Dagblaðið Vísir - DV - 14.10.1999, Blaðsíða 13

FIMMTUDAGUR 14. OKTÓBER 1999
13
Barátta góðs og ills
„íslenski meðaljóninn vill síst af öllu láta það á sig sannast að hann sé
nískur og tími ekki að borga hikstalaust fyrir það sem hann langar í.“
Eilíf barátta góðs og
ills tekur sífellt á sig
nýjar myndir. Mér
sýnist af fjölmiðlum
að hér á landi hafl
þessi glíma nú um
skeið staðið um gott
og lágt verð og hátt og
illt verð á varningi.
Með hinu góða standa
allir sannir kaupmenn
og flárfestar sem
leggja sig alla fram
um að beita hinum
hvíta galdri sam-
keppninnar til að
lækka verð meira í
dag en í gær svo neyt-
endum líði betur. Hin-
ir góðu eiga svo í
höggi við marghöfða
skrímsli sem heitir aftm’hald, fá-
keppni og stjórnvöld. Það er fá-
keppni eða einokun sem heldur
uppi því illa (háu verðlagi) - og
það er þægilegt samkomulag um
að það sé stjómvöldum að kenna
ef fákeppnin fær að spilla neyslu-
gleði okkar.
Stundum finnst manni af mál-
flutningi að ef hægt væri að losna
við ríkisstjórnir og stjómmála-
menn yfirleitt þá mundi upp frá
því stiginn glaður fagnaðardans
sem mundi annars vegar tryggja
okkur að minnsta kosti sænsk
laun og hins vegar verðlag eins og
það er lægst í Grikklandi og Portú-
gal.
Svo margt annað
Vitanlega hafa stjórnvöld áhrif
á verðlag með skattapólitík og toll-
um, það liggur í aug-
um uppi og óþarft að
flasa mikið um það.
En samt hvergi
nærri eins mikil
áhrif og látið er í
veðri vaka. Ég sé til
dæmis fróðlega frétt
um gremju breskra
neytenda sem em
hundfúlir yfir því að
alls konar vörur era
miklu dýrari í Bret-
landi en t.d. í Banda-
.ríkjunum. Líka hlut-
ir sem framleiddir
era í Bretlandi
sjálfu. En Bretar fara
þá hvorki að kenna
um fyrri íhaldsstjóm
né stjóm Tony Bla-
irs. Sérfræðingar segja að það ríki
í Bretlandi „rótgróin menning
gegn samkeppni í verslun" og að
auki séu „slæmir viðskiptahættir
manna í milli.“Með öðram orðum:
hærra verðlag í Bretlandi er kaup-
mönnum sjálfum að kenna! Þeir
eru ekki nógu grimmir hver við
annan. Þeir kunna ekki sitt fag.
Eitthvað svipað var íslenskur
sérfræðingur í samkeppnismálum
að segja: samkeppni er léleg hér
vegna fámennis,
allir þekkja alla,
það er auðvelt að
hafa samráð. En
það er vissulega
ótalmargt annað
en fámenni sem
skrúfar upp
vöruverð á ís-
landi. Eitt er
lygilega bjartsýn
offlárfesting í
verslunarhús-
næði: við vitum
öll að það er verið að stækka
Kringluna að miklum mun og
byggja stærstu búðir heims í
Smáranum um leið. Verslanir era
opnar mun lengur hér en í mörg-
um nálægum löndum - það er auð-
vitað þægilegt, en það kostar sitt. I
þriðja lagi hækkar það verðlag
hve gifurlega mikið af viðskiptum
er hér upp á krít: við eigum
heimsmet í að nota greiðslukort.
Og í flórða lagi: það er auðveldara
að bjóða íslendingum upp á hærra
verð en mörgum öðrum hópum
vegna gróinnar vanmetakenndar:
íslenski meðaljóninn vill síst af
öllu láta það á sig sannast að hann
sé nískur og tími ekki að borga
hikstalaust fyrir það sem hann
langar í. Hann vill ekki dragnast
með smásálarlega „kostnaðarvit-
und“ á bakinu öllum stundum.
Hann vill slappa af.
Eins hátt og komist verður
Það sem nú síðast var nefnt
snýr athygli að einföldu lögmáli
viðskipta sem of sjaldan er um get-
ið: Markaðurinn hagar sér ekki
eftir samkeppni einni saman -
hann tekur mun meira mið af því
hvað er hægt að komast upp með
á hverjum stað. Og fer auðvitað
eins hátt og hver kemst.
