Dagblaðið Vísir - DV - 22.12.1997, Blaðsíða 18

18 *t
lennmg
MANUDAGUR 22. DESEMBER 1997
Nýbyggjarasaga
Ekki þarf að ferðast viða eða lengi i
Kanada til að skynja hve mikilvæg hlutverk
innflytjendur af íslenskum ættum hafa leik-
ið, og leika enn í dag, í þjóðlífinu þar í
landi. Merkir stjómmálamenn í helstu fylkj-
um eru af íslensku bergi, sömuleiðis þekkt-
ustu læknar, lögfræðingar og menningarfor-
kólfar. Þó vitum við minna um sögu og af-
rek þessara kanadísku „ianda“ okkar en
uppátæki einhverra smástima í Hollívúdd.
Skáldsögur Böðvars Guðmundssonar era
vonandi til marks um nývakta löngun okk-
ar til að skilja hvers vegna 15-20.000 Islend-
ingar lögðu á sig ómælt erfiði til að komast
Bókmenntir
Aðalsteinn Ingólfsson
til Vesturheims, og þá ekki síður bók Guð-
jóns Amgrímssonar, Nýja ísland.
Bók Guðjóns er sérstaklega þarft verk og
þar að auki bráðskemmtilegt aflestrar. Á
skýra máli, studdu fjölda fágætra ljós-
mynda, teikninga og línurita, rekur hann
aðdraganda vesturferðanna, fylgir hinum
nýju landnemum eftir á áfangastaði sína,
aðallega með þvi að vitna í bréf og greina-
skrif þeirra sjálfra, setur landnám íslend-
inga í sitt rétta samhengi þar vestra - inn-
flytjenda- og landnámsstefnu breska sam-
veldisins - og fjallar síðan um það helsta
sem á daga landnemanna drífur fram undir
fyrstu heimsstyrjöld.
í frásögn sinni veltir Guðjón upp
ýmsu sem er á skjön við viðtekna
söguskoðun. Öfugt við það sem menn
hafa haldiö er alls ekki klár fylgni
milli óáranar, náttúruhamfara og
veðurhörku á íslandi og vestur-
ferða. Árið 1883 var tíöarfar til
dæmis gott á landinu, aflabrögð
sömuleiðis, en þá fluttust 1215
manns til vesturheims, en eftir
hörmungarárin 1881-82 fluttust
„einungis" um 500 manns vest-
ur. Þama kom auðvitað til
fleira en vond veður: áhrifa-
rík sölumennska kanadískra
yfirvalda, tíðarandinn, nýjar hug-
sjónir, pólitík. Eða eins og höfúndur segir:
„Ekki rak vonda veðrið 9,9 milljónir ítala
yfir hafið.“
Guðjón lýsir einnig skilmerkilega þeim
erfiðleikum, jafnvel hörmungum, sem vest-
urfaramir þurftu að ganga í gegnum áður
en þeir komust á áfangastaði. Árið 1976-77
létust til dæmis 102 íslendingar úr bólusótt,
flest böm og unglingar. Átakanlegar era
lýsingar af foreldram sem settu lík bama
sinna upp á þak, þar sem ekki var hægt að
grafa þau í frosthörkunum.
Höfúndur segir einnig frá því merkilega
fyrirbæri, Nýja Islandi, sem í þrettán ár
(1875-1888) var sjálfstæð byggð með eigin
Lágvær en ísmeygileg
Kristján Kristjánsson, sem hóf feril sinn
sem ljóðskáld en sneri sér síðan að skáld-
sagnaritun og leikritagerð, sendir nú frá sér
ljóöabók, Vistarverur, eftir nokkurt hlé.
Vistarverur er ekki stórbók, 31 ljóð og skipt-
ist í fjóra hluta, þar af er einn mjög stuttur,
eitt minningarljóð.
í fyrsta hlutanum fylgjumst við með
skáldinu á göngu um Akranes, frá höfninni
þar sem ferjan bíður, hvítur hvalur „sem
geispar/og gleypir í sig fólk og bíla“ í átt til
fjalls þar sem
ég leggst nióur í ilmandi grasiö,
dreg upp bók meó auóum blöóum,
nagaðan blýant - og byrja að skrifa!
