Dagblaðið - 07.11.1975, Qupperneq 9

Pagblaðið. Föstudagur 7. nóvember 1975
um þessa hagsmuni almennings.
Að minu áliti hafa þeir haft þá
skyldu, að vera búnir að koma á
verðtryggingu sparifjárins fyrir
löngu, en þó er mér jafnframt
ljóst, að á þvi eru nokkrir erfið-
leikar.”
Það kemur ekki nánar fram hjá
Aroni, hvaða nokkrir erfiðleikar
þetta eru. En ég vildi aðeins
benda á, að ef bankarnir verð-
tryggðu sparifé, yrðu þeir auðvit-
að lika að heimta verðtryggingu á
útlánum.Þeir hafa nú að undan-
förnu tekið um 20% ársvexti af
rekstrarlánum, sem hafa einmitt
orðið mjög verðbólgumyndandi.
En hvað segir Aron við þvi, ef
þeir hefðu þar að auki tekið 50%
verðbólgubætur af rekstrarlánum
siðustutvö ár? Hvernig hefði það
t.d. verkað gegnum sjávarútveg-
inn? Hvað hefðu útvegsmenn
þurft mikla gengislækkun i viðbót
til að standa undir þvi?
Þannig kemur það sem sagt i
ljós, að þessir „nokkrir erfiðleik-
ar”, sem Aron tiplar á, gera allan
hans málflutning fram að þessu
að tómri vitleysu. Vist hefur
verðbólgan verið mikil en hvað er
það á móti þvi gifurlega verð-
bólguflóði, sem af þvi myndi
leiða, ef allt sparifé yrði verð-
tryggt.
Svona ljótt tala ég nú við Aron
kunningja minn, þó ég sé sam-
mála honum i mörgu. En það sem
mig greinir á við hann finnst mér
fólgið i þvi, að mér finnst hann
einhvern veginn forðast, vera
feiminn eða hræddur að skyggn-
ast örlitið dýpra niður i
vandamálin og fljóta eins og
korktappi uppi á yfirborðinu.
Einstaka sinnum örlar þó á við-
leitni. Þar horfir hann einkum á
fjármögnun iðnaðarins: ,,ls-
lenskur iðnaður, sem telja má að
nokkru á bernskuskeiði, hefur að
miklu ieyti verið byggður upp
fyrir lánsfé, sem hann hefur eins
og aðrir losnað við að endur-
greiða nema að hluta.”
En það er ekki aðeins íðnaður-
inn sem hefur grætt á verðbólg-
unni. Tekið er dæmi. Maður
keypti sér eða byggði stórt
ibúðarhús á striðsárunum, sem
kostaði 300 þús. kr., allt með lán-
um, sem þá var auðvelt að fá. Nú
er þetta hús hans orðið kannski 25
milljón króna virði. Þessi maður
hefur hreppt mikinn verðbólgu-
gróða, a.m.k. i samanburði við
annan hugsaðan mann, sem lagði
á sama tima inn i' banka sömu 300
þús. krónurnar, sem voru lánaðar
hinum, og fær nú til baka kannski
eina eða tvær milljónir.
En mér þætti gaman að sjá t.d.
alþingi setja lög um að taka eitt-
hvað af þessum verðbólgugróða
húseigandans. Slikt væri brot á
stjórnarskrárákvæðinu um eign-
arrétt.
Eða er það ekki skoðun Arons,
að alveg eins og verðbólgutap-
andinn eigi að vera varinn af
stjórnarskránni, eins eigi verð-
bólgugræðandinn að vera varinn
af stjórnarskránni? Þannig hefur
maður tappa i báða enda. En er
þetta þá ekki um leið sama vit-
leysuhjalið frá upphafi? Eða
hvernig eiga báðir að geta étið
alla kúna i einu, þegar búið er að
slátra henni? Hætt er við að ekki
einu sinni halinn'verði eftir, en
kannski þó hár af hala, og það er
kannski það sem okkur vantar, að
geta sagt „Taktu hár af hala
minum”, þegar verðbólgu-
skessan kemur æðandi að okkur.
Það sem mér finnst er, að Aron
vantihér einhvern Móses við hlið-
ina á sér til að segja honum sann-
leikann svo hann fari að skyggn-
ast eilitið undir yfirborðið. Hon-
um hlýtur sem fjármálamanni að
vera kunnugt um það að með
50—60% árlegri verðbólgu tvö ár i
röð verður gifurleg fjármunatil-
færsla i þjóðfélaginu, mest af
henni frá hinum efnaminni til
hinna efnameiri. Verðbólgu-
gróðinn er svo mikill i einstökum
höndum, að það er alger óhæfa i
vestrænu frjálslyndisriki, að ekki
skuli með einhverjum hætti vera
hægt að komast að honum og
reyna eilitið að jafna andstæðurn-
ar út. Þetta er sú mesta ógn sem
nú vofir yfir okkur sem frjálsu
samfélagi.
Viðskulum ekkert blekkja okk-
ur, að aðgerðir til að komast að
verðbólgugróða eru erfiðar.
