Dagblaðið Vísir - DV - 30.11.1998, Síða 28

36
MÁNUDAGUR 30. NÓVEMBER 1998

>

Kakkalakkar falla
kosti verið þakklátir fyrir að
hafa
ekki
kakka-
lakka.
Ógeðs-
legri og
illdræp-
ari kvik-
indi eru
varla til,
eins og
þeir vita
gerst
sem
hafa lif-
að með þeim í útlöndum. Nú
hafa vísindamenn við háskól-
ann í Gainsville í Flórída
fundið að því er virðist
óbrigðula leið til að hafa betur
í baráttunni endalausu. Frá
því segir í tímaritinu New Sci-
entist.
Vísindamennirnir uppgötv-
uðu að kakkalakkar elta skíta-
slóðina eftir bræður sína og
þar með að hægt væri að nota
efnasamböndin í saurnum til
að lokka þá í gildu.
Sjálfur saurinn var hins
vegar svo illa þefjandi að hann
var ekki brúklegur. Hann var
því leystur upp í vatni og efn-
in í honum einangruð og síðan
notuð til að leiða ófognuðinn í
gildru.
Ógnareldgos á
Suðurskautslandi
Vísindamenn sem voru að
bora í hafsbotninn undan Suð-
urskautslandinu fundu óvænt
vikurlag og önnur gosefni sem
benda til að þar hafi orðið
ógnarstór eldgos fyrir 25 millj-
ónum ára. Gosefnalögin voru
allt að 1,2 metra þykk. Það
þykir benda til að gosin hafl
haft gríðarleg umhverfisáhrif
um heim allan á sínum tíma.
Talið er að gosmökkurinn hafi
náð 50 til 70 kílómetra upp í
himinhvolfið.
Þykkasta gosefnalagið þykir
til merkis um að eitt gosanna
hafi verið jafn öflugt og gosiö í
Krakatau-fjalli í Indónesíu ár-
ið 1883. Gosið oUi flóðbylgjum
sem urðu meira en 36 þúsund
manns að bana.
Tónlistarnám
skerpir minnið
Sambandið er kannski ekki
augljóst en tónlistamám getur
bætt svokaUað langtima yrt
minni, segir í grein i tímarit-
inu Nature. Rannsóknir vís-
indamanna í Hong Kong hafa
sýnt fram á að tónlistamám
virðist stækka þann hluta heil-
ans sem kaUaður er vinstri
planum temporale og gerir
okkur kleift að muna orð.
Agnes Chan og félagar
hennar við kínverska háskól-
ann í Hong Kong könnuðu yrt
minni 60 háskólameyja. Helm-
ingur þeirra hafði stundað
tónlistamám í sex ár fyrir tólf
ára aldur. Sextán orða listar
voru lesnir þrisvar sinnum
fyrir tilraunadýrin og þau síð-
an beðin um að endurtaka það
sem þau mundu. Skemmst er
frá því að segja að stúlkurnar
sem höfðu lært tónlist mundu
fleiri orð en hinar sem ekki
höfðu stundað tónlistamám.
Niðurstöðurnar koma heim
og saman við niðurstöður ann-
arra rannsókna á áhrifum tón-
listar á heilastarf.

