Þjóðviljinn - 07.06.1991, Qupperneq 16

Hitaveitumaðurinn
og vitundin
Þegar ég ^annaði hug minn í
leit að efni í þennan fjórða og
síðasta pistil fann ég til þreytu á
neikvæðum tóni fyrri skrifa.
Vissulega var mér alvara með
þeim og efni þeirra verður mér
hugleikið og þrasgefið iöngu eft-
ir að blöðin taka að gulna og at-
ast kartöfluhýði í ruslafötum.
Það er hins vegar hægt að tjá sig
um fleira á opinberum vettvangi
en það sem fer í taugarnar á
manni og það ætla ég að gera
núna.
Meðal þess sem fer ekki í taug-
amar á mér er ég sjálfúr að sjötíu
hundraðshlutum og tilhugsunin um
hlutverkin sem við leikum í lífinu
og merkingu þeirra. Það síðar-
nefhda fmnst mér raunar mjög
skemmtilegt og forvitnilegt um-
hugsunarefhi. Við sköpum myndir
af sjálfum okkur með athöfum
okkar og ýmist getur það gerst að
við gleymum okkur í hlutverkun-
um og ruglum þeim við eigin per-
sónu, eða það að myndimar verða
okkur fjarlægar og framandi og við
fyllumst tómleika. Því á endanum
veit maður ekkert hvað maður er,
nema kannski að sú vitleysa sé sú
orðlausa tilfmning sem fylgir því
að horfa í spegil í góðu tómi og
gaumgæfa þessa ásjónu sem að
einhveiju leyti er alltaf óbreytt,
þótt árin líði og hmkkunum fjölgi.
Myndin af pistlahöfúndinum
er mér skýr í huga en hún er eitt-
hvað annað en andlitið í speglin-
um. Pistlamir ríma aðeins við hluta
af skapferli mínu og ljósmyndin er
aðeins ein af mínum mörgu ásjón-
um. Þetta segi ég ekki til að upp-
hefja mig, við emm öll margræð
og margbreytileg, - óskiljanleg.
Á meðan hlutverk pistlahöf-
undaríns varir aðeins í fjórar vikur
hefúr önnur mynd fylgt mér lengur
og lítið útlit fyrir að ég losni við
hana í bráð af praktískum orsök-
um: Það er hitaveitumaðurinn. Ég
er svo heppinn að geta framfleytt
mér án þes að sitja í átta tíma stofu-
fangelsi á dag hvemig sem viðrar,
en fæst ójöfhum höndum við eitt
og annað: Les heimspeki Iauna-
laust við HÍ, segi frá íþróttavið-
burðum fyrir hálf meðallaun,
snapa mér blaðaskrif hér og hvar
fyrir kaffibolla, hreinni skyrtu og
kölnarvatni og síðast en í þessu
samhengi ekki síst, þá les ég af
hitaveitumælum.
Mælalesturinn er hálft starf
sem ég og kærastan vinnum saman
og fáum þar með nokkuð dijúgan
skilding fýrir tiltölulega litla vinnu
á mann. Starfið krefst engrar hæfhi
annarrar en þeirrar að geta ferðast
milli húsa og skrifað upp tölur.
Þetta er nokkuð einhæf iðja, en það
sem verra er, þá kemur hún nokkuð
illa við hégómagimd mína og smá-
borgaraskap og illu heilli blandast
þessum eiginleikum vottur af of-
sóknaræði eða paranoju. Nú vil ég
hvorki fegra sjálfan mig um efni
ffam né dæma harðar en þau
standa til: Ekki hvarflar að sjálfúm
mér að líta niður á fólk fýrir að
hafa lifibrauð sitt af mælaálestri
eða nokkurri annarri heiðarlegri
vinnu. Hins vegar get ég ekki ffíað
mig ótta við að aðrir geri það.
Snobbið og óttinn greinast ekki al-
mennilega hvort ffá öðm í þessari
meinloku minni. Þrátt fyrir nær
undantekningarlaust óaðfinnan-
lega framkomu fólks, finnst mér
það alltaf jafnerfið tilhugsun að
það gruni mig um að gera ekkert
annað en að lesa af hitaveitumæl-
um, Qömtíu stundir á viku. Ég hef
hins vegar ekki fúndið óbrenglaða
leið til að koma upplýsingum um
önnur störf og hugðarefhi til skila.
Eftirfarandi ávarp tel ég að hefði
ekki tilætluð áhrif heldur jafhvel
þveröfúg: „Góðan dag, ég er að
Iesa af hitaveitumælum, en það er
bara aukavinna, ég skrifa lika
pistla í Þjóðviljann." Ég tók hins
vegar til þess ráðs fyrir nokkmm
mánuðum að slá algjörlega ryki í
augu fólks í stað þess að láta það
búa við þennan kvartsannleika um
líf mitt: Ég breytti um klæðaburð.
