Dagblaðið - 06.11.1975, Blaðsíða 14

Gömul saga um hœglótan
trésmið og róðagerð hans
Pagblaftiö. Fimintudagur 6. növember 1975.
\
Ætlaði sér að róða
\
niðurlögum Hitlers
einn síns liðs
Var Elser neyddur til þess að
fara aftur til Munchen en yfir-
völdin áttu bágt með að trúa þvi
að svona smávaxinn og hæg-
látur trésmiður hefði einn borið
ábyrgðina á morðtilræðinu við
Hitler.
Frans Josef Huber rann-
sóknarlögreglumaður stjórnaði
yfirheyrslunum yfir Elser.
Hann hafði grandskoðað krána
eftirsprenginguna og hann vissi
að sá sem hafði komið sprengj-
unni fyrir hefði ekki getað
undirbúið verkið öðruvisi en á
hnjánum.
Hann skipaði Elser að sýna á
sér hnén, sem voru bæði bólgin
og rauð. Þá lá málið ljóst fyrir.
Daginn eftir var SS-for-
ingjanum Heinrich Himmler til-
kynnt að tilræðismaðurinn hefði
verið handtekinn og sannað
væri að hann stæði einn á bak
við verknaðinn.
Himmler varð æfur. Hann
hafði engin not af einum til-
ræðismanni. Hann vildi að þetta
hefði verið samsæri sem hann
hefði siðan getað notað i
áróðursskyni. Þess vegna voru
engin réttarhöld yfir Elser, en
hann var sendur i fanga-
búðirnar i Sachenhausen og
siðar til Dachau.
1 nokkur ár leit út fyrir að
Elser myndi sleppa lifandi, —
en 9. april 1945, þegar Þýzka-
land nasismans var i dauða-
teygjunum, var gefin út til-
skipun um fjöldamorð i fanga-
búðunum. Látið var lita út sem
fangarnir i Dachau-fangabúð-
unum hefðu látið lifið i loftárás
sem gerð var á Múnchen, en
fangelsið er skammt frá
borginni.
Hinn 20. april var nafn Georgs
Elsers lesið upp af lista yfir
fanga „sem látið höfðu lifið i
sprengjuárás á MUnchen”.
Adolf Hitler framdi sjálfs-
morð tiu dögum siðar.
Klukkuna vantaði
nokkrar mínútur i níu að
kvöldi hins 8. nóvember
1939. Á skrifstofu landa-
mæravarðanna í þýzku
borginni Konstanz sat
lágvaxinn maður i hnipri
á stól. Landamæraverð-
irnir höfðu nýlega tekið
hann fastan. Maðurinn
hlustaði með athygli á
ræðu Hitlers sem drundi
frá útvarpinu.
Hann var sá eini i öllum
heiminum sem vissi að nú
væru i nánd stórir hlutir,
— að Hitler yrði dauður
innan 20 mínútna.
En það gerðist ekkert.
Hin frábæra ráðagerð
Georgs Elsers hafði
mistekizt.
Hann hafði á eigin spýtur ráð-
gert hið næstum þvi fullkomna
Hitler dauðum og i júni árið 1939
flutti hann frá heimabæ sinum
Köningsbronn til Miinchen, þar
sem hann leigði sér ódýrt her-
bergi. Hann sagði húsráðanda
að hann væri uppfinninga-
maður.
Hann snæddi á Búrger-
brá'ukeller kránni, þar sem
Hitler gerði fyrstu misheppnuðu
tilraunina til stjórnarbyltingar
árið 1923. Nasistar héldu árlega
upp á þessa misheppnuðu
byltingartilraun i kránni.
Verkið hefst
Hitler var vanur að koma
þangað og hélt hann jafnan 90
minútna ræðu, sem stóð frá kl.
15 minútur yfir 8 til kl. 15 min i
10 um kvöldið.
Innan á jakkakraganum var
Elser með merki kommúnista-
flokksins.
l l'imin inánuöi vann Elser aö undirbúningi sprengingarinnar er kála átti Ilitler sem slapp fyrir tilviljun, en sjö nasistar létu lifið og
sextiu og þrir aörir slösuöust.
morð. En fyrir tilviljun, sem svo
oft hefur ráðið gangi mannkyns-
sögunnar, bjargaðist Hitler.
