Þjóðviljinn - 06.09.1991, Qupperneq 4

Fortíðarvandi
Sjálfstæðis-
flokksins
Þegar ríkisstjórn Davíðs Oddssonar tók til starfa var
það eitt af hennar fyrstu verkum að skipa nefnd sem fékk
vinnuheitið fortíðarvandanefnd. Nefndinni var ætlað að
gera úttekt á þeim vanda í ríkisljármálum sem rekja má til
ákvarðana á tímum fyrri ríkisstjórna. Með þessu móti taldi
forsætisráðherra að hann gæti hafið störf með hreint
borð.
Nú hefur þessi fortíðarvandanefnd skilað áfangaáliti
sínu um Flugstöð Leifs Eiríkssonar, og Ijölluðu fjölmiðlar
nokkuð um niðurstöður nefndarinnar í gær. Þessi vandi
mun nema um tveimur milljörðum króna, og hugmyndir
nefndarinnar eru að ferðaþjónustan verði látin borga
brúsann þann. Rétt er að rifja upp að Leifsstöðvarvand-
ann má rekja til stjórnleysis og óráðsíu við byggingu
stöðvarinnar á árunum 1983-1987 þegar sjálfstæðismenn
fóru með stjórn utanríkisráðuneytisins. Ríkisendurskoðun
segir í skýrslu um málið frá desember 1987 að stjórn
byggingaframkvæmdanna hafi farið úr böndunum og að
kostnaðar- og fjárhagsáætlanir hafi staðist illa eðá alls
ekki. Það er þungur áfellisdómur. Hins vegar vekur það
athygli að lausnarorð fortíðarvandanefndarinnar eru
hækkun lendingargjalda og innritunargjalda og er því
slegið föstu að slíkar hækkanir muni ekki hafa teljandi
áhrif á umferð um flugstöðina. Hér eru komin gömlu
íhaldsúrræðin að auka álögur á almenning og atvinnulífið
í stað þess að bæta rekstrarskilyrði atvinnuveganna til að
þeir geti skilað meiri hagnaði. Meginvandi Flugstöðvar
Leifs Eiríkssonar er lítil nýting, og það er á því máli sem
þarf að taka. Utanríkisráðuneytið hefur aftur á móti sýnt
afar lítinn vilja til að auka borgaralega flugumferð um
Keflavíkurflugvöll, og fara þar af óþekktum ástæðum
saman áherslur ráðuneytisins og bandaríska hersins sem
síst vill meiri almenna flugumferð um völlinn. Vinnunefnd
á vegum ríkisstjórnar Steingríms Hermannssonar fjallaði
m.a. um málefni Keflavíkurflugvallar í upphafi þessa árs. (
hennar skýrslu segir m.a. um gjaldtöku á flugvellinum:
„Hins vegar kynni að þurfa meiri sveigjanleika í gjaldtök-
una, allt eftir því hvaða viðskipti væru í vændum,... t.d.
möguleikar á að laða að flugvélar til millilendinga og líta á
aukna sölu í flugstöðinni sem ávinning til að vega upp
lægri lendingar- og afgreiðslugjöld." Þarna kveður við allt
annan tón, nefnilega þann að gefa atvinnulífinu meira
svigrúm til að standa sig í stöðugt harðnandi samkeppni.
Þjóðviljinn mótmælir þeim skattahækkunaráformum
sem fortíðarvandanefndin leggur til. Á það hlýtur að vera
bent, að hækkun þjónustugjalda á Keflavíkurflugvelli leiðir
af sér hærri fraktgjöld og þar með hærra vöruverð í land-
inu. Ennfremur þýðir tvöföldun á innritunargjaldi farþega
ekkert annað en eins konar orlofsskatt á almenning, rýrir
kaupmátt og skaöar samkeppnisstöðu islenskrar ferða-
þjónustu sem er vaxandi atvinnugrein -<>g líkleg til að
treysta stoðir atvinnulífsins hér á landi í framtíðinni.
En hann er víðar fortíðarvandinn sem sjálfstæðismenn
skilja eftir sig. í Reykjavíkurborg sitja útsvarsgreiðendur
uppi með fortíðarvanda sem rekja má til stjórnar Davíðs
Oddssonar í borginni. í Ijós hefur komið að byggingar-
kostnaður Perlunnar á Öskjuhlíð hefur hækkað um 600
miljónir frá því sem áætlað var fyrir þremur misserum, og
er þá um að ræða tólffalda hækkun frá upphaflegri áætl-
un. Annað áhugaverkefni Davíðs Oddssonar í borginni er
ráðhúsið sem hefur farið a.m.k. 100% fram úr fyrstu
kostnaðaráætlun sem gerð var að kröfu minnihlutans í
borgarstjórn eftir að framkvæmdir hófust.
