Dagblaðið Vísir - DV - 27.07.2001, Blaðsíða 8

Sumarið í sundlaugurtum einkennist af fjölbreyttri flóru
fólks sem slakar á í heita pottinum og sleikir sólina.
Laugarnar eru ekkert frábrugðnar öðrum vistkerfum á
landinu sem lifna við og standa í bióma á sumrin. Þar
eiga sér samastað tegundir, margar hverjar afar sérstak-
ar, sem finnast hvergi annars staðar og eru einkennandi
fyrir hina stórfenglegu líffræði lauganna. Þær hafa þró-
ast um langt skeið, sérhæft sig og þroskað með sér eig-
inleika sem skapa þeim sess og hlutverk í samfélagi
sundlauganna. Fókus brá sér t náttúruskoðun t heitu
pottana..
LÍff ræðin
laugunum
/
i
Áður en lestur þessarar greinar hefst skulu les-
endur staldra við, athuga og fara síðan eftir þess-
um ströngu fyrirmælum:
Bráðnauðsynlegt er - og raunar fyrir öllu — ef lesa
á þessa grein á annað borð, að lesa hana þá annað'
hvort upþhátt eða í huganum með rödd Davids Atten-
borough eða Gylfa Pálssonar en það er náunginn sem
tilkynnir aldurstakmörkin á vídeóspólunum og hefur
lesið inn á nánast hverja einustu náttúrulífsmynd sem
sýnd hefur verið í íslensku sjónvarþi. Ástæða þessa er
sú að lesendur setji sig í réttu stellingamar og öðlist
þetta stóíska hugarfar sem einkennir sanna náttúruá-
hugamenn. Algjör forsenda þess er að beita fyrir sig
fagmönnunum með áðumefndum hætti.
Sem sagt: Pið sjáið fyrir ykkur Gylfa, ábyrgan á
svip í gráa jakkanum sínum. Hann opnar munninn
og...
Massinn (Musculus maximus)
Þessi tegund er árstíðabundin t sundlaugunum,
farfugl, sést vart utandyra á veturna en sækir í sig
veðrið með hækkandi sól. Hann er lítið áberandi
yfir vetrarmánuðina, felulitaður svo hann skeri sig
ekki úr fjöldanum en á vorin fellir hann haminn
og færist í aukana. Þegar fram á sumarið kemur lít-
ur hann á sundlaugar sfns nánasta nágrennis sem
sitt yfirráðasvæði enda afar drottnunargjarn að
eðlisfari. Hann tekur sér gjarnan stöðu og hreykir
sér hátt á hæsta punkti þar sem hann nær góðri
yfirsýn yfir svæðið „sitt“. Jafnmikilvægt er að allir
geti séð hann enda hefur Musculus max-
imus verið kallaður páfugl sundlaug-
anna og ekki að ósekju. Massinn þrífst
á athygli, aðdáun og, síðast en ekki
síst, öfund allra í nágrenninu. Sýni-
þörf hans er afar mikil og er talin
stafa af knýjandi þörf fyrir viður-
kenningu á lfkamlegu
atgervi hans. Sú
þörf er rakin
til þess að
massar
eru yfir-
1 e i t t
f r e m u r
pervisnirá
unga aldri
og langar
upp frá því
alltaf að
vera stærri
og sterkari
en aðrir.
H i n n
dæmigerði
massi hall-
ar sér fram
á handrið á
svölum eða
brú, sperrir
rassinn aft-
ur, þenur
kassann til
hins ýtrasta
og reigir sig á alla vegu. Með aldri og þroska ná
massarnir einstæðri færni í að hnykla nær alla
vöðva líkamans samtímis og í sífellu án þess að
átakið sé til neins nema sýnis. Kroppasýningar
sínar stundar massinn þó undir yfirskini þess að
hann sé í þungum þönkum eða að virða fyrir sér
sjóndeildarhringinn.
Massinn er yfirleitt dökkbrúnn að lit með gljá-
svartan brúsk ofan á höfðinu. Sum eintök hafa á
sér hvíta eða svarta bletti sem eru einkenni eins
algengasta sjúkdóms tegundarinnar, húðkrabba-
meins. Sum eintök hafa gulhvftan brúsk á höfði
eftir að hafa komist í tæri við klórmengun. Búkur-
inn er hárlaus me'ð öllu utan vel snyrts brúsks
milli fóta enda húðin vaxborin reglulega og lík-
amshár fjarlægð.
Massinn í allri sinni reisn er yfirleitt mest á ferð
á sólríkum dögum yfir hásumarið. Kjörlendi hans
eru sundlaugar borgarinnar en einnig hefur hann
numið land f Nauthólsvík eftir að baðströndin
var opnuð. Þar sést hann jafnan smurður sólar-
vörn með trisbídiskinn sinn.
Do-do-fuclinn (Raepus hydrus)
Einhver sjaldgæfasta en jafnframt skelfilegasta
tegundin í vistkerfi sundlauganna er do-do-fugl-
inn. Do-do-fuglar geta verið af öllum stærðum og
gerðum en varasömustu afbrigðin eru mjög ungir
eða mjög gamlir do-do-fuglar, annars vegar um 2
til 8 ára gamlir en hins vegar yfir 70 ára. Þessi teg-
und lætur svo sem ekki mikið yfir sér og virðist yf-
irleitt vera um mestu meinleysisgrey að ræða en
undir yfirborðinu kraumar skítugt eðli sem getur
tekið yfirhöndina hvenær sem er. Do-do-fuglinn
verpir nefnilega eggjum sínum í vatni og finnst
fátt hentugra og ljúfara en að drita þeim út í yl-
volgt laugarvatn. Ákvörðun um varp er iðulega
tekin ómeðvitað og næstum tilviljanakennt.
Bæði karl- og kvendýrin geta orpið og tegundin
hefur engan fastan varptíma heldur er það alger-
lega einstaklingsbundið hvenær kallið kemur.
Eggin eru brún að lit, misdökk þó en að öðru leyti
um margt óvenjuleg og er fjöldi þeirra og lögun
afar mismunandi. Sumir do-do-fuglar verpa fáum
eggjum, aðeins einu eða tveimur, íbjúgum í laginu
meðan aðrir spúa út úr sér fjölmörgum minni og
hnöttóttum. Varpið fer þannig fram að þegar fugl-
inn finnur hvötina marar hann hreyfingarlaus í
hálfu kafi, lygnir aftur augunum og þrýstir út úr sér
stykkjunum einu af öðru. Krampakenndir kippir
fara um búkinn á meðan. Að varpi loknu lætur
fuglinn eins og ekkert hafi í skorist og felur afurð-
ir sínar guði á vald. Eggin búa yfir miklum flot-
krafti og sökkva því ekki til botns heldur fljóta í
hægðum sínum á yfirborði laugarinnar.
Kannski er þessi skortur á umönnun ein af
ástæðum þess að stofn tegundarinnar er fremur
lítill en einnig kunna að spila þar inn í ofsóknir og
útskúfun frá öðrum tegundum og ekki síst sú stað-
reynd að egg do-do-fuglsins fá sjaldan að vera
lengi í friði í vatninu heldur eru háfuð upp nánast
jafnóðum af baðvörðum. Með markvissum að-
gerðum af því tagi hefur tekist að halda stofninum
í skefjum.
Texti: Finnur Vilhjálmsson
Myndir úr myndasafni DV, ótengdar texta.
f ó k u s
27. júlí200l