Dagblaðið - 11.06.1976, Blaðsíða 10

10
DAGBLAtHS — FÖSTUDAGUR 11. JÚNl 1976
frjálst, óháð dagblað
rtyrfamli hl'.
l'famkviiMmlast.jón: Svcinn K. Kyjólfsson. Ritstjóri: Jónas Kristjánsson.
Fróttastjóri: Jón Bir«ir Pótursson. Ritstjórnarfulltrúi: Haukur Holfjason. Aóstoóarfrótta-
stjórl: Atli Stoinarsson. Iþröttir: Hallur Símonarson. Hönnun: Jóhannes Reykdal. Handrit
Asurimur Pálsson.
Blaóamenn: Anna Bjarnason. As«eir Tómasson. Ber^lind Asííeirsdóttir. Brafti Si^urósson.
Jírna V. Injiólfsdóttir. (lissur Sifiurósson. Hallur Hallsson. Helfji Pétursson. Jóhanna Bir«is-
döttir. Katrín Pálsdóttir. Kristin Lýósdóttir. Ólafur Jónsson. Ómar Valdimarsson. Ljósmyndir:
Arni Páll Jóhannsson. Bjarnleifur Bjarnleifsson. Björí»vin Pálsson, Ra^nar Th. SiKurós-
son.
(Ijaldkeri: Práinn Þqrleifsson. Dreifin^arstjóri: MárK.M. Halldorsson.
Asknftarujald 1000 kr. á mánuói innanlands. I lausasölu 50 kr. eintakió.
Ritstjórn Síóumúla 12. sími 83322. auKlýsinnar. áskriftir <>n afnreiðsla Þverholti 2. simi 27022.
Setninu o« umhrot: Da^blaóió hf. <>}> Steindórsprent hf.. Armúla 5.
Mynda-on plötu«eró: Hilmir hf.. Síðumúla 12. Prentun: Arvakur hf.. Skeifunni 19.
Skilningurinn vex
Viðhorf Islendinga til varnar-
mála hafa breytzt. Mikið hefur
dregið úr stuðningi við varnarlið
og Atlantshafsbandalag. Nú er svo
komið, að þeir eru álíka margir,
sem vilja hafa varnarlið og þeir,
sem ekki vilja hafa varnarlið.
Aðildin að NATO nýtur enn fylgis meirihluta,
en aðeins tiltölulega lítils meirihluta. Um þá
spurningu eru svo margir óákveðnir um þessar
mundir, að í raun fæst ekki fullur helmingur
manna til að lýsa yfir stuðningi við aðild að
bandalaginu, ef hinir óákveðnu eru teknir með
í reikninginn.
Þetta sýna skoðanakannanir Dagblaðsins,
svo að ekki fer á milli mála. Fyrrum naut
aðildin að Atlantshafsbandalaginu ávallt fylgis
yfirgnæfandi meirihluta og greinilegur meiri-
hluti var fylgjandi varnarliði. Augljóst er, hvað
mestu veldur um þessa breytingu á viðhorfi
almennings. Þorskastríðið við Breta olli von-
brigðuni fjölda fólks, sem hafði trúað á gagn-
semi varnarliðsins og Atlantshafsbandalagsins.
Vafalaust töldu margir, að Bandaríkin mundu
vernda okkur í þessu mesta lífshagsmunamáli
þjóðarinnar. Þegar ekki bólaði á þeirri vernd,
endurskoðuðu margir afstöðu sína til öryggis-
málanna.
Nú munu sumir segja, að þetta sé aðeins
bóla. Þegar frá líði og friðsamlegt verður á
miðunum, muni þetta fólk að nýju snúast til
fylgis við varnarlið og Atlantshafsbandalag.
Vafalaust verða einhver brögð að því, en hitt er
sennilegast, að lengi muni gæta hinna breyttu
viðhorfa, sem þorskastríðið olli.
Fyrst og fremst hafa augu margra opnazt
fyrir því, hvert eðli herverndarinnar er.Imiklu
ríkari mæli en áður gerir fólk sér grein fyrir,
að hlutverk varnarliðs hér er fyrst og fremst að
verja Bandaríkin, með því að hafa aðstöðu til
að fylgjast með hreyfingu sovézka flotans um
Norður-Atlantshafið. I þessu eftirliti felst auk-
in trygging fyrir Bandaríkin, sem þau leggja
mikið upp úr. Vissulega styrkist öryggi Islands,
ef þetta eftirlit getur valdið nokkru um, að
minni hætta sé á styrjöld, en fólki upp til hópa
finnst sanngjarnt, að við gerum kröfur til, að
fullt tillit sé tekið til þessa framlags til land-
varna Bandaríkjanna.
