Dagblaðið Vísir - DV - 29.07.2003, Page 14

74 SKOÐUN ÞRIÐJUDAGUR 29. JÚLÍ2003
sr
Betra er seint en
Meint verðsamráð olíufélaganna þriggja, sem
nú er til rannsóknar hjá samkeppnisyfirvöld-
um, virðist hafa snert flest svið viðskiptalífsins
enda eldsneytiskaup snar þáttur í rekstri heim-
ila jaftit sem fyrirtækja. Forráðamenn útgerðar-
innar, en í heild er hún stærsti kaupandi elds-
neytis hér á landi, velta fyrir sér réttarstöðu fyr-
irtækja sem hugsanlega hafa mátt sæta ólögleg-
um aðgerðum olíufélaganna. Reykjavíkurborg
áskilur sér allan rétt, sem stórkaupandi elds-
neytis, sannist samráð félaganna í útboði til
borgarinnar. Sama gildir um fulltrúa neytenda.
Haft hefur verið eftir lögmanni Neytendasam-
takanna að ekki sé útilokað fyrir neytendur að
höfða skaðabótamál gegn olíufélögunum.
Lengi hefur leikið grunur á að olíufélögin hafi
haft með sér verðsamráð. Davíð Oddsson for-
sætisráðherra vék að þessu í viðtali við helgar-
blað DV á laugardaginn. Þar sagði hann meðal
annars: „Hitt er annað mál að ég held að allur
almenningur í landinu hafi lengi haft á tilfinn-
ingunni að þarna væri meira samráð en vera
bæri. Ég hef stundum fundið að því að olíufé-
lögin væru mjög fljót til gagnvart almenningi að
hækka verð en afar treg til að lækka; þá þurfi
lengi að íhuga málin og sjá hvort framvindan sé
eðlileg, hvort verð muni breytast og svo fram-
vegis. Þetta hefur verið afskaplega ógeðfellt og
þetta hefur allur almenningur fundið. Þetta er
ekki bara ógeðfellt heldur líka heimskulegt hjá
forráðamönnum olíufélaganna. Þó að menn séu
auðvitað neyddir til þess að fá bensín á bílinn
Við þær aðstæður sjá aðrir sér leik á
borði. Nú hillirþví undir aukna sam-
keppni á eldsneytismarkaði, sam-
keppni frá nýjum aðilum, tilbúnum
að keppa við olíufélögin þrjú sem
hafa i áratugi skipt á milli sín elds-
neytismarkaði landsmanna.
sinn hvernig sem seljandinn hagar sér eiga
menn ekki að notfæra sér það. Þess vegna hafa
þessi ágætu fyrirtæki ekki þá velvild hjá þjóðinni
sem öll fyrirtæki þurfa að hafa."
Hið meinta samráð hefur skaðað olíufélögin
og orðspor þeirra. Þau virðast hafa vafið sér
samráðsleið í stað samkeppni. Markaðurinn
krefst breyttra hátta, virkrar samkeppni sem
kemur neytendum, stórum sem smáum, til
aldrei I
góða. Forsætisráðherra bendir réttilega á að
vegna samráðsins, sem virðist hafa viðgengist
lengi, njóti olíufélögin ekki þeirrar veMldar
sem þau þarfnast. Við þær aðstæður sjá aðrir
sér leik á borði. Nú hillir því undir aukna sam-
keppni á eldsneytismarkaði, samkeppni frá nýj-
um aðilum, tilbúnum að keppa við olíufélögin
þrjú sem hafa í áratugi skipt á milli sín eldsneyt-
ismarkaði landsmanna.
Fyrirtækið Atlantsolía tók í fyrrinótt á móti
fyrsta olíuskipinu með farm til stórnotenda.
Fyrirtækið hefur auk þess auglýst eftir lóðum á
höfuðborgarsvæðinu undir sjálfsafgreiðslu-
stöðvar eldsneytis. Þá hafa forráðamenn þess
haft samband við nokkur sveitarfélög varðandi
lóðir undir bensínstöðvar. Atlantsolía mun því
keppa við þau olíufélög sem fyrir eru og kveðst
ætla að bjóða stórnotendum hagstætt verð.
Ætla má að hið sama muni gilda þegar félagið
hefur eldsneytissölu á neytendamarkaði.
Þá stefnir Baugur að því að heíja sölu á elds-
neyti á neytendamarkaði. Félagið hyggst ekki í
fara inn á stórnotendamarkaðinn fyrst um sinn
þótt það komi til greina síðar.
