Þjóðviljinn - 04.10.1991, Blaðsíða 8

Rétt klukka
eftir sextíu ár
Aðfaranótt sl. sunnudags
færðu Sovétmenn klukkur sín-
ar um einn tíma til baka og
leiðréttu þar með tíma sinn
sem hefur verið vitlaus frá því
yfirvöld gleymdu á Stalíntím-
anum að færa klukkuna til
baka eftir sumartíma.
í meira en sextíu ár hafa
allar klukkur í Sovétríkjunum
verið einum tíma á undan. Það
er fyrst núna að réttur tími er
kominn á í Sovétríkjunum.
I vor var klukkunni ekki
flýtt þar eins og venja hefur
verið. Hins vegar var henni
seinkað aðfaranótt sunnudags,
eins og gert var víða í Evrópu.
Moskvutíminn er nú
tveimur tímum á undan okkar,
þannig að þegar klukkan er 12
á hádegi hér er hún 14 hjá
þeim í stað 15 eins og verið
hefur undanfarin sextíu ár. -sg
Fleiri en Lenín eiga
undir högg að sækja
Eitt af kosninga-
loforðum borgar-
legra frambjóðenda
í sveitarfélaginu
Hanige suður af
Stokkhólmi var, að
ef þeir kæmust til
valda myndu þeir
endurskíra garð
einn í bænum. Jafn-
aðarmenn sem
höfðu haft völdin í
bænum gáfú garði
þessum nýtt nafh til
að heiðra minningu
Olofs Palmes.
Jafnaðarmenn
töpuðu kosningun-
um, og héðan í frá
heitir garðurinn sínu
fyrra nafhi, liskilds-
parken. -sg
Lyga-
sagan um
sögueyna
Daninn Erik Skyum-Nielsen hefur gert mjög mikið að því að
koma íslenskum nútímabókmenntum á erlendan markað. Hann
er gagnrýnandi hjá Information og ritstýrir tímaritunum Bogens
verden og Den blá port. Hann hefur skrifað greinar og haldið
fyrirlestra um íslenskar bókmenntir erlendis og þýtt mikið á
dönsku, m.a. eftir Thor Vilhjálmsson, Svövu Jakobsdóttur, Birgi
Sigurðsson, Einar Má Guðmundsson og Gyrði Elíasson. Um
þessar mundir er hann að Ijúka við þýðingu á Gauragangi eftir
Ólaf Hauk Símonarson.
Erik Skyum Nielsen, ritstjóri og þýðandi. Mynd: Jim Smart.
- Hvernig stendur á tengslum
þinumyið Island?
- Ég kom fyrst til íslands sum-
arið 1973. Þá hafði ég nýlega skrif-
að lokaritgerð um Færeyinga sögu
og mér var boðið hingað á fom-
sagnaþing og ég kom og héit fyrir-
lestur um hugmyndafræði í Færey-
inga sögu. Þá vaknaði hjá mér mik-
ill áhugi á því að koma hingað aft-
ur. Mér fannst að það yrði lær-
dómsríkt.
Síðan sat ég námskeið í núti-
maíslensku hjá Guðna Kolbeins-
syni, Sverri Tómassyni og Heimi
Pálssyni. Það voru ágætir kennarar.
Ári síðar var auglýst staða í dönsku
hér við Háskólann og áhcrsla lögð
á danskar bókmenntir. Ég sótti um
hana og byrjaði að kenna tveimur
vikum eflir að ég lauk námi. Það
hafði verulega góð áhrif á mig að
byija strax í fullu starfi. Margir
þeirra sem ljúka námi við danska
háskóla fá alls ekki að njóta sin.
Ég var svo heppinn að fá að
nota það sem ég var búinn að læra.
Annars mótast viðhorf mitt til ís-
lands líka af því hve góðan kcnn-
ara ég hafði í háskólanum. Prófcss-
or Jonna Luis Jenscn, sem nú er í
Árnastofnun í Kaupmannaliöfn,
miðlaði okkur nemendum af miklu
innsæi, í íslenska tungu og menn-
ingu. Ég bjó síðan hér í fjögur ár.
