Þjóðviljinn - 18.07.1991, Qupperneq 3

I iDACar
18. júlí
er fimmtudagur.
199. dagur ársins.
13. vika sumars byrjar.
Sólarupprás í Reykjavík kl.
3.48 - sólarlag kl. 23.18.
Viðburðir
Kollabúðarfundur 1849.
Borgarastyrjöldin á Spáni
hefst 1936. Bjarni Bene-
diktsson frá Hofteigi látinn
1968.
Þjóðviljinn
fyrir 50 árum
Nýtt Dagblað: Blaðamenn
Þjóðviljans frjálsir. Þann 16.
þ.m. bárust utanríkisráðu-
neytinu skeyti um það frá
Englandi að blaðamenn
Þjóðviljans hafi þann dag
verið látnir lausir, og bíði
þess nú, frjálsir ferða sinna,
að tækifæri bjóðist til heim-
ferðar, sem vonandi verður
bráðlega.
fyrir 25 árum
Hernámsliði í óleyfi sendur
frá Vestmannaeyjum: Stakk
af frá lögreglu og herlög-
reglu á Reykjavíkurvelli. Ein
af hörðustu orustunum í Vi-
etnam stendur nú yfir.
Sá spaki
Reynsla er það sem allir
menn kalla vitleysurnar sem
þeir gera.
(Oscar Wilde)
á stöðu íslenskrar kvik-
myndagerðar
Sieurður Pálsson,
rithöfundur
Mér þykir mjög ánægjulegt að sjö
íslenskar, leiknar myndir skuli
vera i vinnslu. Fyrir rúmum ára-
tug voru menn gjaman að tala um
íslenska kvikmyndavorið og
héldu síðan að væri komið haust
eða vetur, en ég held að þetta hafi
bara verið hret, en nú sé að
sumra. Það er komin upp ný staða
vegna þátttöku erlendra aðila:
kvikmyndafyrirtækja, kvik-
myndastofnana og þeirra nýju
kvikmyndasjóða sem settir hafa
verið upp á síðustu ámm. Það era
Norræni kvikmyndasjóðurinn og
Evrópski kvikmyndasjóðurinn.
Ég held bókstaflega að islensk
kvikmyndagerð sé ekki möguleg
nema með erlendri þátttöku. Það
sem við verðum að leggja áherslu
á er að fá sem allra mest íslenskt
forræði fyrir þessari þátttöku. Við
þurfum ekki að gefa forræði okk-
ar eftir ef við eram með myndar-
legt íslenskt framlag. Það er kom-
ið að þeim tímamótum að íslenski
kvikmyndasjóðurinn verður að
geta komið sem myndarlegur ís-
lenskur aðili til móts við þann
áhuga sem kemur að utan. Það
getur enginn unnið almennilega
úr íslenskum efniviði nema við,
og þjóðleg verk era þau einu sem
eiga möguleika á að verða alþjóð-
leg.
^VÍÉú.'
I

________ Á DÖFIMMI A Helgi Seljan skrifar
Af alltumlykjandi eingreiðslum
Enn einu sinni hafa launþegasamtökin falli/t á eingreiðslu sem kjarabót
í stað þess sjálfsagða að hækka kauptaxta fólks og rétta þannig hlut
þess til frambúðar og þá til jöfnunar um leið. Það er reynt að halda
því fram, að fyrir launafólk sé þetta ekki síðra, en auðvitað hlýtur varanleg
kjarabót að koma sér betur en skyndigreiðsla, sem auk þess verður oft
minna úr í útborgun en annars yrði.
Orlofsuppbót, desemberappbót og
nú viðskiptaícjarauppbót - allt verður
þetta til að ragla um fýrir fólki,
skekkja þá raunsönnu kjaramynd, sem
felst auðvitað fyrst og síðast í hinum
hefðbundnu launakjöram - hinum
raunveralegu. Fólk fær við þessar ein-
greiðslur falska og villandi mynd af
raunkjöram sínum, og staðgreiðslan
okkar blessuð sér svo til þess að taka
drýgri hlut hér af en annars hefði orð-
ið t alltof mörgum tilfellum, þó auð-
vitað jafnist allt út um síðir.
Annars ætla ég svo sem ekki að
fara að segja launþegahreyfingunni til
í kjarabaráttu sinni, vandasamri og
viðkvæmri, enda hvorki til þess bær
né fær.
