Þjóðviljinn - 06.09.1991, Qupperneq 9

„Við lifum nú á örlaga-
tímum þegar þjóðin er ugg-
andi um framtíðina, um
stjórnmálalegt, efnahags-
legt og menningarlegt sjálf-
stæði sitt og um innri gerð
þjóðfélagsins. Við upplifum
nú örar breytingar í ís-
lensku samfélagi, vaxandi
misskiptingu þjóðartekna
og þar við bætist ótti við
þverrandi þjónustu velferð-
arkerfisins sem mun auka
enn á aðstöðumun ríkra og
fátækra í landinu."
- Sigmundur Guöbjarnason f
kveðjuræöu á rektorsskiptafundi í
Háskólabíói 5. september 1991.
Er velferðar-
kerfið í hættu?
Er ríkisstjórnin að leggja til fyrstu atlögu af mörgum gegn velferðarkerfinu með skerðingu
námslána, sjúklingaskatti, skólagjöldum og jafnvel sjúkragjöldum? Er þetta kerfi, sem við
hrósum okkur svo gjarnan af að sé svo gott, kannski bara þjóðsaga? Er það of gloppótt, of
auðvelt að svindla á því? Eða er ríkisstjórnin einungis að berjast gegn sístækkandi bákni
sem er að sliga almenning? Og hvernig réttlætum við velferðarkerfið sem við búum við?
Þessar spurningar og fleiri voru lagðar fyrir átta manns, átta viðmælendur úr verkalýðshreyf-
ingunni, stjórnmálaflokkunum og háskólanum. Svörin eru á ýmsa vegu, en þeir sem standa
félagshyggjumegin í stjórnmálunum eru að mestu sammála um, að full ástæða sé til að óttast
um velferðarkerfið á íslandi. Ný kynslóð hefur tekið við í Sjálfstæðisflokknum og margir
spyrja: Ef þetta er byrjunin, hvar endum við þá?
„í hugmyndinni um velferðar-
kerfi felst sú forsenda að við vilj-
um búa öllum þegnum jöfn þroska-
skilyrði, burt séð frá því hvemig
þeir eru af Guði gerðir. Til þess
„Ef stjómvöld ætla að feta þann veg að auka álögur
á þá sem minnst mega sín, í stað þess að leita til
þeirra sem eiga peningana, þá er velferðarkerfið í
hættu.“
- Ásta R. Jóhannesdóttir
deildarstjóri hjá Tryggingastofnun
þurfum við meðal annars mennta-
kerfi. Menntun er frumforsenda
Iýðræðis og frelsis. Heilbrigðis-
kerfið, þetta trygginganet sem við
komum okkur saman um, er rétt-
lætismál. Þar emm við öll á sama
báti. Heilsan er forsenda allra ann-
arra gæða.
Ef við látum sjúka borga fyrir
aðhlynninguna þá emm við komin
með hróplega ósiðlegt kerfi og
skrefi út úr siðmenningunni." Þetta
sagði heimspekingurinn og há-
skólakennarinn Vilhjálmur Ama-
son, þegar hann var beðinn að
velta íyrir sér forsendum velferðar-
kerfisins.
Heldur hann að velferðarkerfið
sé í hættu?
„Já, ef þessar hugmyndir um
þjónustugjöld ná fram að ganga,“
svarar hann. „Ef þessi hugsunar-
háttur, sem hingað til hefur ein-
skorðast við örfáa sérvitringa eins
og Hannes Hólmstein, er að verða
ráðandi rödd í stærsta stjómmála-
flokki landsins þá er það mjög
hættulegt.
Vegna þess að það velferðar-
kerfi sem við höfum er ekkert allt-
of gott gagnstætt því sem sífellt er
haldið fram.
Það er bara rangt að hér sé eitt-
hvert mikið og gott velferðarkerfi
sem sé jafnvel orðið einhvers kon-
ar bákn. Umræðan er vafin I sjón-
hverfmgar, allt þetta tal um spam-
að er bara blekking. Þjóðin sparar
ekki neitt á þessum hugmyndum
um gjöld í skóla- eða heilbrigðis-
kerfinu. Þetta er í mesta lagi til-
færsla á fjármunum. Ríkið sparar,
en hvað er ríkið? Er það ekki sú
leið okkar til að standa sameigin-
lega að málum? Það felst hugsana-
skekkja í því að tala um að leggja
þjónustugjöld á sjúklinga. Heil-
brigðiskerfið er tryggingakerfi, við
emm að tryggja okkur saman fyrir
því sem gæti hent okkur á lífsleið-
inni. Við emm ekki að kaupa okk-
ur þjónustu með öflugu heilbrigð-
iskerfi.
Þessi umræða felur í sér að rík-
ið er séð sem einhver óffeskja sem
stendur andspænis almenningi. í
stað þess að skattakerfið sé nýtt til
að byggja upp kerfi sem allir eigi
greiðan aðgang að, þá er þetta sett
upp sem hrein viðskipti.“
Vilhjálmur er mjög gagnrýninn
á hugmyndir um skólagjöld og
segist ekki geta séð nein rök fyrir
þeim. „Ef takmarka á aðgang í há-
skóla, þá em íjárráð viðkomandi
engin mælieining á hvort hann geti
lært. Ef á annað borð ætti að spara
með þeim hætti að fækka í háskól-
anum væri eðlilegra að taka upp
inntökupróf sem hver einasti mað-
ur gæti þreytt án tillits til hvort
hann hefur tekið stúdentspróf eða
ekki.
Með þessu er ég alls ekki að
segja að ég vilji mikinn spamað í
velferðarkerfínu. Þjóð sem eyðir
ekki krónu í t.d. útgjöld vegna her-
mála á að geta haldið uppi al-
mennilegu velferðarkerfi. Við eyð-
um alls ekki of miklu í heilbrigðis-
mál, en of Iitlu í menntamál, ef
eitthvað er, sérstaklega hvað varð-
ar menntun yngstu bamanna. Við
þurfúm að leita á allt önnur svið ef
NÝTT HELGARBLAÐ 9 FÖSTUDAGUR 6. SEPTEMBER 1991