Dagblaðið Vísir - DV - 18.10.2000, Side 13

13
MIÐVIKUDAGUR 18. OKTÓBER 2000
DV
Svona gerir maður ekki
DV-MYND PJETUR
Ragnheiöur Gestdóttir
Oft eru þaö börn sem aldrei hafa mætt neinu misjöfnu áður en þau koma í skóla sem verða fyrir einelti.
Ragnheiður dregur enga dul á að
hún þekki viðfangsefnið af eigin
raun og við spyrjum hvaöa böm
verði einkum fyrir einelti í skólum.
„Það er svo merkilegt að oft eru þetta börn
sem aldrei hafa mætt neinu misjöfnu áður en
þau koma í skóla,“ segir hún. „Þau eru ber-
skjölduð fyrir ofbeldi af því þau hafa aldrei
mætt neinu slíku. Þau skilja ekki hvað er að
gerast og kunna ekki að láta hart mæta hörðu.
Þá verða þau hrædd og hin eru íljót að finna
það. Margir þessara krakka koma sem sagt frá
heimilum þar sem þeim líður vel, heimilisfólk-
ið á ekki von á neinu misjöfnu og áttar sig ekki
á ástandinu. Þetta eru oft viðkvæm böm sem
hafa sterkar tilfinningar - eru „listamannstýp-
ur“ ef maður getur notað svoleiðis merkimiða.
Eins og Sóley.“
Valdið kitlar
- Eitt af því sem gerir bókina óvænta er að
ekki er reynt að skýra hegðun stelpnanna í
bekknum, afsaka þær, fyrirgefa þeim, eins og
maður á kannski von á í barnabók ...
„Ég held mig við sjónarhom Sóleyjar og get
ekki farið frá henni inn í huga ofsækjendanna.
Auðvitað gæti hún kynnst þeim og vingast við
þær, en það fannst mér ódýr lausn og ótrúverð-
ug,“ segir Ragnheiður. „Málið er að það er ekk-
ert hægt að skýra svona hegðun skynsamlega.
Það virðist vera hluti af eðli okkar að mynda
hópsál sem leggst á þann sem er öðruvísi og
þetta gerist auðveldlega ef hlutimir fá að þró-
ast óáreittir. Þeir sem eru leiðandi í hópnum
eiga stundum við vandamál að stríða en alls
ekki alltaf. Þegar munstrið er orðið til sjá
krakkarnir enga ástæðu til að brjóta það - það
er gaman að stríða. Maður finnur til valds þeg-
ar einhver grenjar undan manni, og Vcddið kitl-
ar. Og fullorðna fólkir gefur krökkunum
stöðugt tvöfóld skilaboð - segir „þiö eigið ekki
að vera vond hvert við annað“ en líka „ekki
vera grenjuskjóða, ekki klaga“. Það tekur eng-
inn af skarið og segir: Svona gerir maður
ekki!“
Stríðnin sem Sóley verður fyrir er lengi svo
„léttvæg" að henni finnst hún ekki hafa frá
neinu að segja, og þetta er einmitt eitt einkenni
eineltis. Kannski gerist það eitt að allir færa sig
fet afturábak þegar lítil stúlka gengur eftir
skólaganginum, það virðast engin ósköp. En
þegar það gerist á hverjum degi vikum og mán-
uðum saman fer henni að fmnast hún óhrein -
og hún getur ekki haft orð á því við neinn.
Hvað hefur svo sem gerst? Það sem bjargar Sól-
eyju í bók Ragnheiðar, þótt undarlegt kunni að
virðast, er þegar ofbeldið gagnvart henni verð-
ur sýnilegt.
Eins og að koma til himna
Sjálf sagði Ragnheiður aldrei frá stríðninni
sem hún varð fyrir í skóla, en haustið sem hún
átti að byrja í 12 ára bekk gat hún ekki hugsað
sér að fara í skólann.
„Þá fékk ég að skipta um skóla, og það var
eins og að koma til himna," segir hún. Nýi
kennarinn hafði búiö bekkinn undir komu
hennar og krakkarnir tóku vel á móti henni.
Þar urðu aldrei nein vandamál. En kennarinn
í gamla bekknum gerði sér aldrei grein fyrir
hvað var að gerast.
„Kennarar kjósa oft meira og minna meðvit-
að að sjá ekki það sem fram fer,“ segir hún.
„Þeir velta ekki fyrir sér hvers vegna þessi eða
hinn krakkinn vill ekki fara út i frímínútur
eins og þeir ættu þó að gera. Það er ekki trúlegt
að orkumiklir krakkar nenni ekki að fara út að
leika sér. Þá hlýtur að vera eitthvað að.“
- Hvað er til ráða gegn einelti?
„Það þarf að leggja grunn um leið og börn
byrja í skóla og kenna þeim að umgangast
hvert annað vinsamlega," segir Ragnheiður.