Notendur eldsneytis hljóta að fagna aukinni
samkeppni á þessum markaði; hún er löngu
tímabær. Tilkoma nýrra aðila á markaðinn vek-
ur þá sofandi risa sem þar eru fyrir enda hefur J
forstjóri Olíufélagsins þegar tilkynnt að félagið
muni tryggja hagsmuni viðskiptavina í þeirri
samkeppni sem fram undan er á olíumarkaði.
Betra er seint en aldrei.
Ríkidæmið á nýrri öld
OFURTOLLAR OG ÓFRELSI í FLUGMÁLUM: (þessum efnum voru ráðamenn engir eftirbátar sovétkerfisins gamla og gáfu ekkert eftir fyrr
en í fulla hnefana.
KJALLARI
p SigurðurAntonsson
P'-* framkvæmdastjóri
Áður fyrr þótti það helftin af
hamingjunni að eiga lamb eða
sauð á fjöllum. Að eiga kú og
þar með rjóma, skyr eða sýru
var nánast himnaríkissæla. Allt
fram á miðja síðustu öld voru
þessi gæði nánast forréttindi
hins staðfasta sveitamanns sem
átti jörð.
Þurrabúðarmenn og þeir sem
fluttust á mölina þjáðust oftar en
aðrir af berklum og tæringarsjúk-
dómum sem á stundum lögðu þá í
gröfina. Vöntun á fjölbreyttu fæði
hefur án efa átt þátt í að hér herj-
uðu vannæringarsjúkdómar fram
yfir miðja öldina. Hagur manna
batnaði þegar Kaninn kom með
jarðýturnar og gröfurnar en líka
dátaútvarpið og kántrísöngva.
Síðan komu sjónvarpsútsend-
ingar af vellinum, þar sem mörg-
um gafst kostur á að horfa á í
beinni útsendingu t.d. þegar John
F. Kennedy komst til valda og svo
síðar hin hörmuleg örlög hans. En
þetta sjónvarp þótti of gott - eða
slæmt - fyrir íslenskar sálir og þeg-
ar ísienska sjónvarpið leit dagsins
ljós var hinu erlenda lokað, aðal-
lega að frumkvæði forræðishyggju-
manna.
Eftir það líða rúmir tveir áratugir
áður en einokun ríkisins er rofin á
þessum íjölmiðlum. Dagblöðin
voru lituð flokkspólitísku valdi og
þessi fjölmiðlaflóra hélst í hendur
við takmarkað frelsi til athafna.
Kaupmenn og iðnaðarmenn fengu
að spreyta sig í takmörkuðu frelsi
en olíufyrirtæki, SÍS, ríkisfyrirtæki
og bankar lutu pólitísku valdi og
forréttindum. Allt var þetta eftir
kokkabókum frá austrinu. Segja
má að eyþjóðin hafi verið fljótari
að tileinka sér frjálsa óháða fjöl-
miðla en t.d. Skandinavíulöndin.
En þó er það svo að enn þann dag í
dag eimir eftir af þessari ósjálf-
stæðu fréttamennsku rfkisíjöl-
miðla, samanber nýlegar frétta-
myndir Kúbverja frá 50 ára byiting-
arafmæli hins illræmda einræðis-
herra á Kúbu.
Fall múrsins
Eftir Reykjavíkurfundinn með
Gorbatsjov og Regan um fækkun
kjamorkueldflauga fer ný frelsis-
bylgja um Vestur-Evrópu og Aust-
ur-Evrópuríkin fá loks frelsi eftir
áþján kommúnismans. Hmn
kommúnismans hefur verið rakið
til aukins upplýsingastreymis með
nýjum fjölmiðlum og símatækni.
Sjálfstæðum útvarpsstöðvum
fjölgar þá hér og nýjar sjónvarps-
stöðvar sjá dagsins ljós. Samfara
óháðum dagblöðum kemur aukið
lýðræði og réttarbætur frá megin-
landi Evrópu. Að undanfömu höf-
um við séð nánast byltingu í mögu-
leikum á tjáningu og auknum skoð-
anaskiptum ólíkra fjölmiðla. Net-
miðlar gegna þar miklu hlutverki
en ekki sfður dagblöðin.
Upplýsingastreymið og skoðana-
myndun er svo mikil og ör að jafn-
vel stjórnmálamenn ná ekki að
bera saman bækur sínar eða hafa
ekki ráðrúm til að átta sig á gangi
mála fyrr en almenningur hefur
tekið afstöðu. Stjórnmálamenn
halda þó í lengstu lög í ríkisútvarp,
líklega af gömlum vana. Þó má
segja að hinir frjálslyndu hafi ekki
verið nógu iðnir við kolann eða
jafnvel hugmyndasnauðir um of
þegar kemur að því að breyta hin-
um lögbundna menningarþætti
ríkisins.
