Dagblaðið Vísir - DV - 04.10.2003, Qupperneq 33

r
ur standi einungis til þess að skrifa góða bók
og nota til þess allar tiltækar heimildir. Ég er
heillaður af því verkefni að taka öll þessi litlu
fróðleiksbrot og fella þau saman í eina heild
sem ég vona að verði faglega gerð.
Ég skil hvorki upp né niður í því upphlaupi
sem orðið hefur. Ég held helst að handhafar
réttarins hafi ef til vill vonda ráðgjafa því að
ég trúi ekki að þau vilji hindra umræðu um
boðskap Halldórs Laxness og trúi ekki að þau
vilji banna mér að vitna í verk hans og rit. Það
væri furðulegt því að hann er okkar þjóð-
skáld.
Það vill þó gleymast í þessu máli að Hall-
dór átti íjögur börn og ég hef átt gott samstarf
við Maríu dóttur hans. Hún virðist yfirleitt
gleymast í fréttatilkynningum frá börnum
skáidsins."
Fyrsta uppkast að ævisögu 28 ára
- Þótt þú trúir því ekki, geta þau það?
„Ég held að höfundarrétturinn sé óviss á
þessu sviði. Bréfasafnið er að hluta til bréf til
I Halldórs frá öðrum. Það vissu ailir að bréf til
Halldórs myndu lenda á safni og menn sem
áttu bréf frá Halldóri hafa afhent þau í þeirri
P trú. Ég trúi ekki að hægt sé að takmakra að-
gang að slíkum gögnum.
Fyrsta tilraunin sem gerð var til að skrifa
ævisögu Halldórs var gerð í kringum 1930.
Það gerði Stefán Einarsson prófessor í
Baltimore sem skrifaði uppkast sem er varð-
veitt á safninu og ég hef lesið.
Bréf Halldórs til annarra hafa flest verið af-
hent í því skyndi að leyfa fræðimönnum að
| rannsaka.
í þriðja lagi tók ekkja Halldórs fram þegar
hún afhenti bréfin að þar væru engin leynd-
! armál og var svo að skilja að þau væru afhent
þjóðinni.
Ég kom einu sinni eða tvisvar að Gljúfra-
steini þegar ég var blaðamaður á Eimreiðinni
sem ungir frjálshyggjumenn gáfu út. Halldór
tók mér vel og ekki síður Auður sem er gest-
risin og elskuleg kona sem ég tel að hafi
reynst manni sínum mjög vel. Mér finnst
mjög miður ef þau hafa misskilið eitthvað
] minn tilgang með þessari bók.“
Yrði ekki góður munkur
- Hannes Hólmsteinn hefur ferðast um all-
an heim í fótspor Halldórs Laxness sem var
líklega meðal víðförlustu manna á sinni tíð
og síðast var hann á ferð á Nýja-íslandi í
Kanada. Hannes segist hafa fyllst lotningu
gagnvart andrúmsloftinu í klaustrinu í Clair-
vaux í Lúxemborg þar sem hann dvaldi um
hríð og vaknaði klukkan fimm til að hlýða á
tíðasöng.
„Ég dáðist að því fólki sem kýs að stíga
þetta skref og snúa þannig baki við þessum
heimi með ys og þys. Ég held að ég sé ekki
gerður úr því efni sem yrði að góðum munki
en það var afskaplega fróðlegt og skemmti-
legt að vera þarna. Eg hef hvergi skrifað jafn
vel og jafn mikið eins og dagana mína í
klaustrinu."
- Hannes hefur skrifað ævisögur tveggja
manna áður, Jóns Þorlákssonar og Benja-
míns Eiríkssonar. í ævi beggja má fínna
tengsl við fræðigreinar og starfssvið Hannes-
ar. Þegar hann þræddi heiminn í fótspor
Halldórs Laxness var hann að leita að skiln-
ingi á skáldinu?
„Ég var að leita að skilningi á manninum
sem var settur saman úr skáldinu, baráttu-
manninum og heimsborgaranum. Eitt af því
sem gerir hann heillandi er togstreitan milli
þessara þátta. Halldór velti því fyrir sér að
hætta að fást við skáldskap og snúa sér að
stjórnmálum enda hafði hann mikinn áhuga
á umbótum í íslensku samfélagi. Þessi átök
og togstreita endurspeglast í ritum hans.
Ég skrifa um skáldið og rithöfundinn en
líka um manninn sem hafði ákveðnar skoð-
anir á þjóðmálum, sumar heilbrigðar, aðrar
sem ég er ekki sammála.
Ég hef samúð með módernistanum Hall-
dóri sem vildi endurbæta ísland og nútíma-
væða það. Hann var líka mjög vinnusamur og
reglusamur miðað við marga aðra rithöf-
unda. Verk hans voru skrifuð með jötunefldu
átaki, gífurlegri vinnu vikum og mánuðum
saman.
