Dagblaðið - 11.09.1976, Blaðsíða 10

10
DAGBLAÐIÐ. LAUGARDAGUR 11. SEPTEMBER 1976.
frjálst nháð dagblað
Ctucfandi Daublartirt hf.
Framkvæmdast jhri: Svcinn H. Eyjólfsson. Kitstjóri: Jónas Krist jánsson
Fróttastjóri: Jón Birt*ir Pótursson. Ritstjórnarfulltrúi: Haukur Heluason. Aóstoóarfrétta-
stjóri: Atli Steinarsson. Iþróttir: Hallur Símonarson. Hönnun: Jóhannes Reykdal. Handrit
AsKrimur Pálsson
Blaóamenn: Anna Bjarnason. Ásí»eir Tómasson. Berjilind Así*eirsdóttir. Brayi Siyurósson.
Krna V lm*ólfsdóttir. (Iissur Siuurðsson. Hallur Hallsson. Heljzi Pétursson.. Jóhanna Biryis-
ijóttir. Katrin Pálsdóttir. Kristín Lýðsdóttir. Ólafur Jónsson. Omar Valdintarsson. Ljósmyndir:
Arni Páll Jóhannsson. Bjarnleifur Bjarnleifsson. Björí>vin Pálsson. Haunar Th. Siyurðsson.
(I.íaldkeri Prainrt Þórleifsson. DreifinKarstjóri: MárE.M. Halldórsson.
Áskriftaru.jald 1000 kr a mánuði innanlands. t lausasölu 50 kr. eintakið.
Hitst jórn Siðumúla 12. simi 83322. au«lýsinuar. áskriftir o« af«reiðsla Þverholti 2. simi 27022.
Setnine oy umbrot: Daublaðið hf. oj» Steindórsprent hf.. Ármúla 5.
Mynda- ou plötuuerð: Hilmirhf.. Síðumúla 12. Prentun: Árvakurhf.. Skeifunni 19
Getum lœrt af Maó
Maó formaður var ekki aðeins
mesti stjórnmálamaður jarðar á
þessari öld, heldur einnig mikill
hershöfðingi, skáld og heimspek-
ingur. Á öllum þessum sviðum var
hann í frem'ftu röð. Það er því
ekki ofsagt, að hann hafi verið ein
merkasta persóna veraldarsög-
unnar.
Ferill Maós ber vott um einstaka
í heilan aldarfjórðung barðist hann fyrir völd-
um kommúnista í Kína og í annan aldar-
fjórðung stjórnaði hann þessu mikla ríki með
styrkri og harðri hendi. Hann hafnaði
kommúnisma Sovétríkjanna og byggði upp
sinn eigin.
Maó tók við 600—700 milljón manna þjóð,
sem Sjang Kai Sjek hafði skilið við í megnustu
eymd og volæði. Þá einkenndu hungur og ör-
birgð, spilling og stéttaskipting þennan leik-
vang heimsveldanna.
Kínverjar eru enn fátækir, en þeir hafa vel í
sig og á og búa við góða heilsugæzlu. Þetta
hefur kostað mikinn aga og hefur ekki gefið
mikla möguleika á þróun einstaklingseinkenna.
Reisn Kínverja af afrekum þeirra við að
bæta lífskjör alþýðunnar er enn meiri fyrir þá
sök, að þetta hafa þeir að mestu gert af eigin
rammleik. í fyrstu nutu þeir stuðnings Sovét-
ríkjanna, en síðasta hálfan annan áratuginn
hafa þeir staðið alveg einir.
Maó og menn hans hafa iðnvætt Kínverja og
gert þá sjálfum sér nóga með flesta hluti. Enn
er Kína að visu ekki orðið iðnaðarveldi, en
verður það vafalaust um síðir. Máttur Kína á
alþjóðlegum vettvangi byggist hins vegar bæði
á mannfjölda og á hugmyndafræði.
Maó var jafnan djarfur hugmyndafræðingur.
