Dagblaðið - 14.10.1978, Síða 11

DAGBLAÐIÐ. LAUGARDAGUR 14.0KTÓBER 1978.
Vestur-
Berlinarbúar eru sjálfir bæði reifir og
taugaspenntir í senn, með á nótunum
á flestum sviðum og standa framar-
lega á mörgum þeirra. Þeir búa vel og
njóta þess innilega sem borg þeirra
býður upp á, hvort sem það eru fjöl-
breyttar knæpurnar og skemmtistað-
irnir við Kurfurstendamm, verslan-
irnar með nýjustu Evróputisku, klám-
búllurnar eða galleriin sem sýna flest
það sem þykir framsækið og frumlegt i
myndlistum. Galleríin i Berlín eru
reyndar áræðnari i sýningum framúr-
stefnu en ég hef séð annars staðar.
Gjörningar
Ég var boðinn á opnun gjörninga-
listamannsins (performance-artist)
Júrgen Klauke sem þykir standa
fremstur manna á þvi sviði i Vestur-
Þýzkalandi. Hann er maður „hýr” og
er ekki að fela það, heldur þvert á
móti. Verk hans ganga mjög rækilega
út á þá siði og goðsagnir sem fylgja
slíkum kynferðislegum hneigðum og
er flutningur Klauke einhvers staðar
milli tilburða fatafellunnar og sjálfs-
pyntinga — bæði óhugnanlegur og
áhrifamikill. Ekki glúpnuðu viðstaddir
hót heldur sögðu napra brandara og
skunduðu á næstu uppákomu. En ekki
er Berlin öll undirlögð framúrstefnum.
Togstreita
Af samtölum við listamenn þar má
ráða að í borginni sé talsverð togstreita
milli fylgjenda framúrstefnu og tals-
manna hins svonefnda „Berlínar-raun-
sæis” og eru þeir siðarnefndu ofan á
eins ogstendur.
Svo haldið sé áfram með myndlist-
ina, þá þekkja þýskir áhugamenn
ísland af þrem nöfnum: Diter Rot,
Sjónvarp
Sigurður Guðjónsson
móralisera. Eg er bara að segja frá
eðlilegu lífi. En sjónvarpið þrifst ekki á
eðlilegu lifi. Það nærist á andlegum
sjúkleika sem heitir „afþreying”. Og
þyrstir okkur ekki i „afþreyingu”
vegna þess að við höfum ekkert við að
vera inni í sjálfum okkur? Þetta tóm
fyllir „afþreyingin” með hreinni lygi
um lífið og tilveruna. Afleiöingarnar
eru auðvitað meira tóm og enn ferlegri
„afþreying”. Til að skýra þetta
ofurlitið nánar, vil ég benda á siðasta
Kojak-þáttinn, er var sá eini sem ég hef
verið svo ógæfusamur að sjá í litum.
Maður nokkur fylgir stúlku heim til
sin. Það er barið á dyrnar. Þegar
maðurinn opnar rekur ókunnur gestur
hann á hol með hnífskuta, svona í
grini og upp úr þurru, að því er
ályktað verður af því sem á eftir fór.
Snillingurinn Kojak
Þá tekur snillingurinn Kojak að
leysa gátuna. Stúlkan er tortryggileg.
Þó er hún ekki grunuð um morð né
aðra glæpi. En hún hefur dvalið á
geðveikrahæli og er því til ýmissa
skrýtinna uppátækja vís. Þekkjum við
ekki þetta nær ósjálfráða viðbragð
grunnfærinnar hugsunar? En í ná-
grenninu býr ungur maður sem hagar
sér öðruvísi en við eigum beinlínis að
venjast í þjóðfélagi borgaralegra
hversdagsvenja. En kauðinn er samt
óskemmtilega klár og leikur sér aö því
að hlera samtöl heillar rannsóknarlög-
reglu í nýtizku stórborg, bara svona
inni í stofu hjá sér eins og þetta sé ekki
meiri list en að skrúfa frá útvarpinu.
Það kemur í Ijós að þessi náungi er
morðinginn. En auk þess verður hann
óbeinlinis valdur að dauða móður
sinnar sem reyndar hlýtur að hafa
11
Berlín, borg hins óvænta
Erró og Sigurði Guðmundssyni. Skyldi
nokkrum hér heima hafa dottið í hug
að listamenn gætu verið landkynning?
Á listamannaknæpu nálægt hóteli
mínu rakst ég á 3 verk eftir Diter á
veggjum ásamt stóru vcgaskilti frá
íslandi: Blindhæð.