Hugsum okkur, að þó fasteignir
ýmiskonar atvinnureksturs hafi
hækkað i verði, er ekki þar með
sagt, að bókhald hans sýni að
fyrirtækin séu neitt betur stæð
eða aflögufærari. En hitt vitum
við jafnvel að töluvert af verð-
bólgugróða er þó tekið út úr
rekstri og tilfærslum i eigna-
reikningi. Það gerist t.d. við sölur
á fasteignum og skipum samflétt-
að nærri furðulegum fyrninga-
reglum. Stóreignir verða bók-
haldslega að engu á sama tima og
verðmæti þeirra kannski tvö- eða
þrefaldast.
Vandinn er hvernig á að komast
að þessu. Geysilega mikið falið
fé, mótað af verðbólgugróða, er
nú i gangi 1 þjóðfélaginu sem birt-
ist m.a. i óhófskenndum lifnaðar-
háttum og lifseyðslu sem við-
gengst fyrir allra augum ogám.a.
þátt 1 opinberum kvörtunum ibúa
úr þremur kauptúnum. Og það
furðulegasta i lista yfir tekju-
skattslaus fyrirtæki, sem nýlega
birtist i Þjóðviljanum, er að bila-
innflutningsfyrirtæki, sem upp-
lifðu sildargróða á sl. ári, skuli
einnig vera stikkfri að bera þær
byrðar.
Sterkur grunur liggur á þvi að
mikið af þessum dulda gróða
beinist nú yfir i kaup á verð-
tryggðum skuldabréfum, sem
Aron verslar sjálfur með mest
allra. Það er afar ótrúlegt að það
sé allt eintómt sparifé fátæka
mannsins og ekkjunnar.
Fyrir mörgum árum, þegar átti
að komast að verðbólgugróða og
skattleggja hann með svokölluð-
um stóreignaskatti, fór það allt út
um þúfur i lögtogunum um
stjórnarskrárákvæði eignarrétt-
arins. Það er þvi reynsla af þvi að
það er mörgum takmörkunum
háð, hvernig á að komast að
kjarna verðbólgunnar. En ein-
mitt um það skyldi maður ætla að
Aron gæti vegna vibtækrar þekk-
ingar gefið góð ráð.
En ég vildi benda á það, að hin
verðtryggðu skuldabréf mynda
nú hluta af þessum gifurlega
— um sýningu Björgvins Sigurgeirs
Haraldssonar í Norrœna húsinu
Myndlist
litir til sögunnar, kraftlinur
hans eru bryddaðar með bláu,
gráu og ljósbláu eins og „Jökul-
rætur” og „Ishellur” (nr. 19 &
20) gefa tilefni til, eða þá að
skærir litsveipir taka að sér
hlutverk hins svart/hvita, eins
og i myndunum „Varmi” (nr.
24) og „Þytur” (nr. 26). Hér eru
myndrænar lausnir Björgvins
ávallt smekklegar, en skera sig
e.t.v. ekki nægilega úr hefð
Septembermannanna og fylgis-
manna þeirra.
Mannlif i fjötrum
Hann sýnir hér einnig mynda-
flokk gerðan með tússi eingöngu
er nefnist „Mannlif i fjötrum”.
Eru þær myndir 14 talsins og
fjalla um þær hömlur sem lagð-
ar eru á einstaklinginn innan
„Kerfisins”, eins og nöfn
Nr. 2 „Fangaklefinn”
Nr. «7 „Völundarhús
þeirra benda til: Asökun, Yfir-
heyrslan, Einangrun o.s.frv.
Gefur hið svart/hvita yfirbragð
myndanna þeim drungalega og
bölsýna meiningu, eins og
myndefnið liklega krefst. Þar
vinnur Björgvin með sambland
figúratifra forma og snert af af-
strakt flötum og tekst best upp
þegarhann skilur eftir nægilega
litið i myndinni, þannig að á-
horfandi megi geta i eyðurnar.
A ég þar við mynd eins og
„Fangaklefann”, mjög finlega
teiknaða og áhrifarika og svo
„Einangrun kerfisins”, sem
sömuleiðis spilar mjög fint með
grátóna. 1 öðrum myndum
flokksins mundi markvissari
einföldun koma inntakinu stór-
um betur til skila. 1 þessum
myndum sómir sér vel „ritstill”
Björgvins, kalligrafia hans und-
irstrikar skýrslugerð og skrif-
finnsku „kerfisins” ágætlega.
Land á ferð
Oliumyndir Björgvins eru
nokkuð sérstæðar. Þar notar
hann yfirleitt breiðan pensil og
þunna málningu og þegar hann
tekur fyrir landslag leysir hann
það upp i þunnar, breiðar ræm-
ur eftir myndfletinum endilöng-
um, eða þá að hann beitir breið-
um pensli sikk sakk um strig-
ann. Landslag hans er þvi ávallt
á ferð og flugi og litir Björgvins
eru mjög persónulegir, brúnir
og gráir tónar með einstaka
slitri af skærrauðu eða guiu. Af-
straktmyndir sinar vinnur
Björgvin á keimlikan hátt,
nema hvað meir ber á sterkum
andstæðum lita og stórgerðari
myndbyggingu. Einna áhrifa-
mestar af landslagsmyndunum
eru „Landslag” (nr. 37) og „ís
og eldur” (nr. 38).