Nýr borgarstjóri í Reykjavík á mikið tiltektarverk fyrir
höndum, og reyndar hefur hann þegar hafist handa, en
það væri e.t.v. ekki svo vitlaus hugmynd að koma á fót
fortíðarvandanefnd i Reykjavík, m.ö.o. sjálfsgagnrýnis-
nefnd Sjálfstæðisflokksins. Át>s
'Belgárblað
Útgefandi:
Útgáfufélagið
Bjarki h.f.
Framkvæmdastjóri:
Hallur Páll Jónsson
Ritstjórar:
Árni Bergmann,
Helgi Guðmundsson.
Ritstjórnarfulltrúar:
Árni Þór Sigurðsson,
Sigurður Á.Friðþjófsson
Umsjónarmaður
Helgarblaðs:
Bergdís Ellertsdóttir
Auglýsingastjóri:
Steinar Harðarson
Afgreiðsla:
w 68 13 33
Auglýsingadeild:
®68 13 10-68 13 31
Símfax:
68 19 35
Verð:
170 kr. I lausasölu
Setning og umbrot:
Prentsmiðja
Þjóðviljans hf.
Prentun:
Oddi hf.
Aðsetur:
Síðumúla 37, 108
Reykjavik
Helgarpistill
Þörf fyrir pólitíska trú
Á sunnudagsmorguninn voru þeir Eiður Guðnason umhverfisráðherra og séra Bemharður
Guðmundsson að leggja út af guðspjalli dagsins. Þar var að því vikið að Jesús rak út illa
anda. Ráðherra reyndi að tengja anda þessa við þann kommúnisma sem var að syngja sitt
síðasta vers í Sovétríkjunum. Hann sagði eitthvað á þá leið, að það væri með öllu öskiljan-
legt að hér á íslandi hefði „ósköp venjulegt" fólk haft trú á sovétkommúnisma og varið hann
með lífi og blóði. Var helst á Eiði að skilja að hér hefðu illir andar verið á kreiki.
Við skulum ekki blanda okkur í
guðfræði illra anda, þaðan af síður
kalla til vitnis þann sem yfir þeim
ræður, Satan karl í Helju. Enda
óþarft að blanda þeim í málið þeg-
ar spurt er um trú „ósköp venju-
legs fólks“ á „sovésku tilraunina"
sem svo var nefnd.
Pólitísk trú (á nýja gerð samfé-
lagsins) skapast af ýmsum þáttum.
Þörf fyrir skynsemi í galskap sam-
félagsins, þörf íyrir réttlæti. Rétt-
lætiskrafan gengur fljótt í bandalag
við trúarþörfina. Trúarþörfin þýðir
að menn þurfa á því að halda að
glæsileg framtíðarsýn lyfti þeim
upp úr eymd, basli og tilgangsleysi
allt um kring. Trúarþörfm tengist
svo trúgimi og afneitun. Trúgimin
þýðir að menn trúa fúslega og
mikla fyrir sér alla ávinninga bylt-
ingarsamfélags (hvort sem þar er
verið að kenna fólki að Iesa eða
reisa stíflur). Afneitunin þýðir að
menn neita að hlusta á neikvæðar
fréttir af sama byitingarsamfélagi
eða gera sem minnst úr þeim (segj-
andi sem svo, að þetta mein sé arf-
ur hins liðna, hitt bölið sé til
bráðabirgða o.s.frv.).
Þetta mynstur trúarþarfar, trú-
gimi og afneitunar er ekki bundið
við pólitík eina eins og allir ættu
að vita. Það ræður miklu í öllum
mannlegum samskiptum: til dæmis
þrífst ástin (til góðs og ills) mjög á
trúgimi og afneitun.
Þróun trúar
Svo er annað. Sovéttrúin er
ekki óbreytanlegt fyrirbæri. Hún á
sér sögu. Sovéttrúin var mest á
kreppuárunum á fjórða áratugnum
og svo í stríðslok þegar allir vom
elsku vinir gegn Hitler. Henni fór
svo mjög að hraka á ámnum 1956-
1968. Eftir innrás í Tékkóslóvakíu
fór næsta lítið fyrir henni, amk.
meðal íslenskra sósíalista, þótt
vissulega eimdi eftir af henni hér
og þar í sálarkimum (aðallega í
þeirri von að það hlyti að koma
fram fyrr eða síðar að til einhvers
hefði allt þetta verið).
Pólitísk trú hefur þá jákvæðu
hlið að hún gefur mörgum þeim
mönnum von sem að er þrengt og
eflir menn til dáða í félagsmálum.