Lítið dæmi: sá sem ferðast um
grannríkin Austurríki og Ung-
verjaland tekur fljótt eftir því að
sömu vörur eru mun ódýrari í
Búdapest en Vín. Af þeirri ein-
földu ástæðu að sá ungverski neyt-
andi með miðstéttarkjör sem er nú
að fóta sig í neyslutilveranni hef-
ur mun minna fé handa á milli en
sá austurríski. Verðlagið fer ekki
eftir því hvort samkeppnin í Aust-
urríki er harðari eða vægari en
hjá næstu grönnum - það er lagað
að væntingum og möguleikum
kaupenda og það ræður úrslitum.
Ámi Bergmann
Kjallarinn
Árni Bergmann
rithöfundur
„Markaöurinn hagar sér ekki eft-
ir samkeppni einni saman - hann
tekur mun meira mið af því hvað
er hægt að komast upp með á
hverjum stað. Og fer auðvitað
eins hátt og hver kemst.“
Með og
á móti
Réttur samkynhneigöra til
að ættleiða börn
Umræður hafa veriö undanfariö í þjóð>
félaginu, og ekki síst á Alþingi, um rétt
samkynhneigðra til aö ættleiða börn.
Jafngóðir ef
ekki betri
uppalendur
Arni Steinar Jó-
hannsson alþingis-
maður.
„Otal kann-
anir hafa sýnt
að samkyn-
hneigt sambúð-
arfólk er síst
verri og jafnvel
betri uppalend-
ur en gagnkyn-
hneigðir. Þær
hafa sýnt okk-
ur fram á að
engin ástæða
sé til að óttast
velferð barna
sem alin era upp af samkyn-
hneigðum. Sólveig Pétursdóttir
dómsmálaráðherra hefur boðað
að hún muni tryggja réttindi
fólks í staðfestri sambúð með því
að breyta lögum um staðfesta
sambúð en ekki með því að setja
ný ákvæði um slíkt í nýju ætt-
leiðingarlögin. Varðandi fram-
varp sem er til meðferðar á Al-
þingi teljum við að það myndi
frekar hýggja full mannréttindi
alls fólks í staðfestri sambúð að
setja ný ákvæði í ættleiðingar-
frumvarpið sjálft.
Það er margbúiö að fara í
gegnum þetta mál sem snýr að
velferð þeirra barna þar sem
samkynhneigðir era uppalendur,
í ótal könnunum. Ef við höfum
ættleiðingarfrumvarpið til hlið-
sjónar er ekkert sem bendir til
að við getum ekki stigið þetta
skref til fulls. Ég geri mér grein
fyrir að enn er verið að kljást við
fordóma. Þeir verða ekki brotnir
niður nema atrenna sé gerð að
þeim og eins með því að upplýst
fólk sem beitir sér með lagasetn-
ingu og leikreglum tryggi rétt-
indi þeirra sem brotið er á.“
Trú og boðun
Enn hvet ég Guðmund G. Þór-
arinsson til að halda áfram með
ágæta þanka sína um kristna trú
en biðst þó undan allri vorkunn-
semi í garð presta vegna erflðs
hlutverks þeirra. - Víst er það
þrautin þyngri að túlka eilíf gildi í
veröld tímans og hverfúlleikans.
En við prestar eram í þeim efnum
ekki eins og munaðarlaus böm
heldur höfum við í höndum hald-
góðan leiðarvísi, ágæta menntun í
guðfræði og loks trúum við á að
lifandi Guð sé með okkur í verki,
Guð sem tjáir sig við manninn, á
samfélag við hann i gegnum bæn
og tilbeiðslu.
Leiðarvísirinn er bók
bókanna
Biblían og rauði þráðurinn í
henni er Kristur og boðskapur
hans. Allt sem í þeirri bók er skráð
á að skoða í ljósi þess sem Kristur
sagði. Þannig nálgast hin lúterska
hefð Biblíima, en Biblían var ekki
skráð á einum degi. Hún varð til á
mörgum öldum. Hún samanstend-
ur af 66 bókum og er því bókasafn
- bibliotek.
í henni eru flölmargir ritningar-
staðir sem við fyrstu sýn virðast
stangast á en sé framangreindri að-
ferð beitt sem Lúter lagði áherslu á
verður túlkunin auðveldari en ella.
Það er rétt hjá Guðmundi að trúin
á í vök að verjast í samkeppni við
áþreifanlega hluti og veraldargæði.
Þannig hefur það
ávallt verið. í Fjall-
ræðunni segir
Jesús að fáir finni
mjóa veginn en
margir hinn
breiða. Og hann
segir líka að sann-
leikurinn sem
hann boðaði væri
hulinn spekingum
og hyggindamönn-
um en opinberaður
smælingjmn.
í starfl sínu ávarp-
aði Jesús oft ffæðimenn og valda-
stéttir þess tíma. Orð hans era því
töluð inn í ákveðnar aðstæður á til-
teknum tíma og ekki ástæða til að
alhæfa út frá þeim og halda því t.d.
fram að fræðimenn samtímans geti
alls ekki skilið fagnaðarerindið.