Hann var maður síbyltingar. Hann varð jafnan
órólegur, þegar lífið í ríkinu færðist í rólegt
horf. Þá óttaðist hann spillingu og þróun
borgaralegrar hugsunar.
Þess vegna var Maó alltaf að setja þjóöfélag
sitt á annan endann, eins og bezt kom fram í
menningarbyltingunni. Þá rak hann alþýðuna
og unga fólkið út í andóf gegn kerfinu og var
jafnan sjálfur í fararbroddi.
Maó var löngu fyrir lát sitt búinn að taka
hugmyndafræðilega forustu í heimi
kommúnismans. Jafnframt hafði honum tekizt
að grafa svo undan virðingu Sovétríkjanna á
þessu sviði, að þau bíða þess aldrei bætur.
Menn líta nú á þau sem eðlilegt en óvenju
heimsvaldasinnað framhald keisaraveldisins
gamla.
Heimspeki Maós er fjarlæg íslendingum
enda eru aðstæður verulega ólíkar. íslendingar
eru auðugir og búa við tiltölulega trausta hefð
þingræðis og einstaklingshyggju. Ýmislegt í
kenningum Maós er þó athyglisvert fyrir okkur
og mætti vel nota hér á landi.
Lýðræði og jafnrétti myndu eflast hér á
landi, ef áhrifamönnum væri skylt að stunda
störf alþýðunnar í einn mánuð í senn til dæmis
annað hvert ár. Þá mundu eflast tengsli þeirra
vió almenning í landinu. Hið sama er að segja
um langskólagengið fólk og flesta þá> sem fara
með mikil mannaforráö.
Ýmislegt slíkt getum við lært af Maó í því
skyni að gera okkar eigið þjóðskipulag virkara
en áður.
Stúlkur í stríði
í Líbonon
Það er síðasti dagur
þjálfunar í æfingabúðum kven-
hermanna Falangistahreyf-
ingarinnar sem nú eiga að
hefja stríð gegn herjum vinstri
manna í Líbanon.
Búðirnar eru uppi í
fjöllunum norðan höfuðborgar
hægrimanna í Líbanon,
Junieh. Þarna er svalt í veðri
og langt í burtu, handan
fjallanna stendur bardaginn
— hið raunverulega stríð.
Stúlkurnar sýna hvað þær
hafa lært í æfingabúðunum.
Þær eru allar á aldrinum 16-
20 ára og allar góðir bardaga-
menn, segir yfirmaður
búðanna, Joyceline.
Foreldrar og vinir standa á
skurðbakka og horfa á
stúlkurnar þar sem þær líkja
eftir árásum með vélbyssum og
handsprengjum.
„Byssurnar eru allar hlaðnar
raunverulegum skotum,“ segir
Joyceline. „Annars myndi þetta
ekki vera eðlilegt."
Hermennirnir skríða áfram á
maganum, stökkva á fætur og
hlaupa af stað, henda sér niður
og gera árás með hand-
sprengjuslöngvum.
Fjölmiðlar:
Frumherjar
„Þetta eru spjótsoddarnir —
frumherjarnir fyrir konur
Líbanons,“ segir Joyceline.
Danielle hefur skipt um föt
— er nú í pilsi og fallegri
blússu. Tvær yngri systur
hennar eru meðal árásar-
sveitanna. „Eg er stolt af
þeim,“ segir hún. „Við verðum
að berjast til þess að frelsa
Líbanon undan oki kommún-
ista og Palestínumanna."
Önnur kona, sem klæðist
svörtum sorgarlitum, er frá
Tripolí, sem nú er í höndum
vinstri manna. Ein dætra
hennar hefur verið í þjálfun í
búðunum í nokkurn tíma.
Einkasonur hennar hefur látið
lífið í borgarastyrjöldinni. „Við
verðum að reka Palestínumenn
af höndum okkar," segir hún.
„Þess vegna verður dóttir min
að leggja hönd á plóginn."
