðu Khrúsht-
sjevs“, voru geimfarar valdir mjög
nákvæmlega, eftir því hvemig
heilsu þeirra og hæfni var háttað.
En rétt er það, að strax eftir geim-
ferðina, tilkynnti Gagarín prins,
sem var búsettur erlendis, að hann
væri ættingi Gagaríns majórs. En
sannleikurinn var sá, að þessi
gamla aðalsljölskylda Gagarína,
var ekki í neinum ættartengslum
við Gagarínana ífá Klushino-þorpi
í Smolensk-héraði.
Júrí Gagarín var fæddur 9.
mars 1934, sonur samyrkjubónda
og þriðja bam af ljórum í íjölskyld-
unni. A fjórða áratugnum þýddi
góð menntun mikið íyrir hvem ein-
asta mann, og foreldrar Júrí Gag-
aríns, sem sjálfir vom ómenntaðir,
óskuðu af heilum huga eftir því að
böm þeirra hlytu góða menntun.
En svo kom stríðið og kollvarpaði
öllum þeim áformum. Gagaríníjöl-
skyldan lifði hin erfiðu ár hemáms-
ins, og ár endurbyggingarinnar,
sem á eftir kom vom heldur ekki
auðveld. Og það var á stríðsámn-
um, sem þessi tilvonandi geimfari
sá flugvél i fyrsta sinn inni. Það var
sovésk orrustuflugvél sem skotin
var niður í loftormstu, og lenti í
mýri í grennd við þorpið.
Eftir stríðið flutti Gagarín fjöl-
skyldan til nágrannaborgarinnar
Gzhatsk, þar sem hún vonaðist eft-
ir að svelta minna en í þorpinu.
Þessar vonir bmgðust, tekjur hjón-
anna nægðu ekki til ffamfæris öll-
um þessum bömum, og Júrí var
sendur til ættingja sinna í Moskvu.
Þessi tilvonandi geimfari hóf þar
undirstöðunám sitt. Honum gekk
vel að læra, og elfir að hafa lokið
skólanum fór hann til Saratov, til
að setjast þar í iðnmenntaskóla, þar
sem hann var tekinn inn án prófs.
Geimfarinn sagði síðar, að það
hefði verið í Saratov, sem hann
hefði stigið fyrstu skrefin í að
þjálfa sig til flugnáms. 1 Saratov
var flugklúbbur, og Gagarín gekk í
hann, og stundaði flugnám í sport-
flugvélum ásamt skólanum. Og
það var flugnámið sem varð ofaná
hjá honum. Eftir að hafa lokið
náminu í flugskólanum var hann
sendur til að læra meira við flug-
skóla hersins í Omeburg.
Árið 1957 þegar fyrsta
Spútniknum var skotið á loft, var
atburðaríkt ár fyrir Júrí Gagarín.
Hann lauk skólanum, hlaut lið-
þjálfatign og gifti sig. Og þótt hon-
um væri boðið ráðgjafastarf við
skólann, kaus Gagarín frekar að
halda áffam herþjónustu sinni í
nyrstu hémðum landsins.
Gagarín þjálfaði flugkunnáttu
sína yfir hvítri auðn heimskautsins,
en geimfarahæfni hans þjálfaðist
jafhffamt á sinn eigin hátt. 1 blöð-
um herstöðvarinnar lásu menn að
þriðja sovéska geimfarið hefði tek-
ið myndir af bakhlið tunglsins. Og
skömmu síðar var tilkynnt að það
ætti að þjálfa sjálfboðaliða í að
stjóma „nýrri vél“. Ekkert var gef-
ið upp um hvemig sú vél væri, það
gat þess vegna verið þyrlutegund,
eða eitthvað annað óvenjulegt.
Síðar kom á daginn að þessi
liðssöfnun hafði verið í gangi um
allt land, og á íyrstu stigum máls-
ins tóku nokkur þúsund manns þátt
í þessu. En eflir strangar læknis-
rannsóknir og endurteknar þol-
rannsóknir vom 20 menn valdir úr
til að ganga undir þjálfun fyrir
geimflug. Tíu ámm síðar vom að-
eins átta eftir af þessum 20. Og eft-
ir langa og erfiða þjálfun vom að
lokum tveir valdir úr hópnum, Júrí
Gagarín og Herman Titov. Allt
fram að geimskotinu vissu þessir
tveir menn ekki hvor þeirra yrði
valinn. Um það vom miklar um-
ræður í blöðunum. Hver tók hina
endanlegu ákvörðun, yfirmaður
þjálfunarskólans Sergej Korolev,
eða Nikita Khrústsjov sjálfúr?
Um það veit enginn, og svo
virðist sem það hafi ekki verið
neinn sérstakur sem tók þessa
ákvörðun.