*; l/j£ÍJjj ijj l)!)' jliUJíjjd '
Happafundur vísindamanna í Patagóníu:
Fósturvísar rísaeðla
í óútklöktum eggjum
Vísindamenn geta líka haft
heppnina með sér eins og aðrir
menn. Þeir þurfa að minnsta kosti
ekki að kvarta sem voru við upp-
gröft í afskekktum dal í Pata-
góníuhéraði í Argentínu
fyrir einu ári. Á öðrum
degi rákust þeir á
risaeðluegg með
fósturvísum í.
Það þykir
hinn merki-
legasti
fundur.
Vís-
inda-
menn-
irnir
sem
fundu
eggin
segja
að
stein-
gerv-
ingarn-
ir séu
hinir
fyrstu
þar sem
finna mátti
ummerki
húðar af fóst-
urvísum risa-
eðlu. Þá eru þetta
fyrstu þekktu fóstur-
vísar hinnar risastóru
graseðlu, sem svo er kölluö
og enn fremur fyrstu risaeðlu-
fósturvísamir sem finnast á suður-
hveli jarðar.
„Uppgötvunun mun veita miklar
nýjar upplýsingar um þróun risa-
eðla og um æxlunarférli þeirra,"
segir vísindamaðurinn Luis Chi-
appe.
Greint var frá uppgötvun vísinda-
mannanna í vísindaritinu Nature
sem kom út fyrir nokkrum dögum
og
emmg
er sagt frá henni í desemberhefti
National Geographic tímaritsins.
Rodolfo Coria, starfsfélagi Chi-
appes og forstöðumaður Carmen Fu-
nes safnsins í Nwuquen í Argent-
ínu, segir að uppgröfturinn geti
opnað dyr þekkingar á lífeðlisfræði
og vaxtarhraða graseðlanna sem
áður hafi verið lokaðar. Hann segir
að svo kunni að fara að vísinda-
menn geti annaðhvort hafnað eða
rennt stoðum undir kenning-
ar um risaeðlumcir sem
byggjast á rannsókn á
ÉI beinagrindaleifum
fullorðinna dýra.
Eggin sem
fundust eru 12
til 15 sentí-
metrar í
þvermál.
Beina-
bygging
fóstur-
[ vísanna
I og ör-
i smáar
tenn-
urnar á
þeim
þykja
benda til
að þarna
sé um
graseðlur
að ræða.
Þær voru
risavaxnar með
langan hala,
langan háls, lítinn
haus og fjórar lappir
eins og fíll. Fullvaxnar
urðu skepnur þessar tólf
til fimmtán metra háar.
„Við vissum að á svæðinu vora
til steinar af réttum aldri en við
vissum ekki að svona steingerving-
ar væru þarna,“ segir jarðfræðing-
urinn Lowell Dingus, „Eggin komu
okkur mjög á óvart.“
Frumrannsóknir benda til að egg-
in hafi varðveist vegna þess að þau
hafi grafist í leirframburð fomra áa
Fornar þjóðir í Ameríku:
Hömruðu gull og skáru
nokkru fyrr en talið var
Málmagnir sem fundust við upp-
gröft í ævagömlu musteri í Andes-
fjöllum benda til að íbúar Amer-
íkuríkja hafi verið famir að gylla
skrautmuni og hugsanlega fatnað
fyrir meira en þrú þúsund árum.
Richard Burger, fornleifafræðing-
ur við Yale-háskóla í Bandaríkjun-
um, segir að gull- og koparmun-
ir, sem fundust við Mina
Perdida á strönd Perús, séu
3400 ára gamlir. Þeir sýni
að íbúar nýja
heimsins hafi gert
tilraunir með málm-
smíði löngu áður en
þeir tóku til við að
bræöa málm.
„Menn töldu að á þessum
tíma hefðu menningarþjóðir þess-
ar alls ekki unnið í málm. Þetta eru
fyrstu vísbendingar um málm-
vinnslu í miðhluta Andesfjalla,"
segir Burger sem vann að rannsókn-
inni.
Vísindamennirnir beittu kolefnis-
aldursgreiningu og komust að því
að málmþynnurnar sem búið var
bæði að hamra og skera voru unnar
500 áram áður en talið var að málm-
vinnsla hefði hafist í nýja
heiminum.
Mun-
irnir, sem eru á stærð
við frímerki, era þó miklu yngri en
sambærilegm hlutir úr gamla heim-
inum, eða því sem nú er Tyrkland.
Þeir hlutir era taldir vera átta þús-
und ára gamlir.
Brotin frá Perú sýna hins vegar
fram á að fornar þjóðir á þeim slóð-
um hafi hamrað innlenda málma,
gert úr þeim þynnur og fest gull við
koparmuni í fyrstu tilraunum sín-
um til að gylla hluti.
í grein í tímaritinu Science
segja vísindamennirnir að
þessir fyrstu skrautmun-
ir hafi ekki verið
jafnvandaðir og þeir
sem síðar vora
gerðir.
Munimir fund-
ust í eins konar
hofi sem var reist
fyrir fjögur þús-
und árum rúma
tuttugu kílómetra
suður af Lima, höfuð-
borg Perús. Þynnurnar
sem fornleifafræðingarnir
grófu upp era of litlar til að hægt sé
að átta sig á hvemig munirnir sem
þær skreyttu litu út. Fundarstaður-
inn bendir þó til að þeir hafi verið
notaðir í trúarlegum tilgangi.
sem flutu yfir bakka sína.
Dingus segir að vísindamennirnir
hafi aðeins fundið beinaflísar á
fyrsta degi uppgraftrarins í nóvem-
ber 1997. Þeir hefðu hins vegar veitt
athygli hrjóstragu svæði og ákveðið
að leita þar á öðrum degi leiðang-
ursins. Og viti menn, þar voru egg í
þúsundatali og í tugum þeirra voru
fósturvísar. Eggin eru frá síðara
skeiði krítartimabilsins, eða 70 til
90 milljón ára gömul.
„Heppnin var með okkur þennan
dag,“ segir Lowell Dingus.
Börnunum þykir
töff að sjá for-
eldrana reykja
Ekki er ofmælt að bornin læri
það sem fyrir þeim er haft.
Rannsóknir vestan úr Ameríku
sýna að grislingum sem eru
ekki eldri en þriggja eða fjög-
urra ára finnst reykingar töff ef
foreldrar þeirra reykja. Og það
sem meira er, krakkarnir hafa í
hyggju að reykja sjálfir þegar
þeir era orðnir stórir.
Christine Williams sem
starfar við bandarísku heilsu-
stofnunina i Valalla í New York
segir niðurstöður sínar sýna
mikilvægi þess að beina áróðr-
inum gegn reykingum að smá-
börnum. Og ekki sé síður mikil-
vægt að fá foreldrana til að
hætta að reykja.
„Þessir
þriggja og
fjögurra
ára krakk-
ar voru
þegar
farnir að
mynda sér
skoðanir á
því hvort
þeim fynd-
ist töff að
reykja,"
segir
Christine
Williams.
„Líkurnar
á að bam-
ið ætli sér
að reykja
þegar það
verður
stórt
aukast til
muna ef
einhver á
heimilinu
reykir,
einkum ef
það er móðirin."
Williams segir að ekki sé nóg
að fara út í garð til að reykja.
Foreldrar sem vilji ekki að börn-
in þeirra reyki verði sjálfir að
hætta.
„Börnin læra það sem fyrir
þeim er haft. Það er ekki nóg að
foreldrarnir segi: Gerðu það sem
ég segi en ekki það sem ég geri,“
segir Williams.
Meira en fjórðungur banda-
rísku þjóðarinnar reykir. Á
næsta ári mun ein milljón barna
í Bandaríkjunum byrja að
reykja og þriðjungur þeirra
mun um síðir látast úr sjúkdóm-
um af völdum reykinga.