Besir Gamayel, yfirmaður
allra herja Falangista, heldur
ræðu eftir að stúlkurnar hafa
lokið æfingum sínum.
„Eg hef áður haldið ræðu í
þessum æfingabúðum og þá
voru allir hermennirnir karl-
menn. Við þörfnumst alls
liðsauka sem við getum fengið.
Það er sennilega enginn hér
viðstaddur sem ekki hefur
misst annaðhvort náinn vin,
bróður eða föður í
bardögunum. Við megum ekki
láta eftir eina tommu af
Líbanon. Við megum heldur
ekki lenda í því ástandi sem
skapaðist árið 1958, eftir
borgarastyrjöldina, þegar
hvorugur aðilinn bar sigur úr
býtum. 1 þetta sinn munum við
leysa vanda Líbanon í eitt
skipti fyrir öll. Við munum
berjast fyrir frjálsu, sameinuðu
Libanon," sagði hann.
Hluti hermannanna á erfitt
með að halda niðri í sér
hlátrinum undir þessari
hátíðlegu ræðu. Þær bíta á vör
og forðast að líta hver á aðra.
Joyceline horfir hvössum aug-
um á þær.
Hún er 24 ára. Byrjaði að
þjálfa vopnaburð með 13 öðrum
stúlkum fyrir þrem árum. Hún
tók þátt í bardögunum miklu
um hótelin í Beirút, sem taldir
eru mannskæðustu bardagar
þar í landi til þessa.
Sláandi
„Það kann að vera sláandi að
sjá stúlkur bera vopn,“ segir
hún. „En við verðum að gera
skyldu okkar. Við verðum að
hætta að gera nokkurn greinar-
mun þegar allt snýst um
baráttu fyrir betra Líbanon."
N
Hóðir og ófrjálsir
Á undanförnum árum hefur
ágerst umræða um frelsi
fjölmiðla, einkum dagblaða.
Svo er að sjá sem menn hafi
nokkuð skyndilega vaknað til
umhugsunar um það að eignar-
hald og yfirráð yfir fjölmiðli
geti haft töluverð áhrif á efnis-
val og efnismeðferð fjöl-
miðilsins.
Menn hafa áttað sig á því að
eigendur dagblaðs geta haft
bein eða óbein áhrif til rit-
skoðunar, sem í raun verður
engu geðslegri en sú formlega
opinbera ritskoðun sem bönnuð
er í stjórnarskrám.
Þessar umræður örvuðust af
átökunum, sem urðu um dag-
blaðið Vísi og leiddu til
stofnunar Dagblaðsins fyrir
réttu ári. Og það er í anda þess-
arar umræðu sem Dagblaðið
valdi sér einkunnarorðin, sem
ég býst við að megi lesa á
blaðhaus þessa tölublaðs.
Galiinn er þó sá, aó þau eru
alvarleg einföldun, eða jafnvel
blekking, sem getur dugað vel í
söluaukaskyni, en verða vara-
söm ef almenningur tekur þau
öðruvisi en í gamni, og blátt
áfram hættuleg ef blaðamenn
fara sjálfir að trúa þeim. Fjöl-
miðlar eru háðir og ófrjálsir
fyrir margra hluta sakir, en ég
mun hér gera þrjú atriði að
umræðuefni: Markaðsöflin,
yfirráðamenn og erlendar
fréttastofur.
Dagblöð eru i fyrsta lagi háð
markaðsöflunum (þetta gildir
ekki sist um síðdegtsblöðin í
Reykjavík, sem hafa barist
fyrir iífi sínu um alllangt
skeið). Þetta leiðir iðulega til
óvandaðrar æsifréttamennsku
og þeirrar söluaukningar, sem
er blaðinu lífsnauðsyn, en
upplýsingagildi og efnisvöndun
sitja á hakanum. i öðru lagi eru
öll blöð háð sérhagsmunum og
viðhorfum eigenda sinna. Þau
viðhorf geta verið efnáhagslég
og stjórnmálaleg, en eru oftast
blanda af hvoru tveggja. Þessi
viðhorf gegnsýra efni
blaðanna, allt frá leiðurum
niður í myndasögur. Ahrifin á
Kjallarinn
Þorbjörn Broddason
fréttir birtast bæði i vali á þvi
sem þykir fréttnæmt og eins í
meðferð fréttar. Eg hygg að
flestir blaðamenn geri sér góða
grein fyrir þessu.en aðrir eiga
erfitt með að kyngja því. Td.
