Alþýðublaðið - 23.04.1969, Síða 5

yrarakTieindattJórtt
Þúrir SKmundJSOB
lUtstJdrar:
Kristjio Bersl óufitoo (itn)
Bcncdlkt GrttndU.
Frtttastjóri:
Sieurjón Jóhannisoo
Auelísingastjóri:
Signrjón Arl signrjónssoa
{Itgeiandi:
Njja útcáfuféiaglS
f’renlsmlðja AJJjjóublaislnf,
GRÆNLAND
Fregnir herma, að Grænlandsmálaráðherra
Dana hafi með miMu föruneyti orðið
strandaglópur í Reykjavík. Hann var á leið
til Austur-Grænlands, en komst ekki lengra
vegna veðurs.
Þetta er ekki merkileg frétt, en hún
minnir o'kkur á, hve nærri okkur Grænland
er. Þrátt fyrir þetta nábýli hafa íslending-
ar ávallt látið eihs og Grænland væri ekki
til — eða gæti eins vérið í Síberíu hvað
okkur snertir. Þetta var skiljanleg afstaða
fyrr á öldum, en í dag er hún óafsakanleg
með öllu.
íslendingar ættu að taka upp náið sam-
band við Grænland og Grænlendihga á
mörgum sviðum. Má nefna þar fyrst ferða-
.menPsku, sem miklir draumar eru um í
báðum löndum. Væri án efa skynsamlegt
að ísland og Grænland sameinuðu krafta
srna til að lolkka til sín erlenda ferðamenn,
en þeir mundu koma í stórhópum, ef að-
stæður til móttöku þeirra væru betri en
þær eru. Heilar stéttir í auðugum löndum
eru búnar að fara ár eftir ár til Suðurlanda
og mundu án efa fagna góðu tækifæri til
að heimsækja í einni ferð ísland og Græn-
land. ■
Hér er um að ræða verkefni, sem flug-
félög beggja landa gætu sem bezt tekið
upp til samvinnu. Hópferðir til þessara
tveggja landa norðursins þyrftu að vera
vel skipulagðar, en þær mundu án efa fljót
lega ná viinsældum og gætu fært stórfé í
erlendum gjaldeyri. Hér er um iað ræða
verkefni, sem liggur og bíður eftir fram-
kvæmd.
Þessu til viðbótar og allt annað mál er
sú skömm íslendinga, að þeir hafa varla
gengizt við næstu nágrönnum sínum. Þús-
undilr lanldlsmanna hafa ferðazt til Kaup-
mannahafnar og fjarlægra landa, en hve
margir hafa komið til Grænlands? Af
hverju teru öll samSkipti þessara landa svo
lítil sem raun ber vitni? Af hiverju kotma
Alþýðublaðið 23. apríl 1969 5
—W——■——P—■——11 ■ iiiim m nVi i nip, i. ii, i i .mii iiii ■ 1,1.11—.
ekki fleiri Grænlendingar til íslands til
beimsókna en raun ber vitni?
Fyrir nokkru kom hingað fjölmenn
nefnd manna frá Grænlandi til að kynna
sér atvJnnuvegi íslendinga, og hafa þeir
án efa eitthvað getað af okkur lært, þótt
við séum á fáum sviðum til fyrirmyndar.
Er ekki tímabært að ríefnd íslenzkra at-
hafnamanna fari til Grænlands til að end-
urgjalda þessa heimsókn? Getur ekki ís=
len^fcur iðnaður selt heilmikið af vörum
sínum á Grænlandi? Þurfa Grænlendingar
að flytja alla hluti frá Vestur-Evrópu, þeg-
ar þeir hafa háþróað land eins og ísland
v.lð bæjardíyrnar.
Það er sarría hvOrt litið er á ferða-
mennsku, viðskipti eða annað, aukin sam-
skipti við Grænland virðast vera sjálfsagð-
ur hlutur fyrir íslendinga. Samgöngurn-
ar eru ekki lengur f jötur um fót, heldur
ætti flugfélagið að hvetja til þessara auknu
samskilpta og að sjá um það flug, sem síð-
an ætti iað skapaSt fastur markaður fyrir.