Bókmenntir
Geirlaugur Magnússon
Líta má á þennan fyrsta hluta sem eins
konar inngang sem kynni lesandanum að-
ferð og hugðarefni skáldsins. Annar hluti
fjallar um lífsævintýriö eða tilvistarvand-
ann vilji maður vera ofur hátíðlegur. Hér
era mörg athyglisverð ljóð, til dæmis
„Hamskipti“ og „Staðnæmst
við endamörk hins
sýnilega
heims“ og þetta
stutta ljóð, „Ver-
aldarvist":
Inni
í veröldinni
yrkir maóur l(f
sitt af kostgæfni
eóa eftir atvikum
eóa jafnvel alls ekki
og þreyir hér eitthvaó
sem maður á engin
nöfn yfir lengur
Þriðji hluti er áður-
nefiit minningarljóð en í
þeim fjórða era að mínu
viti bestu ljóð bókarinnar, „Tvéir gluggar"
og „Villuljós", furðu samstæð; í því fyrra er
horft út um glugga „þennan spöl sem lífið
spannar/um þessar mundir", og í því síðara
Mikill snjór - þyngsli í sinni
Fellur mjöll í Sedrasskógi eftir David
Guterson er athyglisverð saga. Hún gerist
árið 1954 og er sögusviðið eyjan San Piedro
úti fyrir ströndum Washington-ríkis í
Bandarikjunum. Á eyjunni mætast ólíkir
menningarstraumar en þar búa bændur og
sjómenn sem eru ýmist af japönskum eða
evrópskum upprana.
í upphafi sögunnar erum við leidd inn í
réttarsal þar sem ungur, japanskur maður
Kabuo að nafni bíður dóms. Þegar hvítur
fiskimaður finnst látinn við dularfúllar
kringumstæður berast böndin að japanska
manninum. í ljós kemur aö fjölskyldur
þeirra hafa átt í eijum í áraraðir og þótt
ljóst sé að sú misklíö hafi aldrei sáð fræjum
óvildar í huga ungu mannanna hamast
ákæravaldið við að finna sem flestar sann-
anir fyrir máli sínu.
Lesandinn áttar sig þó fljótt á aö það er ekki
hinn meinti glæpur sem sagan snýst um held-
ur flókin lögmál mannlegra samskipta og hug-
leiðingar um innsta eðli mannskepnunnar. Og
lesandinn verður að ferðast mörg ár aftur í
tímann til að átta sig á því lævi blandna and-
rúmslofti sem ríkir í réttarsalnum.
Bygging sögunnar er snilldarvel unnin. í
hvert skipti sem nýr einstaklingur er leidd-
ur í vitnastúkuna reikar hugurinn til fortíö-
arinnar og smám saman skýrist sú mynd
sem réttarhöldin era umgjörð um. Við
kynnumst því hvemig lífið gengur fyrir sig
i eyjasamfélagi þar sem íbúamir era háðir
duttlungum náttúrannar. Við kynnumst lífi
og hugarheimi margra ólíkra einstaklinga
Bókmenntir
Sigríður Albertsdóttir
sem allir tengjast þó hinum meinta morð-
ingja og fómarlambi beint eða óbeint. Það
sem gerist í fortíðinni hefur sínar afleiðing-
ar í ffamtíöinni og fljótlega fer lesandann að
grana að Kabuo sé blóraböggull. Að hvítir
íbúar eyjarinnar séu að fá útrás fyrir
margra ára innibyrgða reiði, vantraust og
vanmátt sem síðari heimsstyijöldin skildi
eftir sig. Sárin sem aldrei hafa gróið rifna
upp og fordómamir blossa upp af margfóld-
um krafti.
