Dagblaðið Vísir - DV - 03.04.1997, Blaðsíða 14

14
FIMMTUDAGUR 3. APRÍL 1997
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaöur og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: EVJÓLFUR SVEINSSON
Ritstjóri: JÓNAS KRISTJÁNSSON
Aðstoðarritstjóri: ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjóri: PÁLL ÞORSTEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaöaafgrei&sla, áskrift: ÞVERHOLTI11,105 RVÍK,
SlMI: 550 5000
FAX: Auglýsingar: 550 5727 - RITSTJÓRN: 550 5020 - Aðrar deildir: 550 5999
GRÆN númer: Auglýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíða: http://www.skyrr.is/dv/
Ritstjórn: dvritst@centrum.is - Auglýsingar: dvaugl@centrum.is. - Dreifing: dvdreif@centrum.is
AKUREYRI: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 4611605
Setning og umbrot: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Filmu- og plötugerð: ÍSAFOLDARPRENTSMIÐJA HF. - Prentun: ÁRVAKUR HF.
Áskriftarverð á mánuöi 1700 kr. m. vsk. Lausasöluverð 150 kr. m. vsk., Helgarblað 200 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til aö birta aðsent efni blaðsins í stafrænu formi og i gagnabönkum án endurgialds.
Misjafnt smíðuð gæfan
Félagsráðherra rangtúlkar niðurstöður rannsóknar í
Seðlabankanum á skuldum heimilanna í landinu. Rann-
sóknin sýnir, að skuldimar eru meiri og illviðráðanlegri
á íslandi en á Vesturlöndum almennt. Hún sýnir, að
miklu meira er um alvarleg vanskil hér á landi.
Ráðherra kýs að einblína á, að þeir séu fleiri, sem séu
í skilum, en hinir, sem séu í vanskilum, og að ástandið
sé betra en ætla hefði mátt af umræðunni um það. Þann-
ig gefur hann sér viðmiðanir, sem gera honum kleift að
afskrifa vandann með einum blaðamannafundi.
Það er alvarlegt, þegar 15.000 íslenzkar fjölskyldur eru
í vanskilum, sem eru þriggja mánaða eða eldri. Það er
alvarlegt, þegar 2,5% af heildarskuldum íslenzkra fjöl-
skyldna eru í vanskilum. Það er alvarlegt, þegar íslenzk-
ar fjölskyldur skulda samtals 276 milljarða króna.
Raunar eru þessar tölur skýrslunnar úreltar, því að
þær eru frá árslokum 1994. Á þeim tveimur árum, sem
síðan eru liðin, hafa skuldir íslenzkra fjölskyldna aukizt
úr 276 milljörðum í 350 milljarða eða um rúmlega fjórð-
ung. Skuldastaðan hefur því versnað að mun.
Yfirleitt eru þetta nýlegar skuldir, um 267 milljarðar
eða 80% frá tímabilinu 1990-1996. Það sýnir, að vandinn
er tiltöluleg nýr. Hann hefur fylgt séríslenzku efnahags-
ástandi, sem stundum hefur verið kölluð kreppa og hef-
ur meðal annars lýst sér í auknu atvinnuleysi.
Fegrun félagsmálaráðherra á skuldastöðu heimilanna
stafar af, að honum finnst ríkisstjórnin sem eins konar
stóribróðir bera ábyrgð á fjármálastefnu heimilanna. Það
er ranghugsun, því að þjóðin fullorðnast ekki, ef hún fær
ekki að taka fjárhagslega ábyrgð á gerðum sínum.
Fólk lendir að vísu ekki í vanskilum af ásettu ráði.
Það missir atvinnu eða aukavinnu vegna samdráttar í
efnahagslífmu. Það á erfiðara með að selja eignir og fá
fyrra markaðsverð fýrir þær, af því að samdrátturinn
hefur framkallað nýtt og lægra markaðsverð.
Þegar slíkar sveiflur verða í atvinnulífmu, reynist
fólk eiga erfitt með að fóta sig. Það hefur áður tekið
djarfar fjármálaákvarðanir, sem byggjast á, að óbreytt
efnahagsástand verði um ókominn aldur. Þegar forsend-
urnar bregðast, reynast fjárhagsdæmin stundum of tæp.
Stjórnvöld geta ekki tekið ábyrgð á ákvörðunum
heimilanna eða á almennt hóflítilli bjartsýni íslendinga.