Nokkur málverk hefur Björg-
vin gert i svart/hvitt eingöngu
þar sem hann notar blending
breiðforma og leturs. Finnst
mér ekki nægilega vel úr þeim
unnið, enda ekki á færi margra
að vinna með svo dramatiskar
andstæður i stóru málverki.
Myndir eins og „Flug” inr. 431
verðbólgugróða, sem veldur þvi
að forsendur þeirra eru nú að
verulegu leyti brostnar. En Aron
er alveg blindur á það:
„Oft hef ég verið spurður að
þvi, hvort rikið muni vera þess
umkomið að endurgreiða þessi
skirteini. Ég vil ekki vera svo böl-
sýnn að halda að rikisgjaldþrot
verði hér.”
Það væri ein einfaldasta að-
ferðin til að koma tangarhaldi á
nokkurn hluta verðbólgugróðans
að krukka svolitið við þessum
verðtryggðu skirteinum, kannski
skattleggja þau að einhverjum
hluta um leið og þau væru útleyst,
en slikt hvarflar ekki að Aroni. —
Fyrr skyldi rikið verða gjald-
þrota.
Er ekki hægt að hugsa sér að
forsendur verðtryggingar séu
brostnar i óðaverðbólgu? Er það
kannski alveg útilokað að komast
nokkurs staðar að verðbólgu-
gróða, eða er hann ekki til? A
hann alls staðar að vera varinn af
stjórnarskrá, lögum og reglum,
sem samdar voru á allt öðrum
forsendum þegar menn höfðu
svona snyrtiiega 5% verðbólgu á
ári i huga? Og það er lika stórt
lögfræðilegt spursmál, skyldi 50%
verðbólgugróði á ári virkilega
lika vera verndaður af stjórnar-
skránni?
Hin margvislegu vandamál
verðbólgunnar munu enn komast
mjög á dagskrá þegar verkalýðs-
félög og raunar opinberir starfs-
menn setja fram kröfur sinar. Við
vitum það að verkalýðsfélögin
munu setja fram miklar kröfur til
að fá eitthvað upp i alla verðbólg-
una, sem hefur vissulega skert
mjög lifskjör almennings, svo að
ekkert er afgangs til að kaupa
verðtryggð skirteini hjá honum
Aroni.
Svar fjármálamanna og efna-
hagsfræðinga er, að nú megi
kaupið ekkert hækka. Vissulega
er það hagfræðilega alveg rétt, en
þvi miður er það ekki i samræmi
við allt sem blasir við i sjálfu
mannlifinu. Á sama tima og
launastöðvun er prédikuð vex si-
fellt hin dulda kjaramismunun
verðbólgunnar. Meðan slikt er ó-
umræðanlegt og ósnertaniegt
undir stjórnarskrá, hafa verka-
lýðsfélögin þvi miður ekkert val
annað en að spila áfram á pipu
verðbólgunnar.
eru kraftmiklar, þótt hugmynd-
in sé obbolitið Þorvölsk, en i
myndum eins og „Hrynjandi”
(nr. 44) og „Skrifað i sand” (nr.
48) er letrið ákaflega irriter-
andi. Astæðan er sú að það
(letrið) mvndar enn greinilega
stafi, orð, eða slitur af setning-
um, sem áhorfandi freistast til
að reyna að lesa úr og gleymir
form-þýðingu þeirra. Hug-
myndin á bak við kalligrafiska
list er sú að stafurinn eða orðið
eru gerð að myndtákni eða
formi sem svo tekur þátt i
myndinni. Björgvin hefur þvi
ekki gengið nógu langt i þessari
ummyndun sinni á letrinu.
Ásjálegur skúlptúr
Skúlptúr Björgvins er ásjá-
legur mjög og skiptist i stand-
myndir, lágmyndir og fljúgandi
massa. t standmyndum hans er
afstraksjónin einföld, manns-
búkur verður að maskinuformi.
en samt markviss. Þar er vel
unnið úr „Vikingi” og „Land-
námsmanni”, en „Landnám”
Björgvins (við Háaleitisbraut)
er ekki fyllilega samræmt
myndverk frá öllum hliðum.
Af lágmyndunum eru „Leik-
ur” og „Völundarhús” einna
best útfærðar og fjalla bæði
verkin um taktfasta hrynjandi
hvelfdra forma á fallega rauð-
bæsuðum fleti. Handbragðið
sýnir að Björgvin er kominn af
smiðum i marga ættliði. en ekki
er laust við að maður saknir
meiri grófleika i áferð. Svif-
m y n d i r I i s t a m a n n s i n s
„Krummi" og „Tenging" eru
frumlegustu höggmyndir hans
hingað til og mvnda klasa af
þungum. sterklegum mössum
sem i fullri stærð munu sýnast
svifa án jarðfestu.
Er ekki að efa að með minni
varkárni og sams konar hagleik
og hér kemur fram ætti Björg-
vin Sigurgeir Haraldsson að
geta komið okkur á óvart á
næstu árum.