Hins vegar blasir það við í orðum
hans víða í Nýja testamentinu að
afstaðan til orða hans, hugarfarið,
hjartaþelið, skipti
mestu. Lúterska
kirkjan hefur mótast
mjög af rökhyggju.
Trúin er m.ö.o. meira
í höföinu en í hjart-
anu. Þetta kemur t.d.
fram í því að prestar
flyfla gjarnan afleidd-
ar prédikanir eða
abstrakt. - í stað þess
að vera í frásagnarstíl
(narratífar) era þær
oft í formi fyrirlesturs
þar sem lagt er út af
ákveðnmn texta í
Biblíunni, oftast guð-
spjalli dagsins, og
„fQósóferað" um lífið
og tilveruna.
Líkami, sál og
andi
Ef til vill hefur okkur lúterskum
prestum mistekist að kenna fólki
að trúa. Ætli við séum nógu miklir
trúmenn sjálfir? Kannski erum við
meiri fræðimenn en trúmenn? Nú
er það svo með okkur mannfólkið
að við eram meira en höfuðið. Við
erum líkami, sál og andi, segir Páll
postuli. Líkaminn þarf hollan mat
og hreyfingu, sálin (vitsmunalífið)
menntun og menningu og loks þarf
andinn sina næringu: orð Guðs,
bæn og tilbeiðslu. Hlutverk prédik-
arans er að flytja himnesk sann-
indi niður i veröld tímans. Vand-
inn er m.a. fólginn í því að ná þess-
um boðskap niður,
finna jarðsamband.
En það þarf að koma
boðskapnum niður í
öðram skilningi, en þó
aðeins um 40 cm,
nefnilega frá höföi til
hjarta eða vitsmunum
til innsta kjarna
mannsins.
Þjóðkirkjan hefur tek-
ið miklum breyting-
um á þeim 20 áram
sem ég hef verið
starfsmaður hennar.
Fjölbreyhiin í safnað-
arstarfi er margföld
miðað við áður. Og al-
menningur er opnari
fyrir umræðu um trú-
mál en áður þegar trú-
in var algjört einka- og feimnismál.
Gengið rís og hnígur á andlega
sviðinu eins og hinu veraldlega.
Trúin er ekki gefin stærð, kon-
stant, heldur er hún lifandi og
ögrandi í samtali sínu við síbreyti-
legar aðstæður. Sé trúin skil-
greind sem lifsafstaða, lífsgrund-
völlur, traust á tiltekinni lífssýn,
þá er trúlaus maður ekki til. Trú-
leysinginn trúir m.ö.o. á trúleysið
sem er ákveðin lifsafstaða. Trúin
varðar okkur því öll og lætur eng-
an ósnortinn. Spumingin er hins
vegar sú hvort við vinnum eitt-
hvað með trúna, lífsafstöðuna,
hinstu rök og gildi?
Örn Bárður Jónsson
„Trúin er ekki gefin stærð, kon-
stant, heldur er hún lifandi og
ögrandi í samtali sínu við síbreyti-
legar aðstæður. Sé trúin skil-
greind sem lífsafstaða, lífsgrund-
völlur, traust á tiltekinni lífssýn,
þá er trúlaus maður ekki til.“
Kjallarinn
Örn Bárður
Jónsson
prestur
Aðkast
hugsanlegt
„Ég hef und-
anfarið fyrst og
fremst skrifað
um samkyn-
hneigða gagn-
vart vígslu
kirkjunnar.
Þar finnst mér
ekki geta geng-
ið að tveir sam-
kynhneigðir
giftist. Ég vil
hins vegar að
samkynhneigðir njóti réttinda,
eins og löggiltrar sambúðar - það
er eðlilegt - og því fylgja trygg-
ingar og annað, s.s. sjálfsagt arf-
gengi, enda ganga erfðir til
Ragnar Fjalar Lar-
usson prestur.
þeirra sem hafa fengið löggilta
sambúð. Þetta er meira og minna
eðlilegt.
En ættleiðing er dálítið annars
eðlis.
Mér fmnst sumt mæla með
ættleiðíngu samkynhneigðra en
annað mælir á móti því. Ég veit
ekki nema böm sem eru ættleidd
af samkynhneigðum gætu orðið
fyrir aðkasti. Ef það væru tveir
karlménn sem ættleiddu gætu
önnur börn spurt: „Hvernig er
hún móðir þín?“ Börn gætu því
orðið fyrir óþægindum. Þetta
mál hefur ýmsar hliðar. Engu að
síður get ég vel skilið löngun
samkynhneigðra til að öðlast
þennan rétt sem í raun er ekki
fráleitur, siður en svo. Spurning-
in er aðallega hinn félagslegi
þáttur. Þetta er bæði jákvætt og
neikvætt."
-Ótt