Yfirleitt klæðast mælaálesarar
einhverjum afgangsfötum þar sem
hætta er á að skitna við vinnuna.
Lengi vel klæddist ég slitnum
gallabuxum og 66°N nælonstakk
við lesturinn og tilhugsunin um
þennan útgang var ekki til að róa
mig og fegra það sem ég taldi búa
að baki sakleysislegu augnaráði
fólks þegar það meðtekur erindi
mitt. Nú, ég klæddi mig i vínrauð-
ar terylene-buxur og lendasíðan
herraleðuijakka og breytti nokkuð
um fas í samræmi við þennan nýja
vinnuklæðnað: Ber upp erindið
nokkuð hnarreistari en áður og
með heldur bóklegra orðalagi.
Áhrifin hafa ekki leynt sér því við-
mót fólks hefúr breyst úr venju-
legri látlausri kurteisi í oftraust.
Það virðist álíta mig einhvers kon-
ar tækniffæðing eða verkfræðing
og spyr mig hinna ólíklegustu
spuminga um miðstöðvarhitun og
jarðvarma. Þar lendi ég í vandræð-
um, því þekking mín í þessum efn-
um nær ekki út fyrir þann bama-
skólalærdóm sem þarf til að geta
iesið tölumar á mælunum og skrif-
að þær upp á blað. Mér tekst þó yf-
irleitt að snúa mig úr erfíðum að-
stæðum með fámæli, hálfkveðnum
vísum og varkámi vísindamanns-
ins sem ekki vill fúllyrða neitt að
ósönnuðu máli: „Tja, það er ekki
gott að segja...“
Þar með hef ég búið til enn
eina mynd af sjálfúm mér, að þessu
sinni hreinan uppspuna, - hita-
veituffæðinginn. I samanburði við
hann er hitaveitumaðurinn vissu-
lega raunvemlegur en ég spyr þó
sjálfan mig um merkingu hans og
sannleika. Líkt og pistlahöfúndur-
inn þá er hann í senn ég og er það
ekki. Innst inni viljum við líklega
flest losna undan þessum myndum
sem ffysta merkingu okkar. Og
þegar ég lít í spegil og horfi á
þennan sex ára dreng sem er orð-
inn 28 ára en er þó með einhveijum
hætti óbreyttur frá því ég man fýrst
eftir mér fyrir faman spegil, þá finn
ég að „þetta“ er það sem ég vil
helst vera, það sem spegilmyndin
tjáir mér: þessi lokaða vitund,
þessi óræða en sterka tilfinning um
sjálfan mig, sem er engin af öllum
myndunum af mér úti í heiminum,
heldur eitthvað sem ég get ekki
ákvarðað með orðum. Og ég horff
lengi í spcgilinn, ekki í sjálfsdýrk-
un, heldur til að njóta þessarar orð-
lausu einveru, þessarar friðsælu til-
finningar að vera hvorki hitaveitu-
maður né pistlahöfúndur heldur
eitthvað sem ég veit ekki hvað er.
Ljósmynd: Kristinn.
Dótturfyrirtæki veruleikans
Út er komin ný Ijóðabók eftir Þórarin Eldjárn.
Hún heitir: „Hin háfleyga moldvarpa", er tæplega 50
bls. að lengd og útgáfuvinna til fyrirmyndar, en það
er Forlagið sem gefur út
I bókinni eru órímuð ljóð. Þau eru nokkuð misjöfn að
gæðum, en sum þeirra tvímælalaust mjög góð. Við lestur
á texta Þórarins vaknar stundum sú spuming hvort réttara
sé að segja að hann hafi gott vald á íslenskri tungu eða að
íslensk tunga hafi gott vald á honum. Ástæðan fyrir því er
sú að vegna tilrauna með orðin og glimu við tunguna
kemur óvenju oft upp óvænt merking í því sem Þórarinn
setur saman. Það er ótvíræður styrkleiki, en krefst þess
jafnífamt að sjálfsgagnrýni sé traust og vel virk.