Hún hefur þó stærri neikvæðar
hliðar: sumir lokast inn í henni,
einangrast frá vemleikanum - og
síðan kemur sá sami vemleiki aft-
an að þeim og slær þá niður með
hörku.Sumir menn hafa haldið því
fram (Willy Brandt er einn þeirra)
að það sé ungum mönnum nauð-
syn að eiga sér einhvem kommún-
isma til að hressa sig á, en þeir
megi ekki ganga með hann of
lengi. Það er reyndar mjög einstak-
lingsbundið hve vel mönnum
gengur að koma sér frá „trúgimi"
og yfir í vemleikann. Stundum er
mönnum vorkunn að því leyti að
þeir hafa ekki náð í upplýsingar
sem til þarf. Í annan stað vom
sumar fréttir (ekki síst af Gúlaginu
hans Stalins) svo herfilegar að
„venjulegt fólk“ gat ekki skilið
þær. Hafði engar forsendur til þess.
Og hér er ekki um það hugleysi að
ræða sem neitar að horfast í augu
við vemleikann. Við skulum
minna á það, að þegar fyrstu fréttir
bámst (frá Austurvígstöðvunum)
af útrýmingarbúðum nasista, þá
þorðu Bretar og Bandaríkjamenn
ekki að nota þær fréttir framan af:
þeim fannst að fólk gæti ekki trúað
öðm eins, ekki einu sinni upp á
Hitler og hans menn.
Hvers vegna
rýrnar trúin?
Nú er að bera upp fróðlega
spurningu: Er eitthvert rökvíst
samband milli pólitískrar trúarþarf-
ar og tímanna sem menn lifa á? Al-
veg áreiðanlega.
Sovéttrúin til dæmis, hún fór
ekki eftir því hvemig ástandið var í
Sovétríkjunum sjálfum. Sovéttrúin
var einna sterkust á fjórða áratugn-
um þegar ástandið var verst, þegar
hreinsanimar miklu fóm fram og
Gúlagið breiddi úr sér yfir allt rík-
ið. Trúin nærðist ekki síst á að-
stæðum þeirra sem trúðu: þetta var
tími heimskreppu og atvinnuleysis,
framleiðslukerfin vom lömuð á
Vesturlöndum, „umframbrigðum"
af matvælum var brennt í sveltandi
heimi, þar að auki virtist nasismi
ætla að kála hefðbundnu Iýðræði.
Þá þurftu menn á Sovétríkjunm að
halda. Þeir hefðu búið þau til ef
þau hefðu ekki verið til. (Og
bjuggu þau reyndar til í þeim
skilningi að hugmyndir þeirra vom
allt aðrar en vemleikinn.)
Svosem þijátíu árum síðar vom
Sovétríkin miklu skárra samfélag
að búa í. Lífskjör höfðu batnað
vemlega á ámnum 1955-1965.
Kúgunin var ekki stalínsk, heldur
miklu líkari þeirri sem gengur og
gerist í ólýðræðislegum ríkjum
(pólitískir fangar t.d. orðnir mun
færri en í vinalandi okkar Tyrk-
landi). En þessi bragarbót þýddi
ekki að sovéttrúin efldist. Þvert á
móti: hún rýmaði jafnt og þétt.
Menn vom betur að sér. Menn
spurðu grimmari spuminga. Og
síðast en ekki síst: kjör þeirra sem
t.d. á kreppuáratugnum höfðu
mesta þörf fyrir pólitíska trú höfðu
breyst. Þeir freistuðust ekki til að
hugga sig við að einhversstaðar í
heiminum væm verkamenn famir
að njóta orlofs eða skólagöngu fyr-
ir böm sín - þeir höfðu fengið þetta
sjálfir (m.a. fyrir atbeina vinstri-
flokka) - og einkabílinn þar að
auki.
Á okkar dögum
Eitthvað á þessa leið er gang-
virkið í hinni pólitísku trú. Það
þýðir ekki að velmegun (í neyslu
talin) útrými túarþörfinni. Við sjá-
um að á okkar tímum er uppi mikil
þörf fyrir að fylla upp í tómleika,
finna tilgang. Þessari þörf er nú
mest fúllnægt í allskonar afkimum
þeirra hræringa sem kenndar em
við nýöld og em þó afgamlar flest-
ar. Á þeim vettvangi er mest verið
að spyija um hans hátign einstak-
linginn, hans meltingartmflanir og
sálarfrið. Hinn góði hvati trúar-
þarfar í samfélaginu, réttlætisþörf-
in, hún sést sjaldan, lætur Iítið fyrir
sér fara. En við skulum ætla að um
hana verði sagt eins og haft var yf-
ir í frægum texta: Eigi er mærin
dauð, heldur sefúr hún.
NÝTT HELGARBLAÐ
4 FÖSTUDAGUR 6. SEPTEMBER 1991