Dagblaðið Vísir - DV - 21.04.1997, Blaðsíða 22

30
MÁNUDAGUR 21. APRÍL 1997
Kínverjar
eigna sér tungl
Júpíters
Kínverjar 'hafa fundið upp
marga gagnlega hluti í aldanna
rás, svo sem seguláttavitann og
byssupúðrið. Nú hafa þeir eign-
að sér uppgötvun á einu af sext-
án tunglum reikistjörnunnar
Júpíters sem þeir segja að
stjamvísindamaðurinn snar-
eygði, Gan De, hafl komið auga
á tvö þúsund árum á undan
Galileo. Þetta mun hafa gerst
árið 364 fyrir Krist.
ÖU skrif Gans Des eru týnd
en fundist hefur miklu yngra rit
sem inniheldur lýsingu stjam-
vísindamannsins á því sem
virðist vera Júpiter og þriðja
tungl hans.
Til þessa hefur verið álitið að
ítalski stjömufræðingurinn
Galileo hafi uppgötvað timgl
Júpíters með stjömukíki sínum
árið 1609. Kínverjar hafa oft
eignað sér hluti sem Vestur-
landabúar hafa talið frá þeim
sjálfum komna, svo sem spaget-
ti og pitsur, skeiðar og gafíla.
lilraunir með
lyf gegn
liðagigt
Vísindamenn í Bandaríkj-
unum hafa verið að gera til-
raunir á rottum með nýtt lyf
sem gæti komið að góðu liði í
baráttunni gegn liðagigt. Lyf
þetta hefur skammstöfunina
MEG og vinnur á krónískri
bólgu í liðum. Enn era nokkur
ár þar til vitað verður hvort lyf-
ið getur gagnast mannfólkinu.
„Ég hef aldrei séð neitt þessu
líkt. Ef lyf þetta virkar jafn vel á
menn og dýr verður það alveg
einstakt," segir Csaba Szabo,
einn vísindamannanna sem
vinna við tilraunina.
MEG bælir ensín sem fram-
leiðir köfíiunarefnisoxíð en þeg-
ar frumur gefa það eftii frá sér
valda eiturefnin bólgum í liða-
gigt og fleiri kvillum.
Hormónar eftir
tíðahvörf
lengja lífið
Svo virðist sem lífslíkur
flestra kvenna aukist ef þær
gangast undir hormónameðferð
eftir tíðahvörf. Þá bendir allt til
að slík meðferð gagnist breiðari
hópi kvennæ^tfJaður var talið.
Þetta kemur fram í skýrslu sem
birtist í Banáaríkjunum fyrir
skömmu. qY
Vísindamenn fylgdust með
nærri þrjú þúsund konum á tólf
ára tímabili. Þeir komust að því
að einu konumar sem ekki er
búist við að hafi gagn af með-
ferð sém þessari séu þær sem
era i mestri hættu á að fá
krabbamein í brjóst og minnstri
hættu á að fá kransæðasjúk-
dóma.
í sumum tilvikum má gera
ráð fyrir að líf kvennanna geti
lengst um allt að 41 mánuð.
— lÁkdxi iJj jjjJ <jjj---------—------
Vísindamenn og dásemdir Hubble-geimsjónaukans:
Gera sér skýrari mynd
af tilurð vetrarbrauta
Hubble-geimsjónaukinn hefur enn
einu sinni gert stjamvísindamönn-
um kleift að rýna langt aftur í aldir
til að átta sig betur á umheiminum.
Nú segjast breskir stjörnufræðingar
vera famir að gera sér skýrari mynd
en áður af því hvemig stjörnuþokur,
eða vetrarbrautir, mynduðust í ár-
daga.
Vandleg skoðun á ystu mörkum
alheimsins hefur leitt í ljós að þar er
að finna stjömuþokur sem eru eins
konar smáböm í samanburði við al-
heiminn sjálfan. Ekki er nema um
einn milljarður ára frá því þær
mynduðust en alheimurinn sjálfur
er að minnsta kosti tiu sinnum eldri.