Hins vegar dylst mér ekki að frá
hálfu vinnuveitenda er þetta hin ágæt-
asta leið og þeim þénanleg á ýmsan
veg m.a. til þess að halda hinum lág-
launaða fjölda sem bezt niðri, þeim
sem minnst bera úr býtum og alltaf
gengur erfiðast að þrýsta upp á við.
Auðvitað fá vinnuveitendur alltaf visst
atfylgi hálaunahópa, þegar rétta skal
hlut þeirra, sem lægstir liggja í launa-
stiganum, því miður. Enginn vill
missa af neinu því sem náð verður,
hversu sem það kemur við aðra. En
meginástæðan liggur auðvitað í við-
horfi vinnuveitenda, sem alltaf og æv-
inlega era tilbúnir að yfirborga mönn-
unum í „lykilstöðunum", en ríghalda
eðlilega í smánartaxtana hjá þeim
breiða fjölda launafólks, sem auðvitað
skiptir mestu máli um heildarútgjöld
hjá þeim.
Hvort maður man ekki enn eftir
þessu viðhorfi, sem ríkjandi var eins
þá og nú, þegar ég var að vasast í
verkalýðsmálum fyrir óralöngu og
hækka mátti riflega þar sem það gilti
um einn eða tvo, en svo umhverfðist
allt, þegar kom að fjöldanum. Og
hvað sem allir bjargvættir landsins
láta frá sér fara um að enginn meini
neitt með þvi að lagfæra eigi lægstu
launin, þá breytir það engu um þá
meginstaðreynd, að minnst meina
vinnuveitendm- með því hjali, ef þeir á
annað borð taka sér það í munn.
Og auðvitað eru það vinnuveit-
endur sem öllum öðram ffemur hafa
skekkt launamyndina með því að láta
allt önnur lögmál gilda um þá sem
lykilstöðunum svokölluðu gegna, að
maður tali nú ekki um eigin laun,
ákvörðuð að geðþótta, himinhátt yfir
öllu, jaíhvel þó á gjaldþrotsbarmi sé
staðið. Um þetta skal að öðra leyti
ekki fjasað öllu meir, aðeins vikið að
því sem átti nú að vera uppistaðan í
þessu greinarkomi, þ.e. hvemig þessar
eingreiðslur koma út fyrir öryrkja og
ellilífeyrisþega. Fyrst skal þá fram
tekið, að þakka ber hversu launþega-
hreyfingin tók á þessum málum og
setti ríkisvaldinu ákveðin skilyrði
varðandi tryggingabætur um leið og
ffá kjaraliðum eigin samninga var
gengið, þó ég vilji mega trúa því að
sama ríkisvald hefði fuslega viljað láta
eitt og sama yfir tryggingaþega sína
ganga og almennt gerðist á vinnu-
markaðnum.
Hins vegar hljóta allir áðumefndir
annmarkar eingreiðslunnar að koma
ekki síður við tryggingaþega eins og
geta má nærri.
Eingreiðslan ruglar m.a. um fyrir
fólki, þó eitthvað sé sagt um hana neð-
anmáls á greiðsluseðlinum. Þannig er
það næsta öraggt að þegar kemur að
greiðslu bóta í næsta mánuði á cftir, þá
fáum við hér ófáar upphringingar um
það hveiju lækkun bótanna sæti, hvað
þá um þann mikla fjölda, sem ég veit
að hringir í Tryggingastofhun ríkisins
og umboðsskrifstofur hennar og veit
ekki hvað veldur breytingum til lækk-
unar. Staðgreiðslan kemur hér oft inn
í. Fólk hringir dolfallið yfir þvi, hvað
valdi þeim ósköpum, að það sé allt í
einu farið að borga skatt, fólk sem
sannanlega er, litið til alls ársins, all-
nokkra neðan við skattleysismörk i
tekjum.
Meginatriðin era þó tvö: Annars
vegar að kjaragrunninum sjálfum er
ótæpilega haldið niðri út á þessar
„dúsur“ og svo hvemig eingreiðslan
dreifíst á bótaflokka og kemst þannig
mjög misjafnlega til skila hjá fólki,
sem þó er á fullri tekjutryggingu. Þar
skiptir mestu eins og í bótakerfinu
sjáífu, hvort viðkomandi er eða býr
einn eða hvort um hjón er að ræða.