En fyrir þá sem ekki vilja leggja sálu
sína i hættu í menningarneyslu sinni
ereinnig nógað gera.
Dýnamísk
í Vestur-Berlin er Fílharmónía Her-
berts von Karajans — hins eina þjóð-
höfðingja borgarinnar, sem er falleg
verið honum óbærilegur kross. Loks
vill hann eignast stelpuna en drepa
Kojak hvað hann hefði farið létt með ef
ekki hefði komið til óskiljanleg
óheppni og slysni. Þegar myndinni
lýkur á hæfilega sentimentalan hátt
eru tvær manneskjur horfnar í annan
og betri heim en aðrar tvær skildar
eftir i heimi sem hlýtur að vera
ægilegri en enginn heimur.
Reichtag byggingin
Hugarheimur
róbóta
Morð eru framin og hvers kyns
glæpir. Og eymd mannanna er tak-
markalaus. En allar ófarir eiga sér or-
sakir og skýringar. Líka þau mein
einstaklinga og þjóðfélaga er ala af sér
manndráp og óhæfuverk. En i
söguþræði af þvi tagi sem hér var lýst
er flókinn harmleikur, sem getur verið
að gerast með raunsönnum hætti í
mörgum stórborgum heimsins meðan
ég skrifa þessar iínur, einfaldaður í
„spennandi” skemmtisögu. öllum
brögðum er beitt til að magna upp i
áhorfandanum kitlandi hrylling og
nervösan óhugnað til að halda honum
við æsandi efnið: eldrautt blóð á
skjannahvitum hönskum, dularfull
ung kona, geggjaður furðufugl, hálf
hysterísk gamalmenni, illviðri og
myrkur, iskrandi músik sem smýgur
gegnum merg og bein. Þvílíkur sam-
setningur!
Spennandi
veruleiki
Er ekki veruleikinn i kringum okkur
nógu skelfilega „spennandi”? Væri
það ekki fremur ómaksins vert að
reyna að skilja rætur og orsakir þeirra
djöflaóra sem hrjá vesælar
mannkindur? Eða erum viö að hliðra
okkur hjá að horfast í augu við sjálf
okkur og lífið eins og það er í raun og
veru með svona billegum
afskræmingum? Er þetta gert til að
breiða yfir hugleysið og fegra skeyting-
arleysið? Engu böli verður nefnilega
eytt nema að eðli þess sé þekkt. Þetta
er „afþreyingin”. Svona horfir hún
við, ekki aðeins i sakamálamyndum,
heldur líka ástarómönum, fjölskyldu-
og ættaianglokum og hvað það heitir
allt sjónvarpsefnið sem vinsælast er.
Þarna er flestu snúið við frá því sem er
í heimi mennskra manna. Börn hafa
gaman af ævintýrum. Og þau fá fljótt
leið á lygasögum. En róbótar hafa ekki
hugarfar til að skilja ævintýri. Þess
vegna heimta þeir lygasögur.
Sigurður Guðjónsson.
bygging, dýnamisk að innan og hljóm-
burðurinn frábær. Hér er einnig hin
fræga Berlinar-ópera þar sem ég sá
undursamlega uppsetningu á Seldu
brúðinni eftir Smetana, nýja Þjóðlista-
safnið eftir Mies van der Rohe, sem er
misheppnuð bygging en gott safn, auk
fjölda annarra safna. Sjálfum er Þjóð-
verjum í mun að laða fólk til borgar-
innar á allan mögulegan hátt en i
henni allri eru um 3 milljónir, austan
og vestan, sem er talsvert minna en
áður. Einn angi af þeirri herferð er hin
nýja Samkomumiðstöð borgarinnar
sem á að geta sinnt 10.000 manns í 80
samkomusölum og er útlits eins og ein-
hvers konar varahlutur úr bíl,
maskína, en varla með sama glæsibrag
og Pompidou-safnið í Paris.
Austur-Berlín er varla eins álitleg og
vesturhlutinn. Húsin handan við
Checkpoint Charlie eru ömurleg að sjá
og eini liturinn sem sést eru fánar og
borðar utan á þeim, sem lofa lýðveldi
alþýðunnar. Og alveg upp við múrinn
stendur risabygging Springer-press-
unnar illræmdu, eins og til að storka
Austur-Þjóðverjum. Það er engin leið
að skrifa af viti um borg eftir nokkurra
tima skoðunarferð. Hvergi var heldur
gerður stans nema við minnismerki
um fallna Rússa, heldur óyndislegt
mónúment og lítið myndrænt, og á
knæpu við ána þar sem boðið var upp
á slæmt kaffi. En Austur-Þjóðverjar
hafa augsýnilega unnið þrekvirki i
endurbyggingu eldri húsa og nýjar og
afar nýtískulegar byggingar spretta
þar nú upp. Ekki segja þeir manni þó
að Svíar, Japanir eða aðrar þjóðir hafi
reist þær.