Hitler slapp i þetta sinn og á
næstu fimm árum eftir þetta
varð hann valdur að dauða
margra milljóna manna.
Hæglátur maður
Georg Elser var 36 ára gamall
kommúnisti, mjög hæglátur að
eðlisfari. Hann var trésmiður að
mennt og hafði unnið i skotfæra-
verksmiðju. Það kom sér vel
fyrir hann þegar hann undirbjó
ráöagerð sina um moröið á
Hitler.
Hann ákvað að ganga af
Elser var vanur að fá sér það
ódýrasta á matseðlinum, rétt
sem kostaði ekki nema nokkra
fenninga og var kallaður
„verkamanna-diskurinn”.
Þjónustustúlkurnar veittu
honum eftirtekt og tóku eftir þvi
að hann var dýravinur, þvi á
hverju kvöldi gaf hann varð-
hundinum Ajax meirihlutann af
mat sinum.
Kvöld eitt faldi hann sig uppi
á svölum krárinnar og þegar
allir voru farnir hóf hann undir-
búning verksins. Hann boraði
með bor i súlu sem ræðustóllinn
stóð upp við. Þetta var tafsamt
verk, þvi hann þorði ekki að
vandlega að skilja ekki eftir sig
nokkurt spor.
Á daginn sýslaði hann i her-
bergi sinu með „uppfinningu”
sina. Þar mátti finna bæði
sprengiefni, kveikiþráð og fleira
sem tilheyrir sprengjugerð.
Loks kom að þvi að hann hafði
borað nægilega stórt gat til þess
að koma 50 kg af sprengiefni
fyrir i súlunni. Hann stillti á
sprengingu kl. 20 minútur yfir 9
að kvöldi hins 8. nóvember.
Hinn 6. nóvember fannst
honum sem eitthvað hefði farið
úrskeiöis og hann fór aftur i
krána og fullvissaði sig um að
allt var eins og það átti að vera.
Siödegis hinn 8. nóvember fór
hann með lestinni til landa-
mærabæjarins Konstanz, en
þaðan hafði hann hugsað sér að
flýja til Sviss.
Um kvöldið, réttfyrir klukkan
hálfniu, var hann gripinn af
landamæravörðunum þar sem
hann hugðist komast yfir landa-
mærin i skjóli náttmyrkurs.
Var annars hugar
Þeir fóru með hann i landa-
mærastöðina þar sem þrumandi
ræða Hitlers var i útvarpinu.
Þeir báðu hann um að tæma
vasa sina. Upp úr þeim komu
nokkrir koparbútar, álrör og
uppdráttur af kránni góðu i
Múnchen.
Rétt fyrir klukkan 9 fékk
Elser mikið áfall, miklu meira
en það að hann skyldi hafa
verið gripinn hálftima áður.
Hitler lauk ræðu sinni, sem að
þessu sinni var ekki nema 40
minútur. Nokkrum minútum
siðar yfirgaf hann krána.
Gestapoforingjarnir ætluðu
varla að trúa þvi að Gcorg
Elser, sem var hæglátur
kommúnisti, stæði einn bak viö
sprengjutilræði viö Hitler.
Útvarpssendingunni frá
kránni lauk og nasistarnir, sem
þar voru við glaum og gleði,
héldu áfram að skála og syngja.
Klukkan 20 minútur yfir 9
sprakk sprengjan. Þá var Hitler
heill á húfi i i einkalest á leiðinni
til Berlinar. Þá hafði verið farið
með Elser á aðalskrifstofu
Gestapo i Konstanz og hann
álitinn auvirðilegur kommún-
isti, gripinn við tilraun til að
flýja land.
Nokkru seinna barst Gestapo
skeyti frá Mílnchen þar sem
skýrt var frá tilræðinu við Hitler
og fyrirskipað að landa-
mærunum skyldi lokað og allir
grunsamlegir teknir fastir.
Gestapoforingja stöðvarinnar
flaug þá i hug uppdrátturinn
sem fannst i vasa Elsers og
brátt varð uppskátt að hann
kom frá Múnchen.
nota hamar vegna hávaðans.
Hann vann við þetta verk sitt
á hverri nóttu og gætti þess