„Sum þeirra kunna ekkert annað en stjaka við
næsta manni. Það er hægt að kenna þeim
markvisst að meta hvert annað að verðleikum
og til er ágætt námsefni um samskipti bæði í
samfélagsfræði og kristinfræði. Og nýja fagið
lifsleikni er kjörinn vettvangur fyrir umræður
um samskipti fólks. Við þurfum að ala börn
betur upp í samábyrgð en nú er gert - dæmi-
sagan um miskunnsama Samverjann er enn þá
í fullu gildi.“
Ekki er að efa að bók Ragnheiðar verður vin-
sælt lestrar- og umræðuefni í skólum landsins
næstu ár en Leikur á borði er ekki bara vanda-
málabók, hún er fyrst og fremst heillandi lesn-
ing og næm lýsing á lífi 12 ára stúlku í Reykja-
vík á okkar dögum. Vaka-Helgafell gefur bók-
ina út.
íslensku bamabókaverðlaunin
féllu Ragnheiði Gestdóttur í
skaut í vikunni sem leiö fyrir
söguna Leikur á borði. Þetta er
saga Sóleyjar sem er skynsöm,
listfeng og skemmtileg stelpa,
dugleg að hjálpa mömmu sinni
heima og lunkin að tefla við afa
en kvíðir svolítið fyrir að hitta
nýju konuna hans pabba þegar
hann kemur frá Svíþjóð. Ösköp
venjuleg stelpa, að því er virðist.
Það skrýtna er samt að bekkjar-
systrum hennar er einkennilega
uppsigað við hana og líf Sóleyj-
ar skiptist alveg í tvennt: eðli-
lega lífið heima og óeðlilega lífið
í skólanum.
„Sóley getur vel plumað sig í
samfélagi fullorðinna, “ segir
Ragnheiður, „en í jafningja-
hópnum hefur hún orðið undir -
af því að hún svarar ekki fyrir
sig. Sumum finnst kannski ótrú-
verðugt að svona klár stelpa
svari ekki fyrir sig, en ég þekki
mörg dœmi um börn sem kunna
ekkert svar við áreiti félaganna.
Þá geta þau ekki notað nein
vopn sem þau eiga. “
En Sóley lœtur ekki bugast og
saga hennar er bœði sár og
hressandi lestur.
Bókmenntir
Reykvísk Holmenni
Það er engu líkara en smá-
sagan sé að renna inn í
skáldsöguna - nú skrifar
varla nokkur maður smásög-
ur nema þær tengist allar
innbyrðis, séu í raun réttri
ekki smásögur nema á yfir-
borðinu. Þorsteinn Guð-
mundsson hefur sjálfur
minnst á Raymond Carver
og bók hans Short Cuts sem
hliðstæðu við nýtt smá-
sagnasafn sitt, Klór, það er
engin furða, þessi bók-
menntalega tíska á Carver
og ekki síður kvikmynd Ro-
berts Altmans eftir henni
mikið að þakka.
Sögur Þorsteins eru þó
ekki jafti nístandi og Car-
vers, örlög persónanna eru
hversdagsleg og stækka ekki
í sögunum nema þá helst í
þá átt að verða yflrgengileg, grótesk og hlægi-
leg.
Annað form og nokkuð eldra sem kemur
upp í hugann við lestur Klórs
eru söfn manngerðalýsinga,
Manngerðirnar eftir Þeófra-
stos eru þekktasta verkið af
þessu tagi, meistari þess i nú-
tímanum er Elias Canetti en
manngerðasafn hans Heym-
arvotturinn kom út á ís-
lensku fyrir nokkru. Kaflarn-
ir í Klór heita „Sá sveitti",
„Sú sæta“, „Sá graði“ og svo
framvegis. I hverri sögu er
ákveðinn eiginleiki í fari per-
sónu ýktur þannig að hann
verður að kjama hennar, sú
sæta er fyrst og fremst sæt,
sá sveitti fyrst og fremst
sveittur og það hefur áhrif á
alla persónu hans.
Lesendur DV og Fókuss
kannast kannski við pistla
Þorsteins sem hafa svipuð
einkenni nema hvað þar er
talað í fyrstu persónu og ýkjur og fremur
þreytandi aulahúmor ráðandi. Sögumar í
Klór eru af öðru tagi og mun betur skrifaðar
(aulahúmorinn er lfka betur heppnaður þar
sem honum bregður fyrir). Sögurnar eru ekki
bara lýsingar á ýkjukenndum sérkennum per-
sóna heldur tengjast þær allar og milli þeirra
kvikna stuttar sögur, persónurnar eiga sam-
eiginlega fortíð og hafa áhrif á líf hver annarr-
ar, stundum á óvæntan hátt.
Stíllinn á Klór er i samræmi við þá kald-
hæðni sem einkennir afstöðuna til persón-
anna í manngerðalýsingum. Þegar best lætur
er hann skemmtilega pínlegur, en getur líka
runnið út í sandinn í hreinar skrípamyndir.
Það er raunar helsti gallinn á bókinni hversu
holar persónur hennar eru, þær verða of
klisjukenndar og stundum ekkert annað en út-
þensla á þeim eiginleika sem þær eru nefndar
eftir. Best tekst til þegar ákveðið jafnvægi
helst milli klisjunnar og þeirrar þrár eftir
mannlegum samskiptum sem persónurnar
eiga sameiginlega. Þá glittir í kviku sem gefur
sögunum þann tilgang og það líf sem skortir
þegar kaldhæðnin ein ríkir.