Óþreyja
Einna glæsilegust þessara bygginga
er hið nýja Hótel Metrópól sem kunn-
áttumenn segja mér að sé eitt besta
hótel Evrópu. En það er varla hægt að
ferðast um Austur-Berlin reglulega
léttur i lund því alls staðar rekst maður
á Berlínarmúrinn. Götur enda snubb-
ótt við hann, svoogjárnbrautarteinar,
og yfir honum svífa þyrilvængjur.
Eftir skamma stund biður maður með
óþreyju eftir að komast aftur til
Checkpoint Charlie.
Nýbyggingari Vestur-Berlin
LANDSFEÐUR EÐA
ÞJÓÐARBÖDLAR
Loksins fór að losna dálitið um
þann rembihnút stjórnmálanna er
kosningaúrslitin í vor hnýttu svo eftir-
minnilega. Það hefir líka allur „bjarg-
ræðistiminn” farið í þetta bauk en
efnahagsbjargráðin þó ófundin enn,
þó nokkrar, frekar ógæfulegar handa-
tiltektir í þeim efnum, hafi komið í
ljós. Kosningaúrslitin sönnuðu að
nógu hástemmdur og ósvifinn áróður
á furðu greiðan aðgang að eyrum kjós-
enda, þó falskur sé i aðalatriðum.
Hápólitísk og ófyrirleitin verkalýðs-
forusta hafði háu trompin á hendinni
og stakk með þeim er hún taldi sér
henta, eins og engin rikisstjórn eða
stjórnarskrá væri til. Ég held að þar
hljóti að vera áberandi göt sem lög-
gjafinn þurfi að stinga í, vilji hann fá
stjórnarráðið sæmilega fokhelt.
Stjórnmálabyljirnir eru eins áleitnir og
norðlenzkar stórhríðar á vorin.
Eftir að verkalýðsforustan, undir
leiðsögn Lúðvíks stórmeistara, hafði
bitið að Alþýðuflokknum langa hríð
og krafizt þess af honum að hann
styddi Lúðvík á hæsta trón, sagði
Benedikt að lokum stopp.
Var þá hlutur Framsóknar kominn
upp og gripinn fegins hendi. Ólafur er
oftast „til í allt" og allt veröur gott um
leið og Framsókn er með í spilinu, að
eigin dómi hans. Enda fór þá að slást
botn í bráðabirgðapatent lausnarinnar
upp á gamla mátann. Gengisfelling,
niðurgreiðslur á vísitöluvörum en
hækkanir á öðrum o.s.frv. Og að sjálf-
sögðu var sjálft ginningareplið, gildis-
taka samninganna, sett á oddinn til
málamynda, undir bliðasta brosti
Ólafs.
Samningarnir sem vafalítið eru ein-
hverjir þeir óraunhæfustu og máske
alvitlausustu kjarasamningar er
nokkru sinni hafa verið gerðir; þegar
það einstæða afrek var unnið aö
hækka laun yfir 70% til þess aö ná
6—7% kaupmáttaraukningu. Og fyrir
gildistöku þeirra var fyrrverandi stjórn
komin með verðbólguna niður í 26%
en eftir gildistökuna fær hún vængi á
ný, máske ekki vanti mikið á að hún
nái tvöföldun um næstu áramót. Hitt
var ekkert einstakt að afrekið var
knúið fram með böðulslegum þving-
unaraðgerðum, sem lífsnauðsyn var
að stöðva, og vitleysan því undirstrik-
uð.
Verkfallsréttur virðist vera yfir öll
lög og siögæði hafinn og er þvi einn af
smánarblettum löggjafans I frjálsu
þjóðfélagi. En fyrst slík þjóðfélags-
þvingun er leyfð ætti að vera sjálf-
Kjallarinn
r
Páll H. Amason
sagður mótleikur atvinnurekenda og
ríkisstjórna að ljá ekki máls á samn-
ingsviðræðum undir verkfallsbeitingu.
Við neituðum samningum við Breta,
meðan herskip þeirra ógnuðu varðbát-
um okkar. Það er hliðstætt dæmi. En
kjaradómur hlýtur að verða úr-
skurðarvald framtíðarinnar í slikum
deilum, annað er of þungt í vöfum og
stjórnlaust.
