Dagblaðið - 19.06.1978, Blaðsíða 15

DAGBLAÐIÐ. MÁNUDAGUR 19. JÚNÍ 1978.
15
VIÐ EIGUM SAMLEIÐ
Margur félagsskapur á sér and-
stöðumenn sem finnst viðkomandi fé-
lagsstarfsemi rýra velgengni þeirra og
e.t.v. hnekkja veldi þeirra og áhrifum.
Atvinna þeirra og skapferli hefir gert
þá að sérhyggjumönnum. Við slikar
aðstæður er ósjaldan seilst til að nota
háð og níð og segja hálfsannleik um
staðreyndir til þess að skjóta örvum
tortryggni að þeim félagsskap sem þeir
vilja sundraðan og feigan.
Vinnuaðferðir þessara manna
minna okkur réttilega á þessa sígildu
setningu: „En hálfsannleikur oftast er
óhrekjandi lygi”. Þannig vinnubrögð
temja andstæðingar samvinnuhreyf-
ingar á íslandi sér í baráttu sinni gegn
starfsemi hennar. Oftast eru skrif
þeirra slik að ekki eru svaraverð og
verður þvi ekki sérstaklega að þeim
vikið í þessari grein. Það er þó Ijóst að
þeir sem að baki þessum skrifum
standa byggja á þvi gamla áróðurs-
bragði að ef sama „gamla lumman” er
nógu oft á borð borin þá gangi hún í
fólk.einhvern tima.
Óliklegt er að svo fari en þó mega
samvinnumenn ekki sofna á verðin-'
um. þeir þurfa hver og einn að vera út-
verðir sinna samtaka.
Óheilbrigð
gagnrym
Vissulega ber að gagnrýna þá þætti
samvinnustarfs á íslandi sem miður
eru, öll uppbygging samvinnufélaga
gerir beinlinis ráð fyrir þvi að á öllum
timum sé haldið uppi öflugri gagnrýni
á starfsemi þeirra til þess að hægt sé að
gera betur og bæta úr því sem ekki er
eins og best er mögulegt.
Slik gagnrýni verður þóað vera heil-
brigð, hún verður að byggjast á þvi að
menn vilji byggja upp en ekki rifa
niður og eyðileggja. Nefna má tvö
dæmi af mörgum um gagnrýni sem
nijög hefur verið haldið á lofti af and-
stæðingum samvinnuhreyfingarinnar
og getur vart talist fram komin vegna
umhyggju fyrir starfsemi hennar.
Fyrst það að þessi fjöldahreyfing sé
of viðtæk i starfsemi sinni. sé að vas-
ast i of mörgu eins og það er oft
nefnt. Hvað eru mennirnir að fara. á
að meðhöndla samvinnufélög sem lit-
inn krakka og segja: þetta má gera.
eða. uss. þetta má alls ekki gera.
„Hver getur rekið fyrirtæki upp á slik
kjör. hvar á að draga mörkin? svari
mér hver sem getur og vill. Nei. kjarni
málsins er sá að samvinnustefnan er
ekki aðeins viðskiptastefna heldur og
menningar- og mannbótastefna sem
starfar með hagsmuni félagsmanna
sinna að leiðarljósi og er þvi ekkert
mannlegt óviðkomandi. Þetta eru hin
óskráðu lög og starfsgrundvöllur sam-
vinnustefnunnar hvarvetna i heimin-
um. Sú gagnrýni að starfsemin sé of
fjölþætt eða of víðtæk fær þvi ekki
staðist.
Hitt dæmið sern nefnt skal um
óheilbrigða gagnrýni er þegar verið er
að tala urn óþolandi skattfriðindi sam-
vinnufélaga. Merkilegast við þá gagn-
rýni er að aldrei hefur fengist fram
„klárt og kvitt" i hverju þau skattfríð-
indi liggja enda ekkert skritið, þau fyr-
irfinnast hvergi nema i hugarheimi
þeirra örfáu manna sem hafa þessa
meiningu. Broslegt er það að þessir
sömu menn sjá litið athugavert við
það þó hlutafélög njóti frelsis til út-
gáfu skattfrjálsra jöfnunarhlutabréfa
og greiðslu arðs af þeim og sýnir það
glöggt hvaða hvatir reka þá áfram við
skriftirnar.