Þau geta hins vegar sett á fót ráðgjafarstofu um fjármál
heimilanna, komið upp léttara kerfi nauðasamninga og
dregið úr ábyrgð manna á skuldbindingum annarra.
Þetta hafa stjómvöld raunar sumpart þegar gert og eru
sumpart að gera. Þau hafa einnig reynt að stuðla að vinnu-
friði, sem heldur verðbólgu í skefjum og eykur kaupmátt
almennings. Slíkar aðgerðir eru til þess fallnar að efla at-
vinnu og auka öryggi í fjármálum heimilanna.
Stjómvöld hafa hins vegar haldið lífskjörum niðri
með því að hlíta ekki ráðum í málum sjávarútvegs og
landbúnaðar. Þau halda uppi of miklum landbúnaði,
sem er of dýr í rekstri. Og þau hafa látið undir höfuð
leggjast að taka upp útboð á leigu veiðiheimilda á fiski.
Þannig geta stjómvöld með aðgerðum eða aðgerða-
leysi haft áhrif á ýmsar grundvallarstærðir í efnahags-
málum, sem síðan hafa óbein áhrif á getu fólks til að
standa við skuldbindingar. Stjómvöld geta hins vegar
ekki tekið ábyrgð á endanlegum ákvörðunum fólks.
Skýrslan um skuldir heimilanna sýnir fyrst og fremst,
að þjóðin stendur ekki jafnfætis öðrum vestrænum þjóð-
um í raunsæju mati á breytilegu gengi verðmæta.
Jónas Kristjánsson
„Bandaríkin eru Rómarveldi nútímans. Enginn getur ógnaö þeim nema þau sjálf,“ segir Ármann m.a. í grein
sinni.
Hugsjónin um Evrópu
Arþúsundamót nálgast og það
er órói í Evrópu. Seinasta árþús-
und var skeið Evrópu en það er
eins og liggi í loftinu að nú sé það
á enda. Þessi öld var Evrópu erfið.
Fyrra stríðið, þessi tilgangslausa
slátrun, tók toll af henni og skildi
hana eftir þróttlausa. í því síðara
missti Evrópa forystu i heiminum
til Bandarikjanna.
Rómarveldi nútímans
Bandaríkin eru Rómarveldi nú-
tímans. Enginn getur ógnað þeim
nema þau sjálf, þau munu aðeins
hrynja vegna innri veikleika.
Veigamestur þeirra veikleika er
munurinn milli ríkra og fátækra
sem gerir mörgurn ókleift að trúa
á goðsagnir um land frelsis og
tækifæra. Ef ekki verður reynt að
brúa þetta bil eru Bandaríkin í
hættu. Nú hafa þau að mestu vik-
ið frá reaganismanum, sem gat
ekki leitt til annars en skelfíngar,
en eru enn land andstæðna þar
sem allra veðra er von.
Hitt stórveldið,
Sovétríkin, er horfið
en Kína hefur að
mörgu leyti tekið
sess þess. Rússland
er nánast lamað
þrátt fyrir mikinn
styrk sinn og virðist
úr leik i alþjóða-
stjórnmálum. En
það er stórhættulegt
að vanmeta það.
Rússland mun
skipta verulegu máli
fyrir þróun heimsins á næstu öld
með einum eða öðrum hætti.
Á árum kalda stríðsins skipti
Evrópa óverulegu máli, Bandarík-
in og Sovétríkin réðu ferðinni.
Stórveldi Evrópu voru í rúst eftir
stríðið en England veiklað og
heimsveldið rann
viðstöðulaust úr
greipum þess. Frakk-
ar voru ósáttastir við
hlutskipti sitt og að
frumkvæði Frakk-
lands og V-Þýska-
lands var grunnur-
inn að Evrópusam-
bandinu lagður.
Loöin Evrópu-
hugsjón
Evrópusambandið
er þannig stofnað
sem möndull Frakk-
lands og Þýskalands
en ítalia þriðja hjól
undir vagninum.
Seinna fá fleiri ríki
inngöngu, fyrst Eng-
lendingar, þá Suður-,
Norður- og Austur-Evrópa í
nokkurn veginn þessari röð. Um
leið hefur Evrópuhugsjónin orðið
til. Markmiðið er nú sameining og
um leið endurreisn Evrópu.