Þegar heimilisuppbót og síðar sérstök
heimilisuppbót vora teknar upp í
tryggingakerfinu, þá var meiningin
þar að baki vissulega góð í sjálfu sér
þ.e. að rétta hlut þeirra, sem erfiðast
áttu, en sá galli var á gjöf Njarðar að
fólk varð að búa eitt sér, svo uppbótin
fengist. Sífellt aukið vægi þessara
tveggja bótaflokka hefur svo orðið til
þess að auka mjög misvægið innan
hóps tryggingaþega, og nú er svo
komið að hjón og sambúðarfólk geta
alls ekki unað því misvægi.
Eingreiðslan nú t.d„ sem hefði átt
að koma að fullu til greiðslu til allra
þeirra, er óskerta höfðu tekjutrygg-
ingu, gerir það einfaldlega alls ekki.
Veralegur hluti eingreiðslunnar kemur
á þessa tvo bótaflokka - heimilisupp-
bót og sérstaka heimilisuppbót - en
þessara bótaflokka njóta ekki nema
sumir þeirra, sem eiga fulla tekju-
tryggingu, eins og áður er að vikið.
Eingreiðslan kemur því veralega
skert til hjóna, t.d. hjóna sem eru
tekjulaus með öllu eða svo til - ein-
faldlega af því að þau eru ekki ein-
staklingar í þjóðskiá og „hafa ekki
haft vit á því að skilja eða slíta sam-
búð“ - eins og ein ágæt kona orðaði
það á dögunum.
Fólk fær við þessar eingreiðslur falska og villandi
mynd af raunkjörum sínum, og staðgreiðslan okk-
ar blessuð sér svo til þess, að taka drýgri hlut hér
af en annars hefði orðið...
Þetta er auðvitað endurspeglun á
uppbyggingu bótakerfisins, sem er
vægast sagt orðin slík að það ber að
staldra við og snúa í nokkra af þeirri
braut, þó auðgert verði það ekki.
Og því ekki það, ef innbyggt
ranglæti og misrétti er í svo við-
kvæmu og víðfeðmu kerfi - spyija
menn ugglaust i beinu framhaldi hér
af. Ég hefi að nokkra svarað því í fyrri
hugleiðingum mínum hér að framan,
það vill auðvitað enginn sleppa því,
sem hann hefur hreppt. Það þýðir, að
þó menn vildu jafna hlutföllin milli
hjóna og einstaklinga með því að
lækka heimilisuppbót eða sérstaka
heimilisuppbót og hækka tekjutrygg-
inguna sjálfa um sömu upphæð þann-
ig að heildarútgjöld stæðu á sléttu, þá
er það vonlaust verk, því það kæmi
niður á heildardæmi einstaklingsins
og þvi yndi sá hópur engan veginn. Ég
er heldur ekki að mæla með þeirri
lausn, en hækkun tekjutryggingar
samfara hækkun ffítekjumarks og
breyttum skerðingarreglum er heldur
ekkert auðfengið mál, einfaldlega af
því að það kostar heil býsn fyrir trygg-
ingakerfið. Það ber nefnilega að hafa i
huga að lífeyristryggingamar taka til
sin yfir 14 milljarða á þessu ári og
hver prósentuhækkun kostar allmikið,
10% leiðrétting á mestalla línuna þýð-
ir svimháa upphæð eins og menn sjá.
Auk þess er það búið að sýna sig
afar ljóslega, að jöfnunaraðgerðir eiga
ekki upp á pallborðið hjá mörgum
þingmönnum s.s. útreið ffumvarps um
almannatryggingar á liðnum vetri
sýndi gleggst
Öiyrkjabandalag íslands hefúr nú
þegar komið á framfæri við ráðherra
tryggingamála og aðstoðarmann hans
ábendingum um breytt fyrirkomulag
bótagreiðslna. Það hefiir líka oftsinnis
vakið athygli á þeirri mismunun, sem
fólgin er í fyrirkomulagi eingreiðslna,
hveiju nafhi sem þær nefhast. Nú er
mælirinn fullur og vel það og því
verður með haustinu lögð aukin
áherzla á þessa baráttu fyrir breyting-
um til bóta, enda tryggingamál enn
komin í endurskoðun og vonandi
verða þar einhver unandi úrslit. En
kvartanir fólks dynja hér yfir - rétt-
mætar i æ ríkara mæli, og þvi verður
úrlausn að fást fyrr en síðar.
Síða 3
ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 18. júlí 1991