Daufur eldur
Sannarlega er það svo innan sam-
vinnuhreyfingarinnar eru viss vanda-
mál setp ræða þar og finna lausn á.
Gætt hefur félagslegs doða, áhugaleys-
is meðal félagsmanna, sem og i flest-
um öðrum félögum. en það þykir bara
ekkert tiltökumál nema hjá samvinnu-
hreyfingunni og sýnir það hve menn
meta hana mikils, réttilega. og vænta
mikils úr þeirri átt.
Áður fyrr, þegar baráttan stóð sem
hæst fyrir tilveru samvinnufélaganna.
þegar verið var að skapa nauðsynlega
fótfestu, voru félagsmenn kaupfélag-
anna virkir og ótrauðir liðsmenn. Þeir
þekktu hugsjónir samvinnustefnunn-
ar. þeim lærðist að meta gildi hennar.
eðli hennar allt og yfirburði. Þeim var
Ijós hinn mikli máttur samtaka og
samstilltra átaka þar sem vakandi
hugur. drengskapur og heilindi búa að
baki.
Nú hefur þessar öldur sem risu svo
hátt lægt. þvi miður, komin er eins
konar ládeyða og fölskva hefur slegið
á þann eld sem brann í brjóstum fé-
lagsmanna áður. Afleiðingin er minni
áhugi, minni þekking á eðli og inn-
viðum samvinnustefnunnar sem leiðir
til afskiptaleysis, ræktarleysis og jafn-
vel heilindaskorts samvinnumanna i
garð sinna eigin félagssamtaka. Sumir
hverjir freistast jafnvel til að líta á fé-
lögin sem óviðkomandi aðilja, ekki allt
of vinsamlegan, stundum jafnvel bein-
líhis óvinveittan, og skal brátt að því
vikið.
Andvaraleysi gagnvart þessu áhuga-
leysi félagsmanna getur haft alvarleg-
ar afleiðingar. Gott dæmi um slíkt er
þegar starfsmenn i einu kaupfélagi
norðanlands stofnuðu með sér pönt-
unarfélag fyrir ári eða svo vegna
óánægiu með starfsemi þeirra eigin fc-
lags. Að þessir ágætu menn skuli með
slikum vanvitahætti færu andstæðing-
um samvinnuhreyfingarinnar vopnin
i hendurnar verður ekki skýrt á annan
hátt en þann að ekki hafi nógsamlega
verið sinnt hinni félagslegu hlið rekst-
ursins og mönnum hafi verið óljós sá
möguleiki og réttur sem þeir hafa til
áhrifa innan eigin félags.
Bregða þarf við skjótt og efla alla
mennta- og fræðslustarfsemi meðal
samvinnumanna, gera hana lifandi
og heillandi sem mest er hægt, þar er
margra valkosta völ. Ekki má hika þó
nokkru þurfi að kosta til i þessum efn-
um. hitt er sannarlega sýnu dýrara að
fljóta sofandi og láta skeika sköpuðu.
Tvær systur
Þegar um málefni samvinnuhreyf-
ingarinnar er fjallað virðist það oft
gleymast að hún á sér „systur” þar
sem verkalýðshreyfing þessa Tands er.
Verður það að teljast mjög miður að
þetta hefur ekki verið meir rætt en
raun ber vitni um þvi þetta er hiklaust
slíkt meginmál fyrir báða aðilja að það
verður að setja á oddinn.
Hvor fyrir sig hafa þessar hreyfing-
ar tugþúsundir manna innan vébanda
sinna. sennilegast þó nokkuð sama
fólkið og þarf ekki að fara um það
mörgum orðum hve öflugt og gagnlegt
náið samstarf þarna i milli gæti orðið.
Þarna er ekki aðeins um að ræða sam-
starf varðandi kjaramál, heldur alli
það sem snertir líf þess fólks sem innan
félaganna er.
Það er staðreynd. þvi miður, að
þelta samstarf hefur ekki verið mikið
gegnum árin en þar frá er þó ein
voldug og mikilvæg undantekning.