Evrópuhugsjónin er loðin hug-
sjón. Þó að hún eigi að heita al-
þjóðleg hefur hún nokkuð af eðli
þjóðemishyggju, mætti kalla þetta
tilbrigði heimsálfuhyggju. Evrópa
á að verða nýtt samfélag en engin
eining ríkir um hvert inntak þess
á að vera, margt bend-
ir þó til þess að það
eigi að vera samsull
frjálshyggju og sósíal-
isma enda eru miðju-
flokkar yfirleitt sáttir
við sambandið en
hreinir frjálshyggju-
og sósíalistaflokkar
andvigir því.
Alltaf valdapólitík
Nú er Evrópusam-
bandið á tímamótum.
Valið stendur á milli
þess að hrista ríkin,
sem í því eru, betur
saman eða hleypa
fleiri ríkjum í kokk-
teilinn og svo virðist
sem síðari kosturinn
muni verða ofan á.
Samkvæmt Evrópuhugsjóninni á
Rússland að vera í sambandinu
enda ótvírætt menningarlegur
hluti Evrópu. Þá munu aftur á
móti áhrif Þjóðverja og Frakka
minnka og það mun ráðamönnum
þeirra vart að skapi. Evrópupóli-
tíkin hefur nefnilega alltaf verið
valdapólitík, stjórnmálaleikflétta
sem var gefið hugsjónainntak. En
um leið og hugsjónir kvikna er
hætt við að þær taki völdin.
Árþúsundamót nálgast. Hin
gamla Evrópa hefur lifað af áfóll
20. aldar og vill rísa upp á ný. Eng-
inn veit hvort þetta er svanasöng-
ur álfu sem mun missa öll áhrif
eða hvort Evrópa mun hafa sama
styrk á næsta árþúsundi og hún
hafði á því sem nú er senn á enda.
Það verður aðeins ef hugsjónin
um Evrópu fær inntak sem á er-
indi við framtíðina.
Ármann Jakobsson
„Nú er Evrópusambandið á tíma-
mótum. Valið stendur á milli
þess að hrísta ríkin, sem í því
eru, betur saman eða hleypa
fleirí ríkjum í kokkteilinn og svo
virðist sem síðarí kosturínn muni
verða ofan á.“
Kjallarinn
Ármann
Jakobsson
íslenskufræöingur
Skoðanir annarra
Tíðindi í efnahagslífinu
„Bygging álversins á Grundartanga eru mikil tið-
indi í íslenzku efnahagslífi, því stöðnun hefur ríkt í
stóriðjuuppbyggingu hér á landi í nær þrjá áratugi,
eða þar til stækkun álversins í Straumsvík hófst á
liðnu ári. Uppbygging orkufreks iðnaðar hefur víð-
tæk áhrif á atvinnu- og efnahagslif landsmanna. Allt
að 350 manns munu fá störf á byggingartíma nýja ál-
versins og um 150 fá þar vel launuð störf til framtíð-
ar.“ Úr forystugrein Mbl. 2. apríl.
Mórölsk ábyrgð
„í dag er næstum mánuður frá því flutningaskip-
ið Vikartindur strandaði á Háfsfjöru ... Málið er orð-
ið að hreinu klúðri. Ríkisstjómin hefur ítrekað bent
á, að það sé lögum samkvæmt hlutverk sveitarfélag-
anna að bera ábyrgð á hreinsun strandstaðarins.
Formlega kann það að vera rétt, en hér er ríkis-
stjómin að skjóta sér undan móralskri ábyrgð i mál-
inu. Viðkomandi sveitarfélag er örfámennt, og getur
eðlilega ekki tekið ábyrgð á þeim mikla kostnaði,
sem fylgir hreinsuninni. Það er kominn tími til að
ríkisstjórnin axli móralska ábyrgð á hreinsuninni
við Háfsfjöru." Úr forystugrein Alþbl. 2. apríl.
Brestir í samstöðu
„Brestir í samstöðu á Vestfjörðum og kröfur um
lífskjarabætur utan launaumslags vekja athygli á að
enn er ósamið við hina stóm blokk opinberra starfs-
manna. Þar eru miklu flóknari mál á ferðinni. Munu
opinberir starfsmenn kyngja annarra manna samn-
ingum; hver verður samstaðan, innbyrðis, um það?
Og hverjar verða kröfumar „umfram aðra“ - og
samstaða með þeim í þjóðfélaginu?“
Stefán Jón Hafstein í Degi-Tímanum 2. apríl.