Það var ekki fyrr en nokkrum
árum seinna sem ég sncri mér að
því í fullri alvöru að þýða íslenskar
bókmenntir. Ég útbjó smásagna-
safn sem hét Talað í rör og dró
nafn sitt af smásögu eftir Véstein
Lúðvíksson. Þar voru einnig sögur
eftir Thor Vilhjálmsson, Svövu
Jakobsdóttur, Jakobínu Sigurðar:
dóttur og Guðberg Bergsson. I
þetta safn settum við líka tvo kafla
úr Endurminningum Tryggva Em-
ilssonar til þess að lesendur gætu
skyggnst örlítið inn í fortíðina og
séð bakgrunn þeirrar togstreitu sem
er í íslenskum nútímabókmenntum.
- Hafa Danir áhuga á íslensk-
um nútímabókmenntum?
- Á því hefur orðið töluverð
breyting á síðustu árum. Fyrsta
óstytta skáldverkið sem ég þýddi
heitir Riddarar hringstigans og er
eftir Einar Má Guðmundsson.
Ljóðasafnið sem við Einar höfðum
áður gert og kölluðum „Franken-
steins kup“ var úrval úr þremur
bókum.
Þegar „Frankensteins kup“
kom út sagði gagnrýnandi nokkur
að hér væri um að ræða íslenskar
hliðstæður við ljóðagerð siðustu
ára í Danmörku. Hann var þá að
vísa til svokallaðra „punkljóða".
Það var eins og mönnum væri
ómögulegt að líta á þetta sem ís-
lenskar bókmenntir. Þeir urðu að
skoða fyrirbærið sem einhvers
konar viðbót við danskar bók-
menntir. Þegar Riddarar hringstig-
ans komu út lét danskur gagnrýn-
andi hafa það eftir sér að nú væri
íslenskur rithöfundur að reyna að
læðast bakdyramegin inn í danskar
bókmenntir. Innifalið í þessu er
náttúrlega að íslenskir höfundar
cigi ekkert með það að koma út á
dönsku.
Að hluta til er þetta vegna þess
að þcir scm hafa haft áhuga á ís-
lenskum bókmenntum hafa verið
tilbúnir að taka við bókum um
sögueyna þar sem eins konar
klakamenning ríkir og eyjarskeggj-
ar sitja á klettaströnd í fótabaði í
svarrandi ísköldum brimgarðinum
eða eru að borða myglaðan fisk á
meðan þeir frjósa í hel. Þetta er
löngun í eitthvað „exótískt", eitt-
hvað scm er öðruvísi.
- En er mynd Dana af Islend-
ingum virkilega svona?
- Nei, hún er það ekki lengur.
Það er hins vegar nokkur hópur í
Danmörku eins og öðrum nálægum
Evrópuríkjum sem hefur til
skamms tíma ímyndað sér að þetta
sé svona. Það er löngun þessa fólks
eftir sambandi við fortíðina sem
fær það til þess að trúa þessu. Is-
lcndingar verða að fulltrúum for-
tíðarinnar í huga þessa fólks. Það
er ákveðin fyrirlitning fólgin í
þessu og hún er hættuleg því hún
ræður svo miklu um það hvaða
bækur t.d. eru teknar til þýðingar.
Þetta er röng mynd af íslenskri
menningu og það er leitað cflir
staðfestingu á henni. Það gctur gert
rithöfundum mjög erfitt fyrir. Það
getur orðið til þess að þeir komist
ekki á markað og það getur hafi
það í for með sér að menn lesi
bækur þeirra eins og andskotinn
Biblíuna vegna þess að verk þeirra
stangast á við það sem heimamenn
þykjast vita.
Þegar Bréfbátarigningin kom út
fyrir mánuði voru hins vegar birtir
ritdómar um hana I sjö eða átta
blöðum daginn scm hún kom út.
Flestir þeirra sem þar skrifuðu
Ijölluðu um skáldskap Gyrðis í
fullri alvöru og ræddu stílsnilld
hans en minntust ekki á að í bæk-
umar vantaði hákarl og peysuföt.
Afstaða Dana til íslenskra bók-
mennta hefur tekið mikilvægri þró-
un á síðasta áratug.
- Missa Danir ekki áhugann á
Islandi ef það er slitið úr tengslum
við fortiðina?
- Nei. íslendingar eru að berj-
ast við að tengja saman fortíð og
nútið og halda í sjálfsmynd og sér-
kenni meðan alþjóðleg samskipti
vaxa stöðugt. Þeir eru að reyna að
halda í trúna á sjálfa sig án þess að
einangrast. Að því leyti eiga ís-
Iendingar samleið með öðrum
þjóðum. Þetta er það sem allir em
að fást við.