Það eru samningar sem gerðir voru ár-
ið 1961,4. júni. á milli þessara tveggja
aðilja. Þá hafði verkafólk orðið fyrir
stórfelldri kjaraskerðingu. Vinnuveit-
endasamband Íslands hafnaði öllum
sanngjörnum leiðréttingum sem og
endranær. En þá gerðist þetta ein-
stæða. Samvinnuhreyfingin tók i hönd
verkalýðssamtakanna og samdi ein sér
um 10% kauphækkun. í það skipti
sýndi hún og sannaði að hún unni
verkamönnum réttlætis. Þessar að-
gerða Vinnumálasambands samvinnu-
félaganna leiddu svo til þess að Vinnn-
veitendasambandið varð að sætta sig
við sams konar lagfæringu launamála.
Þannig eiga og verða samvinnu- og
verkalýðshreyfingað vinna sauian.
Samvinnuhreyfing á Íslandi á að
reka sjálfstæða launapólitík. forðast
að troða illsakir við verkalýðssamtök-
in. Þó málum væri þannig háttað er
ekki þar með sagt að segja skuli já og
amen við öllum kröfum sem fram
ku"na að verða sr'tar. þar verður að
finna þann milhveg sem er rétllátur
og hagstæður báðum. á sama h itt og
gert var 1961.
Ef samvinnufyrirtæki þyrftu þannig
ekki að óttast stöðvun vegna verkfalla
og likra aðgerða væri þar ekki aðeins
um að ræða hagnað fyrir þau. heldur
og fyrir verkalýðssamtökin sem þá
fengju í hendurnar vopn til að beita
gegn atvinnurekendavaldinu. sem sagt
það sem aðrir gera verðið þið að gera
svovel aðgera lika.
Samvinnuhreyfingin getur ekki
vegna tviþættrar stöðu sinnar skipað
sér stöðu meðal atvinnurekenda. Hún
er þannig upp byggð að fólk innan
hennar er á vissan hátt eigin atvinnu-
rekandi.
Slíkt samstarf sem hér hefur verið
um rætt þekkist víða erlendis, t.d. á
Norðurlöndum. þó þar seu aðstæður
nokkuð ólikar því sern hér er. Vaknar
þvi óhjákvæmilega sú spurning hvers
vegna þetta samstarf hefur ekki náð
að komastá hérá landi.
Pólitlskar
ástæður
Meginmurur á upphafi þessara
tveggja hreyfinga annars vegar hér á
landi ug lnns vegar á hinum Norður-
lóndunum er sá að þar verða þær til á
sama tima en ekki hér.
Samvinnuhreyfingin komst á legg
hér nokkru fyrr en vei kjlýðshreyf-
ingin. t.a.m. er ASÍ ekki stofnað fyrr
en árið 1916 eða samfara Alþýðu-
flokknum.
Brautryðjendur voru þvi ekki hinir
sömu i þessum hreyfingum. annars
vegar voru bændur i sveitum og hins
vegar verkamenn i bæjunum. Tengsl
þarna á milli urðu þvi litil. ekki var
glimt i sameiningu við vandamálin
sem oft voru og eru hin sömu hjá báð-
um aðiljum. Árið 1916 . þegar inn-
anlandsmál verða grundvöllur pólit-
iskrar flokkaskipunar í landinu. eru
stofnaðir tveir iflokkar félagshyggju-
fólks. Alþýðuflokkur og Framsóknar-
flokkur. en hefðu liklega allt að einu
getað verið einn og sami fiokkurinn.
skapast skil með þessum tveimur
hreyfingum. Náin tengsl Framsóknar-
flokks við samvinnuhreyfinguna á
þessum tima og nokkru lengur hafa
þannig vafalaust átt sinn þátt í að ekki
hófst það samstarf sem þarfna hefði
átt aðskapast.
í dag er þessi hindrun ekki lengur
fyrir hendi. Þessi tengsl voru út at
fyrir sig eðlileg á sinum tíma þvi eins
og Einar Olgeirsson hefur sagt: „það
viðurkenna allir og vita. hvern þátt
Framsóknarflokkurinn hefur átt i
samvinnuhreyfingunni og hver stoð
Framsóknarflokkurinn hefur verið
samvinnuhreyfingunni og hvernig
samvinnuhreyfingin hefur fyrst og
fremst orðið á hann að treysta i sinni
baráttu.”