Skilningur Islendinga á eðli öryggismálanna
hefur aukizt. Meirihluti landsmanna leit lengi á
varnarliðið sem heilagar kýr. Nú telur allur
þorri manna ekki lengur sjálfgefið, að hér skuli
vera bandarískt varnarlið.
Jafnframt gera menn sér betri grein en áður
fyrir eðli heimsstjórnmálanna, sem eru fyrst og
fremst barátta stórvelda um sem mest yfirráð,
hvað sem líóur kommúnisma og kapitalisma.
Hins vegar kýs fólk tvímælalaust að búa viö
vestrænt lýöræði.
Fólk leitar að jafnvægi milli þessara atriða,
þegar það gerir upp við sig, hvort það vill, að
hér sé varnarlið eða ísland skuli vera í Atlants-
hafsbandalaginu.
Hinn aukni skilningur á eðli öryggismálanna
er mjög ánægjuleg breyting.
Erfiðleikum
New York-borgor
og stjórnmálamann
anna er ekki lokið
Gestgjaf i flokksþings demókrataf lokksins er nú grunaður
um stórfeld f jársvik og borgin á ekki fyrir skuldum
„New York er enn þá stór-
kostleg borg“ stendur á ljósa-
skiltum í hinni stóru nýtizku-
legu neðanjarðarjárnbrautar-
stöð Pennsylvania Station. Og
nú fyrir skömmu mátti heyra
Jimmy Carter, sem er talinn
liklegastur frambjóðandi til
forsetakjörs, segja á forseta-
efnatungumáli, að þegar hann
verði kjörinn forseti, muni
hann gangast fyrir því, að
stjórnin í Washington muni
taka að sér útgjöld þau, sem
samfara eru almannatrygging-
arsjóðsgjöldum í borginni.
Carter vill tryggja New York
borg hið nauðsynlega fjármagn
... nokkuð, sem athuga verður í
ljósi þess, að borgarstjórinn,
Abraham Beame, sem er demó-
krati, hafði þá nýlega lýst því
yfir, að hann myndi styðja
Carter til forsetakjörs.
Beame verður að vísu að
greiða þingmanninum Henry
Jackson atkvæði í fyrstu um-
ferð, en það loforð þarf borgar-
stjórinn í stærstu borg Banda-
ríkjanna ekki að taka hátíðlega,
sérstaklega með tilliti til þess
að Jackson hefur dregið sig út
úr bardaganum.
En er flokksþing demókrata
verður sett í Madison Square
Garden 12. júli nk. mun það
standa í borg sem enn þá á við
örðugleika að stríða. Sannanir
fyrir því koma fram daglega.
í síðustu viku kom i fyrstu
tilkynning um það, að flestir
nefndarmenn fræðsluráðsins
fyrir æðri menntun í borginni
hefðu sagt af sér í mótmæla-
skyni við mikinn niðurskurð á
fjárframlögum.
Daginn eftir komu tilkynn-
ingar um það, að íkveikjur
hefðu aukizt til muna. Voru þar
Raunsœisstefna
í utanríkismálum
i
Fyrir nokkru birti Dagblaðið
leiðara þar sem hvatt var til
raunsæis við stefnumótun í ut-
anríkismálum. Sú ábending var
vissulega þörf. En hún vekur
jafnframt spurningar um hvaða
veruleikaþættir, hvers konar
staðreyndir, eigi að liggja til
grundvallar raunsæisstefnu í
íslenskum utanríkismálum.
Það lýsir vel eðli stjórnmálaum-
ræðunnar í landinu hve lítið er
um svör við slíkum spurning-
um.
Það úir hins vegar og grúir af
margvíslegum fullyrðingum sem
ýmist eru illa dulbúnar goð-
sagnir eða hversdagslegur
áróður. Rökræður íslendinga
um stöðu þjóðarinnar í heimin-
um og samskipti við erlenda
aðila hafa því miður yfirleitt
verið litt jarðbundnar. Þær
hafa fremur vérið uppi í skýj-
unum, yfirfullar af helberri
óskhyggju, draugasögum um
árásarhættu, ævintýrum um
vammlausar vinaþjóðir og fleiri
þess háttar trúaratriðum.