í september sögðu stjamvísinda-
menn sem notuðu Hubble geimsjón-
aukann að þeir hefðu staðfest tilvist
þess sem þeir kölluðu „klepra" en þeir
töldu að f þeim væri að finna grund-
vallarbyggingarefhi stjömuþoka.
Kleprar þessir vom átján að tölu og
fúndust á bak við stjömumerkið
Herkúles sem er í ellefú milljarða
ljósára fjarlægð. Eitt ljósár er sú vega-
lengd sem ljósið fer á einu ári á 300
þúsund kílómetra hraða á sekúndu.
í júní síðastliðmun skýrði arrnar
hópur vísindamanna frá því að hann
hefði séð fæðingu fyrstu fastastjam-
anna. Carlos Frank, stjamfræðingur
við háskólann í Durham á Englandi,
sagði nýlega á fundi með kollegum
sínum í Southampton að hópur sinn
væri að byrja að raða þessum upplýs-
ingum saman.
„Þetta er ekkert ósvipað því að
maður hafi ljósmyndir af einstakling-
um á ákveðnum tímaskeiðum þroska-
ferilsins, t.d. af komabami, ungu
bami, táningi og gömlum manni, og
maður reyni svo að púsla saman
mynd af erfðaþróuninni úr þessum
upplýsingum," sagði Frank.
„Þetta er augljóslega aðeins hægt ef
maður skilur grundvallarlíffræðiferl-
in sem þama em að verki,“ sagði
hann og bætti við að stjömufræðing-
Hér má sjá mynd af stjörnuþokum
sem tekin var úr Hubble-geim-
sjónaukanum.
ar og heimsfræðingar væra að byrja
að öðlast þennan skilning.
Frank og félagar hans hafa sett
upplýsingar þessar inn í hermiforrit í
tölvu og hefur með aðstoð þess tekist
að búa sér til mynd af því hvemig
stjömuþokur þróuðust.
Frank skýrði fyrst frá tölvuforriti
þessu fyrir einu ári og sagði hann að
það sýndi fram á að upphaf alheims-
ins hefði nánast verið eins og sagt er
frá í Biblíunni: Röð og regla taka við
af ringulreiðinni.
Á fundinum um daginn sagði
Frank að hermiforritið passaði
áfram við uppgötvun sem gerð var
árið 1992 og sem eðlisfræðingar köll-
uðu „uppgötvim aldarinnar". Þá
fúndust „gárur“ í geimnum en þær
munu hafa verið forsenda þess að
stjömuþokur, reikistjömur og þar
fram eftir götunum mynduðust við
Miklahvell fýrir tíu til fimmtán
milljörðum ára.
Veriö er aö rannsaka hvort górillur búi yfir einhverri vitneskju um lækningaeiginleika ýmissa jurta sem eru í nánasta
umhverfi þeirra og sem þær leggja sér til munns aöeins þegar þær eru slappar.
Lyfjafræðikunnátta apa rannsökuð:
Vísindamaður bregður sér
í górilluhlutverk í Úganda
Ýmislegt leggja menn nú á sig í
nafni vísindanna. Bandaríski líf-
efnafræðingurinn John Berry hefur
haldið til í Bwindi-þjóðgarðinum f
Afríkuríkinu Úganda þar sem hann
hefur reynt að lifa eins og górilla, að
svo miklu leyti sem það er hægt.
Hann smellir saman vörunum eins
og górillumar gera þegar þær fá sér
laufblöð að éta og gefur frá sér alls
kyns óhljóð til að vekja ekki of
mikla athygli,
Tilgangurinn með öllu þessu apa-
atferli Berrys er að komast að því
hvort górillur búi yfir einhverri vit-
neskju um lyfjaeiginleika plantn-
anna í umhverfi sínu, m.ö.o. að
komast að því hvort frændur okkar
láti ofan í sig einhverjar ákveðnar
plöntur þegar þeir eru slappir.