Til nánari skýringar má taka kvæðið:
Dcegralenging
Regnið tœtist á rúðuna
á glerið i rúðunni
á rúðuna úr glerinu
stirðnar af skelfingu
inn á milli
og verður að sagógrjónum
sem bylja á glerinu
á rúðunni
en mýkjast i súpunni
við hituðum naglann
og áttum súpuna
Atum súpuna
og hittum naglann á höfuðið
Sitjum i súpunni
ogfengum naglann i höfuðið
Djúpur diskur grynnist
grunnur diskur dýpkar ekki
Heit súpa kólnar
köld súpa hitnar ekki
Veruleikinn ómálaður
uppmálaður
útmálaður
gengur ekki upp
ekkert frekar en kapallinn
Mitt púsluspil er þúsund banabitar
hvergi dansar ar nema i krossgátum
tuttugu tœr
i dimmum bröggum inniskóa
þrá vorið
Titill kvæðisins er að sjálfsögðu orðaleikur og útúr-
snúningur á orðinu dægrastytting sem er heiti á þeirri
skemmtun sem styttir daginn. Merking þessa nýyrðis
bjargast fýrir hom vegna þess að í lok kvæðisins er sagt
ffá tánum sem þrá vorið og það gefúr okkur kost á að
skilja kvæðið þannig að ort sé um biðina effir lengri dög-
um. Sjálft orðið sýnir hins vegar einkar vel hve oft Þórar-
inn hættir sér út á hálan ís. Hefði kvæðið ekki endað á
þessum lykli hefði legið beinast við að skilja orðið
dægralenging sem andstæðu orðsins dægrastyttmg,
þ.e.a.s. kvæði sem ort væri til þess að gera daginn lengri
og leiðinlegri en hann var fýrir.
Kvæðið byijar i gamalkunnri klisju um regn á níðu,
en síðan er strax gefið í skyn að traustið á tungumálinu sé
lítið og allsendis óvíst að regn merki regn og rúða þýði
rúða. Áður en fýrstu vísu lýkur hefúr regnið breyst í
haglél sem ljóðmælandanum finnst nærtækara að kalla
sagógijón enda eru þau mikilvægari í heiminum innan
við glerið.
Frá sagógijónunum liggur leiðin í súpuna sem eins
og allir vita hefúr fýlgt manneskjunni lengi og orðið snar
þáttur í lífi okkar og þar af leiðandi tungutaki. Naglasúp-
an góðkunna réttir skáldinu nagla til að smiða með og
hitta á höfúðið og ffam að þessu er spuninn í kvæðinu
ffábær, en í næstu vísu situr skáldið í súpunni. Línumar
um djúpan disk sem grynnist og gmnnan disk sem dýpk-
ar ekki em ekki nærri því eins markvissar og það sem á
undan er komið. Skáldið hefði átt að súpa seyðið af að-
ferð sinni og t.d. yrkja sig hér upp í fljúgandi disk eða
segja okkur hvort hann geymir ljóð sitt á hörðum diski
eða „diskútera” eitthvað um dýpt ljóðlistar og diska svo
að nokkuð sé nefht.
Tvær síðustu vísumar em hins vegar í lagi vegna
þess að þar snýr ljóðmælandinn sér að niðurstöðunni og
eðlilegt að formið taki breytingu.
I fýrrihluta þessa Ijóðs má segja að fjallað sé um það
hvemig merkingarleysið getur heltekið tungumálið. Sá
boðskapur kemst til skila vegna þess að við erum, með
fallegum spuna, leidd ffá sakleysislegum orðum og að
þeim stöðum í tungumálinu þar sem merking þeirra hef-
ur ýmist ffosið eða breyst í eitthvað annað. Þetta er aftur
tengt við tíma sem er merkingarlaus vegna þess að vorið
er ekki komið. Það er skemmtilegur lokapunktur að tæm-
ar í inniskónum skuli vera tuttugu. Það bætir enn einni
vídd inn í myndina.
í heild má segja um þetta kvæði að í það vantar
hvorki dirfsku né hugkvæmni. Hefði sjálfsgagnrýni verið
meiri og höfúndur strikað út vísuna um grunna og djúpa
diska hefði kvæðið hins vegar batnað vemlega. Auðvitað
er langt ffá því að þessari bók hafi verið gerð skil með því
sem hér er sagt um þetta eina ljóð, en það er alls ekki ffá-
leitt dæmi um vinnubrögð Þórarins.
Titillinn á Ijóðabók Þórarins: „Hin háfleyga mold-
varpa“ er gott dæmi um það hvemig hann notar tungu-
máíið til þess að nálgast andstæður sem em órökréttar en
sannar. í fýrsta ljóði bókarinnar er nánari skýring á tilvist
hinnar háfleygu moldvörpu. Þar segir að hún sé: „nýráð-
ið einkennisdýr vitundarinnar". Við sem lesum þekkjum
að sjálfsögðu þaú gömlu en síungu sannindi að mann-
eskjan vill helst vera mitt á milli þess að svífa og hrapa.
Heillast jafn ákaff af leiðinlegu öryggi og hættulegu
ffelsi eða svo vísað sé til ljóðabókar Þórarins Eldjáms:
Vill gera hvort tveggja að grafa sig niður og fljúga hátt.
Slík sannindi eiga vel heima í skáldskap því hann er dótt-
uríýrirtæki vemleikans. Þetta ágæta hugtak er tekið úr
einu af kvæðum þessarar bókar: „Stabat Pater".
kj
16 SÍÐA — NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 7. júní 1991