Jón Yngvi Jóhannsson
Þorsteinn Guömundsson: Klór. Mál og menning 2000.
______________________Meniúng
Umsjón: Siija Aðaisteinsdóttir
Um loftin blá
í frétt á mánudaginn um endurútgáfu
bamabókarinnar Um loftin blá eftir Sigurð
Thorlacius láðist að geta útgefandans. Það
er Muninn bókaútgáfa sem gefur bókina út
og BSRB styrkti útgáfuna.
Eldjárn og Skag-
fjörd
Hjá Máli og menningu
hafa nýlega komið út tvær
barnabækur. Drekastappa
Sigrúnar Eldjám fjallar um
Hörpu og Hróa sem leggja
upp í erfiðan leiðangur.
Harpa ætlar að veiða dreka
og elda úr honum afmælis-
máltíð handa mömmu
sinni, en ekki gengur það þrautalaust.
Valgeir Skagfjörð hefur
fram að þessu verið þekktur
sem tónlistarmaður, leikari
og leikstjóri en hann hefur
líka skrifað leikþætti og
söngleik. Saklausir sólar-
dagar heitir hans fyrsta
barnabók og gerist á þeim
tíma þegar „góð spýta var
gulls ígildi svo strákar gætu klambrað saman
kassabílum, rifflum og skjöldum, stelpur voru
pempíur í plíseruðum pilsum og haltu kjafti
brjóstsykur fékkst í Árnabúð", eins og segir í
fréttatilkynningu.
Nvtt kennsluefni
N'feðal kennslubóka frá Máli og menningu á
þessu hausti er gmnnefni til dönskukennslu í
framhaldsskóla eftir Auði Hauksdóttur og El-
ísabetu Valtýsdóttur. Bókin ber heitið Dansk
der du’r og í henni er lögð áhersla á að kynna
nemendum danska tungu, menningu, siði og
venjur.
Einnig er kominn síðari
hluti kennsluefnis í
spænsku fyrir byrjendur,
Mundos 2. Efnið hentar öll-
um nemendum, hvort sem
þeir eru í framhaldsskól-
um, á námskeiðum, í full-
orðinsfræðslu eða að læra spænsku á eigin
spýtur.
Stærðfræði 3000 er ný grunnbók i stærð-
fræði fyrir framhaldsskólana, ætluð nemend-
um í áfanga 103. Bókin er þýdd en rækilega
staðfærð.
Tölfræði með tölvum eftir Ásrúnu Matthí-
asdóttur, Stefán Árnason og Svein Sveinsson
kappkostar að gera efnið aðgengOegt og skýrt
og sérstök áhersla er lögð á tölvunotkun við
verkefnavinnuna.
Fjölmiðlafræði eftir Lars Petersson og Áke
Petterson íjallar um fjölmiðla almennt, eðli
þeirra og uppruna, áhrif og vald með
skemmtilegum myndum og dæmum. Birtar
eru m.a. siðareglur Biaðamannafélags íslands,
útvarpslög sem samþykkt voru á Alþingi í maí
og siðareglur auglýsinga.
Framhald bókarinnar Fé-
lagsfræði - einstaklingur og
samfélag eftir Garðar Gísla-
son er komið út og ber nafn-
ið Félagsfræði 2 - kenning-
ar og samfélag. Skipa ís-
lenskar rannsóknir, fræði-
menn og dæmi sess í bók
Garðars.
Landafræði - maðurinn,
auðlindirnar og umhverfið eftir Peter Östman
o.il. er yfirgripsmikil kennslubók fyrir fram-
haldsskóla. Jónas Helgason þýddi og staðfærði
bókina, en valinkunnir íslenskir sérfræðingar
skrifuðu um íslensk efni.
101 Reykjavík til
Faber & Faber
Ný Réttindastofa Eddu hf.
hefur gengið frá sölu á skáld-
sögu Hallgríms Helgasonar,
101 Reykjavík, til breska út-
gáfufyrirtækisins Faber &
Faber sem er eitt virtasta
bókmenntaforlag hins
enskumælandi heims. Þessi
skáldsaga Hallgrims hefur
nú verið seld til sjö landa og
kvikmynduð að auki eins og kunnugt er.
Útgáfustjóri Faber & Faber, Walter Dona-
hue, var gestur á tíókmenntahátíðinni í
Reykjavík á dögunum og var samningurinn
gerður í framhaldi af heimsókn hans. Áður
hefur Faber & Faber tryggt sérútgáfuréttinn á
Slóð fiðrildanna eftir Ólaf Jóhann Ólafsson.
Réttindastofa Eddu fer með samninga- og
kynningarmál fyrir hönd þeirra höfunda sem
koma út á vegum Máls og menningar, Vöku-
Helgafells og Forlagsins. Edda verður með
stærsta bás sem íslenskt útgáfufyrirtæki hefur
verið með á bókasýningunni í Frankfurt sem
hefst í dag.