Það er sjálfsagt tilgangslaust
nú - eftir 30 ár að telja upp hvaða
rannsóknum Gagarín tókst að
sinna, á þeirri einu klukkustund
sem hann svcimaði umhverfis jörð-
ina í geimfari sínu, með fast spennt
sætisbelti sitt. Það þjónar heldur
engum tilgangi nú, að reyna að
fjalla um fyrstu sporin sem banda-
ríski geimfarinn, Neil Armstrong,
lét eftir sig á tunglinu, frá sjónar-
miði tunglfræðinnar. Mikilvægi
þessara tímamótaatburða liggur í
allt öðm - þeir mörkuðu nýja tíma
fyrir allt mannkyn og nýtt athafna-
svið.
Nikila Krúshtsjov og Leoníd
Brésnef, sem kom á eftir honum,
reyndu að gera himingeiminn að
vettvangi stjómmála. Og ekki létu
forsetarBandaríkjanna, Dwight Ei-
senhower og John Kennedy heldur
sitt eftir liggja í þeim leik. Þessi
samkeppni um himingeiminn milli
Sovétríkjanna og Bandaríkjanna,
þróaðist svo, að hún komst á það
stig sem enginn hafði séð fyrir. Frá
sjónarmiði heilbrigðrar skynsemi
virðist svo sem geimrannsókna-
áætlanir Vestur- Evrópu og Japan,
hafi verið hógværari og rökrænni.
Þeir hafa ekki þróað geimáætlanir
sínar með því að fá skattborgarana
til að herða sultarólamar, heldur
með því að nota þau tækifæri sem
heilbrigð efnahagsstefna gaf þeim.
Sú breyting sem orðið hefur á
afstöðu almennings til geimferða
er því vel skiljanleg. Frá bamalegri
hrifningu og bjartsýni fyrstu geim-
ferðaáranna, hefur hugur almenn-
ings breyst í tómlæti og jafnvel
andúð og óvild, meðal verulegs
hluta þjóðarinnar, á öllum geim-
rannsóknum og kostnaðinum sem
þeim eru tengdar.
Og þó er afstaða almennings
ekki svo einhliða. Margir em famir
að gera sér grein fyrir að það er
ekki hin „gífurlega sóun“ geim-
rannsóknanna sem orsakar efna-
hagskreppuna í landinu. Og það er
eftirtektarvert, að á allra síðustu
tímum heyrist æ sjaldnar slagorðið
„hættið geimferðum".
En hvað um það. Iðnaðurinn
gengur nú í gegn um erfilt tímabil.
Fjárframlög til geimrannsókna eru
skorin niður eða lækkuð. Geim-
ferðastofnunin verður að þéna pen-
inga sjálf fyrir nauðþurftum sínum.
Það er það verkefhi sem nú liggur
fyrir.
Það er langur tími sem aðskilur
hina yfirlætislausu geimferð Gag-
aríns og nútíma geimferðir. Þar em
bæði afrek og töp. Eftir sigur sinn í
himingeimnum gegndi Gagarín
næstu árin því hlutverki að koma
fram fyrir hönd þjóðar sinnar. fjöl-
mörg ríki óskuðu eftir því að bjóða
þessum fyrsta geimfara heim til
sín, og allsstaðar var honum tekið
af fognuði, allir vildu sjá þessa
fyrstu geimhetju mannkynsins.
Þegar þessi hrifning fór nokkuð að
réna, sneri Gagarín sér aftur að
fluginu. Sumir álitu að þessi þjóð-
arhetja ætti ekki að leggja sig í
neina áhættu framar, það ætti að
banna honum að fljúga.
Gagarín var annarrar skoðunar.
Hann ætlaði að fara aftur út í geim-
inn, og undirbjó sig undir að fljúga
nýju geimfari, Sojuz. Þann 27.
mars 1968, tóku Júrí Gagarín og
Vladimír Sejogin tilraunaflugmað-
ur, sig upp í æfingaflug í tveggja
sæta ormstuflugvél. Það varð
þeirra siðasta flugferð. Flugvélin
hrapaði til jarðar, og báðir flug-
mennimir létu lífið. Þeir em grafn-
ir á Rauða torginu, í grennd við
Kremlarmúra.
Míkhafl Tsjernishof IAN.
AUGLÝSINGAR AUGLÝSINGAR
Frá
Reykjavíkurhöfn
Á geymslusvæði við öskuhaugana í Gufunesi eru
7 illa farnir nafnlausir smábátar sem fjarlægðir
voru á síðustu árum af hafnarsvæði Reykjavíkur-
hafnar. Bátarnir eru allir nafns- og númerslausir og
ekki hefur tekist að hafa uppi á eigendum þeirra.