Hér er bæði um hagsmuna- og menn-
ingarmál að ræða. Það þarf að verða meirí
háttar breyting á samskiptum okkar við
næstu nágranna okkar.
Nú er fyrir Alþingi allmikill laga.
bálkur, sem e.t.v. virSist ekki í
fljótu bragði marka nein sérstök
tímamót í hugum þeirra, sem ekki
eru þeim mun kunnugri lagasetn-
ingu eSa þá lögum og reglum, sem
á þessu sviSi, sem um er aS ræSa
hafa gilt. Hér er átt viS frumvarp
til laga um afréttarmálefni, fjallskil
o.fl. — Þó er bálkur þessi ekki ó-
merkari en svo, aS meS sam-
þykkt hans verSa numin úr gildi
ýmis lagafyrirmæli, sem gilt hafa
í nærfellt 700 ár.
Þctta vekur aftur þá spurningu,
liversu mörg lagafyrirmæli séu í
gildi hér á landi frá fyrstu tímum
lagasetningar á Islandi. Því er fljót-
svarað, að með Iögtöku Jónsbókar
um 1281 voru m.a. ýmis lagafyrir-
mæli um málefni það, sem varð til-
efni þessarar greinar, látin lialdast,
sem eiga rót sína að rekja til þjóð-
veldislaganna, Grágásar, svo sem
um afréttir almenninga, ágang bú-
fjár o. fl. Eru því þessi ákvæði að
stofni til enn eldri en Jónsbók sjálf.
Áratug í smíðum
Það þarf heldur ekki lítils með,
þegar settur er saman lagabálkur
sem sá, sem nú liggur fyrir Alþingj,
cnda hefur tekið um áratug að
koma honum í það horf, sem hann
birtist nú í, en þá er búið að leita
umsagna frá mörgum aðilum víðs
vegar um landið, enda hafa um
þessi efni gilt ýmsar venjur í ómuna
tíð, sem hafa verið ólíkar frá einni
sýslu eða landshluta til annars.
Sem fyrr segír hefur að mestu 1
þessum efnum verið stuðzt við
Jónsbók og reyndar einnig við Rétt-
arbót Eiríks konungs Magnússonar
verið með lögtöku Jónsbókar, en
landsmenn gátu ekki sætt sig við
frá 1294. Með þeirri réttarbót var
afnumið ýmislegt, sem sett liafði
enda miðað við norska staðhætti.
Enda þótt morg þessi ákvæði
Jónsbókar hafi ekki verið numio
beLnlínis úr gildi, fyrr en þá með
þessu frumvarpi, ef að lögum verð-
ur, getur risið spurning um laga-
gildi þeirra. Sum eru auðvitað al-
giörlega orðin úrelt og hafa því
gengið sér til húðar, en ef ákvæðin
verða ekki fyrnd talin, eða niður-
fallin fyrir notktinarleysi eru þau
enn gildandi lög um þessi efni.
Ýmis ákvæði þeirra sem nú verða
afnumin, eru fáorð og gagnorð.
Hvort nútímalagasmiðum hefur
tekizt það sarria við gerð þessa bálks
skal ósagt látið,.en þeir sem áhuga
bafa á gætu kynnt sér það með
.satnanburði. Hér skal til gamans
nefna nokkur ákvæði: „Eigi skulu
réttir vera fyrr en VI vikur lifa
sumars". „Svo skulu almenningar
vera sem að fornu liafa verið, bæði
bið efra og bið ytra.“
„Elver maður, er sauði á, skal
ganga eitt sinn á fjall, og um land-
areign sína bvert sinn er lögrétt
skal vera“. Slík og þvíltk ákvæði
eru gott dæmi um liversu gagnorðir
forfeður okkar voru.