Fellur mjöll í Sedruskógi er mögnuð og eft-
irminnileg blanda af spennandi sakamála-
sögu, undurfagurri ástarsögu og hrottafeng-
inni stríðsfrásögn. Þetta er saga um vináttu
og hatur, orsök og afleiðingu, stríð og frið,
innilokun og undankomu þar sem allir þræð-
ir mætast og mynda fúllkominn vef. Lesand-
skattatekjur, dómstóla og félagslega þjón-
ustu. Það var í fyrsta og eina sinn í
kanadískri sögu sem þjóðarbrot fékk að
stjóma sér sjálft. Segir það sína sögu um
álit bresku landstjómarinnar á íslend-
ingum. Dufferin lávarður,
landstjóri Breta, hrósaði
þeim sérstaklega fyrir
„gáfur, menntun og and-
legt starfsfjör". Á sama
tíma sagði íslenskt blað,
Austri, þá hafa flúið ísland
fyrir „leti, óeirð og hring-
landahátt".
Guðjón birtir brot úr fyrir-
lestri sem Einar H. Kvaran hélt
i Reykjavík 1895, þar sem hann
fullyrti, þvert ofan í það sem flest-
ir héldu ffarn, að vesturferðimar
yrðu íslendingum til góðs, því þær
kæmu í veg fyrir að „hið þjóðarlega
andrúmsloft (yrði) að innbyrgðu baðstofu-
lofti, þar sem lífsstraumar heimsmenningar-
innar ná aldrei um að leika“. Löngu er tíma-
bært að líta á vesturferöimar sem framleng-
ingu á sögu íslensku þjóðarinnar, ekki sem
einhvers konar bakslag i þeirri sögulegu
ffamvindu.
Eini gallinn á ágætri bók Guðjóns er brot
hennar; það hefði mátt stækka til að betur
færi um myndir og innskotskafla.
Guðjón Arngrímsson:
Nýja ísiand
Mál og menning 1997

horfist ljóðmælandinn í augu við kvisti tvo
áður en hann sofnar. Þar segir síðan:
Augun kveikja af vana villuljós
sem l(fna og deyja nánast i sömu andrá.
Ég ligg bara kyrr - lcet mig þau engu skipta.
Kristján Kristjánsson er ekki skáld stórra
yfirlýsinga eða glæstra líkinga. Tónn hans er
lágvær án þess þó að vera dauflegur og víða
verður vart nokkuð ísmeygilegrar gaman-
semi. Þó er hann ffemur alvörumaður, yrk-
isefni hans eru tilvistarlegs eðlis og ættu að
gleðja þá sem kvarta undan því að ljóð-
skáldin yrki um nær ekki neitt. Og hann
yrkir af kostgæfni, ljóð hans í senn þaul-
hugsuö og vönduð. Það liggur við að les-
andinn sakni þess á stundum að skáld-
ið gefi sér ekki meir lausan tauminn.
En sem heild er Vistarverur athyglis-
verð ljóðabók og eflaust besta ljóðabók Krist-
jáns til þessa. Bók sem óhætt er að mæla með
og hlýtur að ná til vandfýsinna ljóðaunnenda.
Kristján Kristjánsson:
Vistarverur
Bjartur 1997
Birta og Skuggi
Ævintýnð um Birtu og Skugga er eftir Am-
heiöi Borg. Þar segir frá Birtu
ljósálfi sem er sendiboöi gleð-
innar á Jörðinni. Þegar enginn
má vera að því að horfa á
stjörnurnar vegna annríkis
svífur hún inn í húsin og
reynir að töfra ffam bjart-
sýni með sprota sínum.
Stundum á hún í baráttu
við Skugga karlinn sem hagar sér
þveröfúgt viö Birtu og dreifir í kringum sig
döpram hugsunum en með þrautseigju nær hún
jafiian yfirhöndinni.
Höfúndur teiknar líka litríkar myndir við
söguna. Mál og menning gefúr bókina út.
Jólasaga
Sigríður Þórdís Ástvaldsdóttir hefúr sent ffá
sér Jólasögu úr Dýrafirði, ævintýri
um Grýlu og Leppalúða og syni
þeirra, jólasveinana einn og átta,
sem eiga heima í vestanverðum
Glámujökli. Sagan segir ffá litrík-
um samskiptum innan fjölskyld-
unnar, tröllaballi í Kelduhverfi og
kynnum fjölskyldimnar af mann-
fólkinu.
i í bókinni era bæði ljósmynd-
ir og teikningar eftir Sigurð G.