Þó er það alveg rétt sem m.a. Bene
dikt Gröndal hefur sagt að .. þessi
tengsl við einn flokk hafa loðað voða-
lega mikið við og þau gera það að
verulegu leyli ennþá i hugum almenn-
ings. Mönnum er yfirleitt ekki Ijóst að
orðið hafi á sú breyting sem raunveru-
lega hefur orðið”. Ger þarf það öll-
um almenningi Ijóst i eitt skipti fyrir
öll að þessi tengsl heyri nú sögunni til.
að í samvinnuhreyfingunni eru menn
úr öllum fiokkum og þar ráði allir
jafnt. flokkspólitiskar skoðanir skipti
þar nákvæmlega cngu.
Það hlýtur að vera ósk okkar og von
að framtiðin megi bera það i skauti sér
að á milli þessara tveggja hreyfinga.
samtaka almennings i þessu landi.
ÓlafurSt Sveinsson
skapist náið-samstarf. nýttur verði sá
samtakamáttur scm þær búa yfir, þær
beiti kröftum sinum sameiginlega til
hagsbóta fyrir land og þjóð og ef svo
verður er framtiðin björt
Að hafa sér
hugsjón
Framtið okkar i landinu er mikið
háð þvi hversu öfluga samvinnustcfnu
við rekum. Samvinnuhreyfingin hefur
i gegnum tiðina verið brautrvðinndi i
mörgum þjóðþrifamálum ogserö.'i i)
vafalaust áfram. Samviniiu.->te!nan
eldist ekki. hún hentar nýjum timurn
og nýjum verkefnum vegna þeirra
sanninda að hún er ekki form heldur
hugsjón.
Öll eigum við samleið. ekki i
ákveðnum sjórnmálaflokki heldur inn-
an samvinnuhreyfingarinnar. samleið
til betri kjara. betra lífs.
Þegar ég nú er að ræða um að hug
sjón hljóti ætið að vera hornsteinn
samvinnustarfs dettur mér í hug litil
saga.
Maður einn, sem var vel þjóðkunn-
ur. var eitt sinn á ferð í einni af sveit-
um landsins á bil sínum og var rétt að
verða bensinlaus þegar hann kom að
sveitabæ sem hafði bensínsölu með
höndum. Biður hann bónda að selja
sér bensin á bílinn en sér þá að tankur-
inn er merktur BP lOLÍSl og spyr
bónda hvort hann hafi virkilega ekki
ESSO-bensín á boðstólum. Kvað
bóndi n?i við. Hristi aðkomumaður þá
hausinn og sagðist frekar aka bensín-
laus en skipta við einkafyrirtækið.
Þanni- „ andinn meðal samvinnu
manna að vera. Finna þarf hugsjóna
baráttunni farveg. sem sé i samræmi
við sókn samvinnuhreyfingarinnar á
athalnasviðinu.
Ólafur St. Su'insson.
BJÓÐUM ÞESSI
GLÆSILEGU SETT
MEÐ MJÖG GÓÐUM
GREIÐSLUKJÖRUM
MEÐAN BIRGÐIR
ENDAST
ÍÍM
BYGGINGAMARKAÐURINN hf
GRETTISGÖTU 11. RVK. SÍMI 13285
J.L. HÚSIÐ
HRINGBRAUT 121. RVK. SÍMI 10600
Jl!
Fyrír húsið —
fyrír garðinn
Máthollur
I veggi — kringum beð — i gang-
stíga — í stéttir o.fl.
Mátsteinar
í vegghleðslur — undir blóm — í
bókahillur o.fl.
Holsteinar
i veggi og skrauthleðslur.
Brotsteinar
I skrauthledsluro.fi.
Milliveggjaplötur
Vikursandur
i blómabeðin
Seyðishólarauðamól
í gangstiga
Pússningarsandur — steypu-
sandur
Sement — semplast
Léttblendi — sökklaþéttir
Saumur — lykkjur
Múmet — múrmottur
G lerullareinangrun
Steinullareinangrun
Plasteinangrun
Gluggaplast — plastdúkur
Mélningarvörur — litablöndun
Smóvömr fyrir byggingar
Flisar úti og inni — Ifm
Fúgusement — smóverkfæri
Þakpappi — þaksaumur
Gólfplötur — þilplötur.
IIIJÓN LOFTSSONHF
Hringbraut 121 ?£> 10-600