í fámennu menningarsamfélagi
eyþjóðar þykir sjálfsagt að halda
uppi þjóðleikhúsi, sinfóníuhljóm-
sveit og opinberum stuðningi við
listir. Því ekki að sameina alla þessa
starfsemi ásamt bókmenntalegu
ríkisútvarpi undir sama hatti? Al-
mennt eru menn sammála um að
ríkið eigi ekki að vera að vasast í
þeim hlutum sem aðrir gera betur,
eins og endurvarpi á bíómyndum,
útvarpi á dægurtónlist eða óháðum
fréttaflutningi.
Hin nýju gildi
Ferðafrelsi er hluti hins nýja ríki-
dæmis - að geta farið utan til dval-
ar án þess að ganga á frumþarfir
heimilisins í húsnæði, mat og
drykk. í fjármálaráðherratíð Frið-
riks Sophussonar fór fátækur
barnamaður á lágum launum. til
starfsþjálfunar í Þýskalandi en
hafði aldrei áður komið til útlanda.
Þar fékk hann í fýrsta skipti al-
mennilega á diskinn, miídð af
grænmeti, beikoni, skinku og eggj-
um.
Síðan þá hafa Þjóðverjar verið í
miklum metum hjá þessum manni
en Friðrik minni. Ferðasagan var þó
ekki öll því fyrirtækið sem hafði sent
hann varð að sanna það fyrir skatt-
inum að ferðin hefði verið nauðsyn.
Eftir mikla vinnu endurskoðanda og
skrifstofu atvinnurekandans fékkst
þessi ferð þó viðurkennd sem hluti
hins nýja hagkerfis.
Því ekki að sameina
alla þessa starfsemi
ásamt bókmenntalegu
ríkisútvarpi undir sama
hatti? Almennt eru
menn sammála um að
ríkið eigi ekki að vera
að vasast í þeim hlut-
um sem aðrir gera bet-
ur, eins og endurvarpi á
bíómyndum, útvarpi á
dægurtónlist eða óháð-
um fréttaflutningi.
Ríkidæmið hið nýja felst þó ekki
aðeins í því að hafa efni á að fara í
sumarleyfi í útlöndum og sjá aðra
lifhaðarhætti frjálsra manna heldur
þykir nú sjálfsagt að geta keypt fjöl-
breyttan mat á viðráðanlegu verði,
jafnt grænmeti sem beikon og
svínakótelettur. Löngum streittust
ráðamenn við að halda almenningi
frá frelsi í flugmálum en líka kaup-
um á bestu matvörunum og eink-
um fátækum fjölskyldum. Notaðir
voru til þess ofurtollar og ýmsar
takmarkanir en þeir urðu að lokum
að láta í minni pokann fyrir atbeina
frjálsra íjölmiðla, neytendasamtak-
anna og verkalýðsfélaga sem sáu að
í óefni var komið. - I þessum efn-
um voru ráðamenn engir eftirbátar
sovétkerfisins gamla og gáfu ekkert
eftir fyrr en í fulla hnefana.
Mesta ríkidæmið
Atburðir síðustu vikurnar hafa
enn á ný sýnt okkur svart á hvítu
hve verðmætir íslensku þjóðfélagi
sjálfstæðir fjölmiðlar eru í raun.
Bæði í varnarmálum, svo og sam-
ráðs- og einokunartilburðum
stærstu fyrirtækja landsins, hafa
þessir nýju endurnýjuðu miðlar
haft forystuna við að upplýsa al-
menning. Opinská umræða um
hlutverk ríkisstofnana og hin nýju
samkeppnislög sanna enn á ný að
óháðir fjölmiðlar brjóta blað, efla
lýðræðið og styðja við bakið á hin-
um almenna neytenda móti valda-
blokkum.
Færa má viss rök að því að fram-
leiðni og skilvirkni hér sé meiri en
ella fyrir tilstuðlan þessara miðla og
að hið nýríka Island megi þakka
þeim hina samstilltu nýfrjálsu upp-
lýsingabylgju sem hefur gengið yfir
landið, engu síður en þeim fram-
sýnu stjómmálamönnum sem hafa
komið á nýjum samkeppnislögum.
Það sést best þegar stjórnmála-
mennimir fara í langt sumarfrí að
nýjar gáttir opnast og flokksliðin,
bæði ungir og gamlir, sitja uppi ut-
angátta á framvindu mála. Þegar
haustar koma sumir þeirra aftur til
starfa frá údöndum og em hissa á
dýrtíðinni sem þeir eiga mestan
part í að viðhalda. Hagfræðingar
eiga hins vegar óhægt um vik að
mæla árangur fjölmiðla í framför-
um líðandi stundar. - Mestu verð-
mætin skila sér í bættu mannlífi og
skilningi á þörfum hver annars.