Alþingismenn og aðrir stjórnendur
eru stundum nefndir landsfeður.
Fallegt nafn, þegar hlutaðeigendur
risa undir þvi. En stundum fer þvi svo
viðs fjarri að manni finnst betur geta
átt við þjóðarböðlar en landsfeður.
Nefni aðeins tvö dæmi er rökstyðja
verri nafngiftina. Þegar maður ber
saman verðgildi gjaldmiöilsins okkar
— krónunnar — nú og fyrir nokkrum
árum, hvað þá áratugum, er líkast því
að Ijóti karlinn hafi verið áð verki og
tekið skarpt til höndum. Sama er uppi
á teningnum þegar horft er á dansinn
kringum visitölulögin, sem vafalaust
hafa verið byggð upp sem nokkurs
konar gullkálfur launa- og verkafólks
en hafa i raun virkað gegn þjóðfélag-
inu, liklega svipað og gullkálfur Arons
gegn Móselögum á sinni tíð.
Vísitölulögunum hefur Alþingi við
haldið, þrátt fyrir margra ára viður-
kenningu á spillingarmætti þeirra á
efnahag og siðgæði. Við hverju er svo
að búast af nýskipaðri ríkisstjórn, sem
byggir yfirlýst á þeim samstöðugrunni
að hún sé stjórn stéttasamtaka, með
raunsýndahápólitíska forustu, í stað
þess að láta hag atvinnuveganna og
þar með þjóðarheildarinnar ráða
stjórnuninni.
Það getur ekki verið nein lands-
föðurleg vizka að þurfa að halda at
vinnuvegunum gangandi með stór
felldum styrkjum í árgæzku til lands
og sjávar. Verkin sýna merkin. Það er
ausið milljörðum í auknar matvöru-
niðurgreiðslur. Einn þáttinn i gull-
kálfsdansi vísitölunnar. Aðgerðir sem
fela ekki í sér neinn jöfnuð, því allir
þurfa að borða, aðeins mathákarnir fá
sér verðlaun.
Þá er ausið í kauphækkanir, að
mestu í samræmi við „samningana í
gildi”, og gamla snjallræðinu ekki
gleymt, að þeir tekjulægstu fá minnst
en þeir hálaunuðu fá jafna hækkun á
við miðlungstekjur. Milljarðana til
þessara þarflegu hluta á svo að taka að
stórum hluta með vafasömum skatt-
viðaukalögum, þó ekki á verðbólgu-
braskarana, sem sí og æ er geipað um,
ekki heldur á löglega skattsvikjendur
sem rikisskattstjóri hefir bent á og þar
með bætt einum smánarbletti á lög-
gjafann, heldur aðeins á löglega skatt-
greiðendur með riflegar miðlungs-
tekjur og meira. Og nái endar ekki
saman skal minusnum bætt við
óreiðuskuldir ríkissjóðs er voru þó
ærið nægar fyrir. Mér finnst það eitt
geta réttlætt slika skattheimtu að hún
gangi til greiðslu óreiðuskulda. Allt
þetta er afsakað með því að það gefi
hlé til vænlegri aðgerða, sem þóengar
samstöðuyfirlýsingar liggja fyrir um.
Mjög lofsvert er þó það sjálfstæði Al-
þýðuflokksins að hafa knúð fram
endurskoðun á vísitölulögunum, þessu
svartagaldurstæki. Megi sú tilraun
bera fljótan og góðan ávöxt.
Alla óstjórn þjóðfélagsins má skrifa
á ábyrgð löggjafanna, Alþingis og
ríkisstjórna, auk skólavaldsins sem
svikst að mestu undan þeirri uppeldis-
legu ábyrgð er á því hvilir i siðgæði og
manngildi. En það er einmitt vöntunin
á þeim þáttum sem skapar ógæfu þjóð-
lifsins, jafnt á vegum Alþingis og ríkis-
stjórna sem á slysabrautum umferðar-
innar, og raunar alls daglegs lifs.
Við þurfum þjóðskörunga á Alþingi
og í ráðherrastóla. Menn er gleyma
sjálfum sér i baráttu fyrir heilbrigðu
þjóðlífi og batnandi heimi. — Niður-
lútur fannst mér málflutningur verð-
lagsstjóra á fundi í sjónvarpssal 25.
f.m. Hann ásakar innflytjendur um
mjög óhagstæð innkaup en neitar af-
dráttarlaust að upplýsa grundvöll
ásakananna. Ekki er það traustvekj-
andi feluleikur. Máske pólitík bakvið?
27.9. 1978
Páll H. Árnason
Vestmannaeyjum