Fátt er íslenskri þjóð nauð-
synlegra en að líta köldum
raunsæisaugum á stöðu sína í
heiminum og samskipti við er-
lendar þjóðir. Alþjóðleg stjórn-
mál eru fyrst og fremst vett-
vangur harðrar togstreitu um
hreina hagsmuni, yfirráð yfir
landssvæðum og forræði fyrir
mönnum. Þessi valdabarátta er
síðan klædd í hátíðarbúning
hljómfagurra hugsjóna. Það er
hins vegar hættulegt að láta
blekkjast af slíkum skraut-
kiæðum. Veruleikinn er annar.
Þar er hver og einn að berjast
fyrir eigin hagsmunum. Þá
hagsmunatogstreitu verður
smáþjóð að gera sér ljósa þar eð
hún á næstum ætíð í höggi við
voldugri aðila. íslendingar
verða að hafa augun opin fyrir
staðreyndum og manndóm til
að draga af þeim ályktanir.
Raunsæisstefna í utanríkis-
máium grundvallast fyrst og
fremst á viðurkenningu á stað-
reyndum og rökrænu mati á
þeim.
II
1 stuttri blaðagrein er óger-
legt að veita ítarlega og tæm-
andi lýsingu á þeim staðreynd-
um sem hafa verður í huga við
mótun raunsæisstefnu í utan-
ríkismálum. Hér verður því
aðeins leitast við að drepa á
átta atriði sem öll eru mikil-
vægir veruleikaþættir í íslensk-
um utanríkismálum. Þau eiga
öll heima í grundvelli raunsæis-
stefnunnar.
1. Herstöðvaáform Banda-
ríkjanna. Á síðari árum hafa
komið í ljós heimildir sem
staðfesta að Bandaríkin
áformuðu að koma upp her-
stöðvum á íslandi löngu áður
en það tókst 1951. Þór White-
head sagnfræðingur hefur upp-
lýst að yfirherráð og forseti
Bandarikjanna höfðu þegar
árið 1944 samþykkt áætlanir
um flota- og flugbækistöðvar á
Islandi eftir að heimsstyrj-
öldinni væri lokið. Bandarískar
skýrslur sýna að stuðningi
Bandaríkjanna við lýðveldis-
stofnunina var fyrst og fremst
ætlað að skapa góðvilja hjá ís-
lendingum sem gæti síðan gert
auðveldara að koma þessum
herstöðvaáætlunum í framÉ
kvæmd eftir lok stríðsins.
Beiðni Bandaríkjanna um her-
stöðvar til 99 ára, Keflavíkur-
samningurinn 1946 og rök-
semdafærslan í nýbirtum
skýrslum um inngöngu Islands
í NATO eru viðbótarvitnis-
burður um þessa staðreynd.
Meðan síðari heimsstyrjöldin
stóð sem hæst og a.m.k. hálfum
áratug fyrir stofnun NATO
höfðu Bandaríkin ákveðið að
hafa herstöðvar á Islandi.
Þróun mála í Evrópu
1949—1951, m.a. svokölluð
árásarhætta frá Sovétríkjun-
um, veittu aðeins hentugar rök-
semdir fyrir framkvæmd
áforma, sem Bandaríkin höfðu
haft um áraraðir.
2. Varnarstöð Bandaríkj-
anna. Aætlanir yfirherráðs og
forseta Bandaríkjanna um her-
stöðvar á íslandi voru rök-
studdar með nauðsyn Banda-
ríkjanna á útvarðstöðum sem
gætu í senn skapað aðstöðu til
eftirlits og tekið við fyrstu árás-
um. Landfræðileg lega Islands
gagnvart Bandaríkjunum gerði
landið kjörið til slíks hlutverks:
Að verja Bandaríkin gegn árás
frá Evrópu hver sem árásaraðil-
inn væri. Herstöð á tslandi væri
mikilvægur hlekkur í varnar-
kerfi Bandaríkjanna gagnvart
hættu eða ógn frá riki í Evrópu,
hvort sem það ríki væri Þýska-
land, Sovétríkin eða eitthvert
annað ríki. Herstöðin hér er því
ekki sérstaklega tengd árásar-
'hættu frá Sovétríkjunum. Hún
er hlekkur í almennu varnar-
kerfi Bandaríkjanna gagnvart
Evrópu. Það er landfræðileg
lega íslands með tilliti til
Bandarikjanna en hvorki lega