Ég hef reynt að leggja eins mikla vinnu í
þetta verk og er samboðið Halldóri Laxness
og hef aldrei mætt öðru en góðfýsi og sam-
starfsvilja, bæði í Landsbókasafni og öðrum
söfnum. Þetta hefur verið mjög skemmtileg-
ur tími.“
Hann var snillingur
- Nú hefur sumt af því sem þú segir um
Halldór verið sagt um þig sjálfan. Þú er róm-
aður íyrir iðni og atorku og eins bg hann hef-
ur þú verið ódeigur við að boða þjóð þinni
nýjar hugmyndir þótt þær séu af öðrum toga
en hreinlætisáróður og kommúnismi Hall-
dórs. Finnst þér þú skilja hann á persónuleg-
um nótum?
LAUGARDAGUR 4. OKTÓBER 2003 DV HELGARBLAÐ 45
MAÐUR OG BÆKUR: Hannes Hólmsteinn Gissurarson hefur enn einu sinni valdið fjaðrafoki í íslensku samfélagi og nú með skrifum sínum á ævisögu Halldórs Laxness sem þó
erekki enn komin út.
„Ég hef reynt að öðlast betri skilning á hon-
um en áður en Halldór var það sem við hinir
erum flestir ekki. Hann var snillingur. Fyrsta
smásagan sem var skrifuð um Halldór hét
einmitt Snillingurinn og er í smásagnasafni
eftir Indriða Indriðason frá Fjalli. Hún kom út
1930 þegar Halldór var 28 ára gamall. Menn
sáu strax að hann var sém'.
„Steinunn Sigurðardóttir t.d.
hafði skoðun á bók minni þótt
hún hefði ekki lesið hana. Mér
sárnaði við hana fyrir þessa
miklu fordóma í minn garð.
Það er ekki eins og ég sé ein-
hver óþekkt stærð í þessum
málum."
Ég er sammála því og tel hann snilling en
ég er gagnrýninn á hann. Ég er ekki að skrifa
bók gegn Halldóri né honum til dýrðar held-
ur bók um hann. Ég er ekki að skrifa Heil-
agramannasögur.
Ég held að erfmgjamir séu ekki að gera
þeim tveimur fræðimönnum sem teknir em
út úr neinn greiða. Eigum við ekki bara að
keppa á jafnréttisgrundvelli og láta dæma
okkur af verkum okkar.
Sumt fólk hefur talið sig þess umkomið, í
t.d. sjónvarpsþáttum, að hafa skoðun á því
hvernig mín bók verði áður en hún kemur út.
Steinunn Sigurðardóttir t.d. hafði skoðun á
bók minni þótt hún hefði ekki lesið hana.
Mér sárnaði við hana fyrir þessa miklu for-
dóma í minn garð. Það er ekki eins og ég sé
einhver óþekkt stærð í þessum málum. Ég
bið fólk bara að gefa mér tækifæri og meta
svo verkin."
Aðeins vopnaðurpenna
- Staðfesta þessir fordómar ekki að þessi
átök em í senn persónuleg og mætti ltkja
þeim við kalt stríð?
„Munurinn er sá að þau hafa eignirnar,
valdið og réttindin en ég hef bara einn lítinn
penna."
- Nú hafa sumir orðið til þess að setja þessi
átök í sérstaklega pólitískt samhengi og nefna
Bláu höndina í þessu samhengi og telja þig
hafa eitthvert sérstakt forskot og njótir ein-
hverrar sérstakrar velvildar. Hvaða hönd
styður þig?
„Mér fmnst þessi málflutningur algerlega
fáránlegur og framandi. Ég hef ekkert forskot
þegar bókin er annars vegar. Ég fékk einu
sinni að koma að Gljúfrasteini og stóð við f
klukkutíma. Þessi umræða er eins og bannið
mér fullkomlega óskiljanleg."
- Hver ætlar að gefa bókina út?
„Ég hef í mörg ár haft útgefanda sem heitir
Jónas Sigurgeirsson og rekur Bókafélagið.
Hann mun sjá um þessi mál eins og hann er
vanur. Raunar hefur fjöldi útgefanda hringt í
mig og Jónas ræður því hvort hann gerir
samninga við þá.“
- Nú hljóta ferðalög um alla heimsbyggð-
ina og vinna í tvö ár að hafa kostað sitt. Er
einhver sem styrkir þig fjárhagslega í þessu
verkefni?
„Nei. Ég kosta þetta sjálfur í þeirri von að fá
eitthvað af þeim kostnaði til baka ef vel geng-
ur.“
Hver skilur ástina?
- Halldór Laxness var heimsborgari og lífs-
nautnamaður, tvígiftur og átti börn með
þremur konum. Það má ljóst vera að ástin
hefur því verið sterkt afl í lífl hans. Þú hefur
ferðast um alla króka og kima til þess að setja
þig í spor hans en þú ert sjálfur einhleypur.
Skilur þú ástina sem afl f lífi hans?
„Skilur nokkur ástina? Plató segir að ástin
sé guðdómleg vitfirring sem svipti menn ráði
og rænu og margir sem hafa fúndið til ástar
geta trútt um talað. Ástin er sterkt afl í lífi
Halldórs ogJ>að endurspeglastí verkum hans
en þar er ástin frekarljverfúl, hún kemur og
hún fer. Ég vil se@a hreinskiinisJega og heið-
arlega frá ævi HáUdórs en þetta verður ekkert
uppljóstrunarrit. Um þetta vil ég að öðru leyti
vísa í fyrsta bindi bókar minnar sem nær til
1932,“ segir Hannes að lokum. polli@dv.is