Daníelsson. Vestfirska forlagið gefur út.
ir
r
i se:
inn fær skarpa sýn á mannlegan breyskleika
og það er aðdáunarvert hvemig höfundi tekst
að láta náttúruna og veðrið undirstrika líðan
persónanna hveiju sinni. Því meiri sól, þess
meiri ást. Mikill
snjór, þyngsli í
sinni.
Það er ekki oft
sem ég les bók
sem hefur svo
sterk áhrif að
mig langar
beinlínis inn í
sögima til að
skipta mér
af málefn-
um sögu-
persóna.
Og svo
ljóslif-
andi urðu per-
sónurnar í huga mínum
að hvað eftir annað stóð ég mig að
því að vera komin í hrókasamræður við
þær. Klikkun? Nei, ffábær skáldsaga!
David Guterson:
Fellur mjöll í sedrusskógi
Árni Óskarsson þýddi
Mál og menning 1997
Bréfið til Jóa
Tryggvi Ólafsson listmálari hefúr skreytt for-
kunnarfallegum myndum lítið bréf sem Rögn-
valdur Finnbogason samdi til að
hugga slasað afabam í öðra
landi. Bókin heitir Bréfið til
Jóa og segir frá öllum þeim
ótrúlegu ævintýram sem ger-
ast í lífi afa daginn sem hann
fer í gömlu stigvélin hans Þórðar
refaskyttu ffá Dagverðará og ætlar að vinna
stórvirki. Þann dag fer margt öðravísi en ætlað
var.
Forlagið gefúr bókina út.
Strokufanginn
Strokufanginn heitir spennandi bók um þrjá
13 ára krakka sem uppgötva leyndar-
dóma eyðibýlisins. Höfúndur er
Jónas Baldursson og er þetta önnur
barnabók hans. Aðalsöguhetja
þeirra beggja er Alli sem nú leys-
ir gátuna um strokufangann með
hjálp Steina og Elsu.
Höfundur teiknar sjálfúr
myndir í bókina og Bókaútgáfa
Jónasar gefur hana út.
Jónssonar
Sundur og saman
Nýja unglingabókin hans Helga
heitir Sundur og saman og er sjálf-
stætt framhald af Allt í sleik sem
kom út í fyrra. Söguhetjan Jónatan
er að fara í samræmdu prófin í
sögubyrjun. Hann er „nútima úll-
ingur" og segir sjálfúr söguna á
sinu eigin máli, enda fjallar hún
um líf og störf unglinga í nú-
tímasamfélagi.
Framsamin ljóð í bókinni
era eftir Evu Pálsdóttur, 17 ára.
Tindur bókaútgáfa gefur bókina út.
Saga frá Ástralíu
Solveig Kr. Einarsdóttir og ástralski listamað-
urinn Evelyn Barber hafa saman búið til bókina
Snædís í sólskinslandinu. Þar segir
frá Snædísi sem kemur frá kalda
landinu með hvítu fjallatoppunum
en lendir allt í einu - bomsaraboms
- í ókunnum skógi í miðri Ástral-
íu. Þangaö hafði hún svifið á
bleiku skýi en það leysist upp og
hún leitar til dýranna til að fá
hjálp til að finna annð ský til að
komast heim.
í sögunni er góð fræðsla um dýrin
í Ástralíu, sem sannarlega era framandi fyrir
Snædisi litlu: emúi, hláturfugl, kóali, kengúi'a,
risaeðla, slanga og krókódíll - að ógleymdum
Djinini, væna drengnum á rauðu boltaskónum.
Mál og menning gefur bókina út.
Dýrin okkar
Á hljóðmyndabókinni Dýrin
okkar er hægt aö spila hljóðin sem
dýrin segja um leið og textinn er
lesinn upphátt fyrir bamið. Öll
húsdýrin okkar láta í sér heyra
þegar ýtt er á takkana, kýrin,
kisa, hundurinn, hænan, hest-
urinn og lambiö. Setberg gefur
bókina út.