Hins vegar er ekki þar með
sagt að allt eigi að fara sömu al-
þjóðlegu leiðina. Það á að halda í
sérkenni meðan stætt er á því.
- Nú segir þú að iitið haft verið
á fortiðartengsl Isiendinga sem
sérkenni islenskra bókmennta og
að það haft spillt fyrir íslenskum
nútímabókmenntum i útlöndum.
Verða einhver sérkenni eftir ef for-
tiðin er tekin burt?
- Það er sérkenni á íslenskum
nútímaskáldsögum að höfundar
geta alltaf leitað til fombókmennta,
þjóðsagna og annarra þjóðlegra
fræða. Það er sérlega margt sem
tengir fortíð og nútíð í hugarfari ís-
lendinga. Þetta kemur fram í
tungumálinu. Það er mjög erfitt að
þýða bækur þar sem orð úr fom-
sögum em notuð sem nútimamál.
Ef maður þýðir gjallarhom sem
„gjalIerhom“ þá er þýðingin röng.
I Rauðum dögum eftir Einar Má
verður þýðandinn að segja „mik-
rofon". Þá hverfur þessi tilvísun í
norræna goðafræði. Slíkra hluta
geta Islendingar einir notið.
Frá menningarlegu sjónarmiði
finnst mér mikilvægt að sýna lönd-
um mínum að hægt sé að ganga um
í nútímaborg og vita að þú lifir á
hnetti þar sem aðrir hafa kannski
hugsað betur en þú. Þú býrð í landi
sem á sér langa fortíð og menningu
sem lifir í þínu eigin tungumáli.
- Hvernig er samband Skand-
inava við fortíðina?
- Danir - og ég leyfi mér að
segja Svíar líka - hafa glatað fleiri
tengslum við fortíð sína en Norð-
menn og Islendingar. Það er snar
þáttur í fari Dana að efast um að
fortíð þjóðarinnar hafi gildi. Það er
illskiljanlegt fyrir útlendinga en
við emm mikil efahyggjuþjóð. Við
skopumst að svo mörgu og það er
okkar leið til að lifa af. En það
skapar líka vanda því það verður
erfitt að sjá að eitthvað skipti máli.
Mönnum er sama þegar þeir eiga
að taka afstöðu til mikilvægra
mála. Þetta finnst mér vera vandi
okkar Dana. Við vitum hve mjög
við höfum íjarlægst norræna
menningu, við vitum að mál okkar
hefúr þróast heilmikið miðað við
mál Norðmanna, Svía og íslend-
inga. Þetta skapar auðvitað til-
hneigingu til að gera íslendinga að
fúlltrúum fortíðarinnar. Ef íslensk-
ar bókmenntir eru notaðar með
þeim hætti þá er það nostalgía,
gagnslaus eftirsjá eftir því sem er
horfið. Engu að síður staðhæfi ég
að hlutverk íslenskra bókmennta í
Danmörku sé meðal annars að sýna
Dönum að það er hægt að standa í
eðiilegu sambandi við fortíð sína.
- Þú segir að Danir kœri sig
kollótta um alltof margt. Er danska
þjóðin siðlaus?
- Nei, en það er togstreita í
hveijum Dana. Hin þjóðlega hefð
er fremur veik. Hin borgaralega
hefð sem við höfum lært af Þjóð-
verjum og Bretum og fjöldamenn-
ingin eru því miður miklu sterkari.
Menningarlega séð er danskur
maður þannig eins og nokkurs kon-
ar myndvefnaður sem ekki hefúr
tekist mjög vel. Án þess að ég vilji
vera rómantískur þá finnst mér
mörg íslensk skáld miklu heillegri.
Þeir skynja nútíðina og virða for-
tíðina.
Ég vil alls ekki viðurkenna að
Danir séu siðlaus þjóð en það eru
mörg ólík viðhorf sem þarf að
sætta í danskri sjálfsmynd.
Annars er best að ég láti það
verða mín lokaorð hér að ég lít
ekki á mig sem fulltrúa íslenskra
bókmennta. Ég þýði fyrst og
firemst vegna þess að ég hef áhuga
á tungumálinu og það skiptir mig
mestu máli að ég þýði góðar bæk-
ur. - kj
NÝTT HELGARBLAÐ
8 FÖSTUDAGUR 4. OKTÓBER 1991