Vegna lokunar öskuhauganna í Gufunesi á næst-
unni verða bátar þessir urðaðir þar án frekari við-
vörunar ef réttir eigendur gefa sig ekki fram fyrir
21. maí n.k. og greiða af þeim áfallinn kostnað.
Upplýsingar um bátana veitir svæðastjóri Reykja-
víkurhafnar.
Reykjavíkurhöfn
Útbod
Innkaupastofnun Reykjavíkurborgar, f.h. Skóla-
skrifstotu Reykjavíkur, óskar eftir tilboðum í viðgerðir og
viðhald á þökum Breiðagerðisskóla.
Útboðsgögn verða afhent á skrifstofu vorri, Fríkirkjuvegi
3, Reykjavik, gegn kr. 10.000,- skilatryggingu.
Tilboðin verða opnuð á sama stað miðvikudaginn 15.
maí kl. 14.00.
INNKAUPASTOFNUN REYKJAVÍKURBORGAR
Frlkirkjuvegi 3 - Slmi 25800
Útboð
Innkaupastofnun Reykjavíkurborgar, f.h. Skólaskrifstofu
Reykjavíkur, óskar eftir tilboðum í viðgerðir og viðhald
utanhúss á Melaskóla, 1. áfangi.
Útboðsgögn verða afhent á skrifstofu vorri, Fríkirkjuvegi
3, Reykjavík, gegn kr. 10.000,- skilatryggingu.
Tilboðin verða opnuð á sama stað þriðjudaginn 14. maí
kl. 11.00.
INNKAUPASTOFNUN REYKJAVÍKURBORGAR
Frlkirkjuvegi 3 - Slmi 25800
c
LANDSVIRKJUN
ÚTBOÐ
Landsvirkjun óskar eftir tilboðum í jarðvinnu
vegna byggingar 220 kV Búrfellslínu 3 (um 24
km frá Sandskeiði að Hamranesi) í samræmi
við útboðsgögn BFL-14.
Útboðsgögn verða afhent frá og með föstu-
deginum 26. apríl 1991 á skrifstofu Lansvirkj-
unar að Háaleitisbraut 68, Reykjavík, gegn
óafturkræfu gjaldi að upphæð kr. 3000,-.
Framkvæma skal jarðvinnu í 64 turnstæðum,
sem tengist niðursetningu á undirstöðum og
stagfestum og koma fyrir bergboltum.
Heildarverklok eru 15. september 1991.
Tilboðum skal skila á skrifstofu Landsvirkjunar
Háaleitisbraut 68, 103 Reykjavík, eigi síöar en
föstudaginn 17. maí 1991 kl. 12:00, en tilboð-
in verða opnuð þar þann dag kl. 13:30 að við-
stöddum þeim bjóðendum sem þess óska.
Kosningahappdrætti
G-listans í
Reykjavík
Drætti I kosningahappdrætti G- listans I Reykjavík hefur ver-
ið frestað til 14. maí. Félagar og velunnarar eru vinsamleg-
ast beðnir að gera skil hið fyrsta.
Kosningastjórn G-listans í Reykjavík
AB Kópavogi
Bæjarmálaráð
Fundur verður í Þinghóli þriðjudaginn 7. maí kl. 20.30.
Dagskrá:
1. Almennt um stjórnmálaviöhorfin.
2. Staða bæjarmála.
3. Önnur mál.
Stjórn bæjarmálaráðs
AB Keflavík og Njarðvíkum
Opið hús
Opið hús í Ásbergi á laugardögum kl. 14.
Félagar og stuöningsmenn velkomnir I kaffi og rabb.
Stjórnin
Tónlistarkennar
Tónlistarkennara vantar til að veita forstöðu
tónlistarskóla sem fyrirhugað er að stofna á
Eiðum í S-Múlasýslu næsta haust. Um er að
ræða fullt starf.
Á Eiðum er grunnskóli fyrir 1. til 9. bekk og Al-
þýðuskólinn á Eiðum með 10. bekk og tveggja
ára framhaldsdeild.
Einnig er leikskóli á staðnum.
Nánari upplýsingar gefa Rúnar Sigþórsson í
síma 97-13824 og Þórarinn Ragnarsson í
síma 97- 13840.
AB Kópavogi
Morgunkaffi
Morgunkaffi I Þinghól, Hamraborg 11,
laugardaginn 4. maí frá kl. 10 til 12.
Elsa Þorkelsdóttir bæjarfulltrúi og full-
trúi í félagsmálaráði kemur ( kaffi.
Elsa
SJÁUMST
MEÐ
ENDURSKINI!
ENOURSKWS-
MERKI lasl.
apotekum
09 viðar.
UUMFEROAR
RÁO
, I
Laugardagur 4. maí 1991 - NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 17