Elztu lögin frá 1275
Annars er í Lagasafni frá 1965
elzti lagabálkurinn talinn vera
Kristinréttur Árna biskups Þorláks-
sonar frá 1275. Af honum lifa enn
eftir 11. og 12. kapítuli. Segir svo
í 12. kap., sem fjallar um kirkju-
vígslu: „Vígja skal kirkju síðan
er ger er .......... En ef kirkja
brenn upp eða annars kostar spill-
ist, svá at niðr fellr öll eða meiri
hlutr, þá skal vígja endrgerva
kirkju. En þó at kirkjuraf brenni,
fúni ok niðr falli lítill hlutr af
veggjum, þá skal eigi vígja endr-
bætta kirkju ..........“ Hvort eftir
þessu er svo farið nú á tímum út
í yztu æsar, skal ekki fullyrt hér.
Enn er í lögitm ýmsir bálkar úr
Jónsbók,, sem var okkar helzta lög-
bók um langan aldur. Hér áður
var drepið á nokkur ákvæði varð-
andi fjallskil og afréttir. Allmörg
ákvæði önnur eru enn í lögum í
sambandi við landbúnað, og eru
þau ákvæði í Landsleigubálki Jóns-
bókar. Má þar nefna t.d. ákvæði
um skóga og spjöll á þeim og um
löggarð um hey(girðingu) á ann-
ars manns jörðu. Til fróðleiks og
gatnans má nefna 29. kapitula, um
elds ábvrgð, en þar segir: „Brenna
má maðr sinu af jörð sinni, þar
sem ltann vill, ok bæta skaða þann
ailan, er öðrum mönnum verðr
af .... ef hcfir þá eigi orlofs tij-
beðit, cr næstir búa ....“
Um'
fúlgufé og handvömm
Úr Kaupabálki Jónsbókar eru
nokkrir kapítular í lögum. Skal hcr
til gamans tilfæra úr 17. kap. glefs-
ur. Sá kafli fjallar um FÚLGUFÉ
OG HANDVÖMM MANNA, en
þar er ýmislegt í orðalagi sem kem»
ur okkur nútímamönnum kynlegS
fyrir sjónir, t.d. „Nú felr maðr búfé
sitt inni at rnanni at fúlgumála ^
réttum, þá skal hann ábyrgjast við
handvömmum sínum öllum. Þat
eru bandvömm hans, ef hann svelt-
ir eða drepr eða þeir nienn, er hann
skal halda orði ok éiði fyrir. Þaí
eru ok handvömm hans, ef halds-
maðr hittir eigi fyrr en önd er úr,
eða fellr fyrir berg ok fylgir eigi
féliirðir", eða „Þat eru handvöjnm
hans, ef drukknar í brunni eða
kyrkir klafi“ eða þá þ.etta „Þat skal
maðr eigi ábyrgjast, að kýr fái eigt
kálfs, ef hann hefur graðung meS
nautum sínutn."
Ýmislegt hefur nú verið.týnt hér
til, en af nógu slíku er að taka.
Helztu bálkar aðrir, sem úr Jóns-
bók ertt, og enn eru í I-agasafni
1965, ertt: Rekabálkur, Þjófabálkur,
Kvennagiptingar og Mannbelgi.
Þetta eru ásamt Kristinrétti Árna
biskups, þeir elztu lagabálkar, sem
enn eru í lögutn.
Engin
lög frá 1300—1700
Þegar litið er í umgetið Laga-
safn, ketnur í Ijós, að frá því um
1300 og þar til árið 1607, eru cng-
in ákvæði sein enn eru í lögum,
en upp frá því er þó nokkuð af
ákvæðum, sem eru enn við lýði.
Þá er líka stjórn Dana kcftnin I
alveldi.
Þessir sundurlausu punktar, sem
bér hafa verið tilfærðir eru engan
veginn heilleg skrá utn lög frá þess-
um tíma, en e.t.v. hefur einhverj-
um orðið þetta til fróðleiks eða gam
ans. — H. P.