Fjölmargir vísindamenn sem hafa
rannsakað simpansa hafa veitt þvi
athygli að þeir éta ákveönar plöntur
eða laufblöð þegar þeir verða sloj,
jurtir sem þeir sneiða hjá alla jafna
vegna þess aö þær era sterkar eða
beiskar á bragðið. Við rannsóknir
kom svo í ljós að um helmingur
jurta þessara innihélt líflræðilega
virk eftiasambönd sem ýmist drápu
sníkjudýr, bakteríur, sveppi eða
skordýr. Ekki er hins vegar vitað
hvort simpansamir leggja sér þess-
ar plöntur til munns af eðlisávísun
einni saman eða hvort þeir hafa
lært um eiginleika þeirra af reynsl-
unni.
Hinn 24 ára gamli John Berry
hefur því einsett sér aö rannsaka
hvemig górillumar fara að. Hann
hefur fylgt górilluhópum eftir til að
sjá hvaða hálfétin blöð, ávexti og
blóm þeir skilja eftir sig á leið sinni
um skóginn. Sagt er að nokkrar gór-
illur klifri alla leið upp á fjallstinda
til að ná í blöð brúðaraugaplöntunn-
ar. Enn aðrar éta rauðan ávöxt
villtu engiferplöntunnar sem fólk í
Gabon notar einnig í lækninga-
skyni. Vitað er að ávöxturinn inni-
helur sýkladrepandi efni.
Fyrst í stað ætlar Berry að safna
saman jurtum og laufblöðum sem
hemn sér að sjúkrar górillur éta.
Seinna verða þær svo rannsakaðar,
svo og saur apanna sem getur
einnig veitt heilmiklar upplýsingar
um gerlaflórana í þeim.
Byggt á JP
Hausverkjartöflur
gera illt verra
Fólk sem er sífellt að gleypa
aspirín eða parasetamól er hugsan-
lega að kalla yfir sig hausverk en
ekki að halda honum í skefjum, eins
og tilgangurinn með pilluátinu er.
Svo segja a.m.k. breskir sérfræðing-
ar.
Nokkrar rannsóknir hafa leitt í
ljós að síendurtekin notkun á höfuð-
verkjatöflum gerir aðeins illt verra.
Simon Ellis, sem starfar við kon-
unglega sjúkrahúsið í Norður-Staf-
fordskiri, segir að draga mundi úr
einkennum þráláts daglegs höfuð-
verkjar í 75 prósentum tilvika ef
notkun verkjalyfja væri takmörkuð.
Ellis segir að það geti tekið líkam-
ann tvo mánuði að hreinsa úr sér
áhrif of mikillar neyslu höfuðverkja-
lyfía.
Vísindamenn ekki
mjög trúaðir á
himnaföðurinn
Flestir vísindamenn í Bandaríkj-
unum trúa ekki á guð en 40 prósent
þeirra gera það engu aö síður, hlut-
fallslega jafn margir og árið 1916.
Þetta era niðurstöður rannsóknar
sem kynnt var um páskana.
Höfundar rannsóknarinar, Ed-
ward Larson og Larry Witham,
sögðu niðurstöðumar sýna að betri
og almennari menntun hefði ekki
útrýmt trúarþörfmni.
Það vr árið 1916 að vísindamaður-
inn James Leuba hneykslaði þjóðina
þegar hann komst að því að aðeins
40 prósent vísindamanna trúðu á
æðri máttarvöld. Hann spáði þvi að
guöleysi mundi breiðast út með auk-
inni menntun.
Larson og Witham sögðu í grein í
tímaritinu Nature að þeir hefðu likt
eins nákvæmlega eftir könnun Leu-
bas og kostur var.
Niðurstaðan varð sem sé þessi: 40
prósent trúa á guð, 45 prósent trúa
ekki og 15 prósent era efahyggju-
menn. Valdir voru 1000 vísinda-
menn af handahófi til að taka þátt í
rannsókninni.