hefur mér stundum virst sumir
blaðamenn líta svo á, að ekkert
samband sé- milli stjórnmála-
stefnu blaðs þeirra og frétta-
flutnings þess. Eg hef þó'
rökstuddan grun um að meira
raunsæi leynist á bak við þessa
blæju heilagrar einfeldni. Hér
skal ekki tekin afstaða til þess
hvort þessi áhr'if eigenda og
yfirráðamanna eru æskileg eða
óæskileg; það kemur málinu
lítið við vegna þess að þau eru
óumflýjanleg.
í þriðja lagi ber að nefna það
ófrelsi, sem íslenskir fjölmiðlar
eru ofurseldir og felst í því að
þurfa að treysta túlkun örfárra
erlendra fréttastofnana á
heimsviðburðum. Það er sorg-
legt að fals og blekkingar um
hin allra mikilvægustu mál og
stórviðburði skuli þýtt og síðan
lesið eða prentað í grandaleysi
vegna þess eins að það hefur á
sér gæðastimpil erlendrar
fréttastofu. Meðferð virðuleg-
asta fréttamiðils í heimi, breska
útvarpsins, á atburðum þorska-
stríðsins ætti að hafa opnað
augu íslendinga fyrir ófullkom-
leika og hlutdrægni slíkra
aðila. Við getum alveg treyst
þvi að vinnubrögðin eru ekki
vandaðri gagnvart öðrum
aðilum en íslendingum.
Nú kann einhver e.t.v. að
skilja mig svo að ég telji heiðar-
lega fjölmiðlun óhugsandi. Því
fer víðs fjarri. íslenskir blaða-
menn skila góðu og batnandi
verki. Athugasemdir mínar eru
einungis sprottnar af áhyggjum
af því að einfaldaðar bolla-
leggingar um „frjálsa" og
„óháða" fjölmiðla geii leitt til
andvaraleysis almennings og
blaðamanna gagnvart vanda
sem er ætíð nálægur og spillt
fyrir leitinni að því sem
sannast reynist i hverju máli.
Bestu skilyrðin til lifandi og
skapandi blaðamennsku hér-
lendis ættu að vera við útvarp
og sjónvarp, vegna þess að þar
eiga engir einstakir hagsmunir,
efnahagslegir eða pólitískir, að
hafa áhrif. Þar hafa enda verið
gerðir göðir hlutir. Þegar á
heildina er litið stingur þó
meira i augu hversu þessir
miðlar hafa kosið að leika auka-
hlutverk í hópi fjölmiðlanna.
Hlutleysisreglan virðist á
stundum breytast í reglu um
frumkvæðisleysi. Skýringin á
þessu ástandi er ekki áhuga-
skortur starfsfólks, heldur
eilífur ótti við að stíga ofan á
pólitísk skott, sem virðast liggja
i hverju skrefi sem vert væri að
stíga.
Starfshópur blaðamanna er
ákaflega fjölbreyttur. Það er i
senn styrkur hans og veikleiki.
Sjálfstæði og áhrif þessa hóps
eru mjög takmörkuð eins og
sakir standa. Um það má vissu-
lega deila hvers eðlis og hver
mikil þessi áhrif eigi að vera.
Mitt mat er að aukinn styrkur
og sjálfstæði blaðamannastétt-
arinnar sé é»f hinu góða og að
þar sé að finna forsendur
frjálsra og óháðra fjölmiðla.
Þorbjörn Broddason
lektor.