Dagblaðið - 01.10.1979, Síða 15

DAGBLAÐIÐ. MÁNUDAGUR 1. OKTÓBER 1979.
Ekki hefur enn fundizt efni sem komið getur i staðinn fyrir gullið sem alþjóðlegur
gjaldmiðill og varasjóður.
Sviss, minnkað töluvert. Tók nærri
þvi algjörlega fyrir þær síðari hluta
ársins í fyrra og nokkuð fram á þetta
ár. Síðan sala Sovétmanna á gulli
færðist af mörkuðum í Sviss, og
þaðan sem auðið er fyrir vestræna
sérfræðinga að gera sér grein fyrir
umfangi þeirra, er ekki vitað með
neinni vissu hve heildarsala þeirra
nemur miklu.
Aftur á móti er vitað að þeir hafa i
auknum mæli snúið sér að gull-
kaupum á alþjóðamarkaði og siðan
sölu þess, þegar hagstætt verð býðst.
Sovétmenn standa mun betur að
vígi \ið gullviðskiptin heldur en
Suður-Afrikumenn og þeir hafa mun
frjálsari hendur við söluna. Vegna
gamalla venja og reglna selja hinir
síðarnefndu ’gull sitt aðeins á
hefðbundnum mörk'uðum og þá
aðeins á vissum timum. Slíkum
rcglum þurfa Sovétmenn ekki að
fylgja og geta því selt og keypl eins og
þá lystir á hverjum tima.
Sovétmenn standa traustum
fótum á alþjóðagullmarkaði vegna
þess að þeir eru ekki aðeins næst-
stærstir vinnendur gulls. Framleiðsla
þeirra á platinu, silfri og öðrum dýr-
mætum málmum er einnig mjög
mikilvæg fyrir heimsmarkaðinn og
eftirspurn eftir þessum málmum.
Auk þess er vinnsla demanta og
annarra dýrra steina mikilvægur al-
vinnuvegur þar eystra. Sovélríkin
hafa þvi notið góðs hagnaðar af vax-
andi eftirspurn cftir gulli á siðustu
mánuðum og hækkandi verði þess
jafnframt. Eins og komið hefur fram
í fregnum að undanförnu rýkur
gullverð upp úr öllu valdi og þeir sem
ráða yfir fjármagni keppast nú við að
kaupa gull þvi þeir treysta þvi betur
til að halda verðgildi sinu en pcninga-
seðlunum.
Gullauður Sovétmanna er mjög
mikill og að sögn engar horfur á því
að hann þverri í bráð. Þeir eiga mestu
gullnámu i veröldinni, en hún er i
Muruntau i Uzbekistan. Þar er beitt
nýtízku aðferðum við vinnsluna og
árleg framleiðsla er sögð vera um 80
tonn af hreinu gulli. Hins vcgar
munu tveir þriðju hlutar þess gulls
sem unnið cr i Sovétríkjunum koma
frá austustu hlutum Síberíu og
Yakutiu. Einnig eru gullnámur i
Úralfjöllum, Kazakhstan, Armeniu
og Uzbekistan.
Ekki er vitað um hve miklu Sovét-
menn kosta til gullframleiðslu sinnar.
Vitað er þó að námur í Sovét-
ríkjunum eru gagnstætt við þær i
Suður-Afríku, fremur grunnar. Oft á
tiðum mun gullið vera unnið jafn-
hliða öðruni málmum og þá sparast
verulegt fé við vinnsluna.
Af þessu ráða sérfræðingar að
framleiðslukostnaður á gulli í Sovét-
rikjunum sé lægri en helztu
keppinauta þeirra, Suður-Afriku-
manna. Ekki má þó gleyma því að
gífurlegur kuldi getur oft dregið úr
afköstum og erfiðar og lélegar
samgöngulciðir geta oft verið
þrándur í götu.
15
Hve miklum verðmæt-
um köstum við á
Um árabil hafa gögn um endur-
vinnslumöguleika ýmissa úrgangs-
efna verið að velkjast um í kerfinu. Á
sínum tima vann Iðnþróunarstofnun-
in að málinu þótt lítill árangur yrði
sjáanlegur. A.m.k. einn stjórnmála-
maður taldi um tima að endurvinnsla
gæti verið ágætt mál til að slá sér upp
á í fjölmiðlum. Hann entist nokkur
viðtöl eða þar til honum varð Ijóst að
endurvinnsla er þannig mál að hún
krefst heilbrigðrar skynsemi á
Alþingi. Þar er hins vegar mikil eftir-
spurn en að sama skapi litið framboð
af slíku, málið sofnaði þvi af sjálfu
sér.
Þeir sem hafa fjallað um hugsan-
lega möguleika á endurvinnslu hér á
landi hafa flestir rekið sig á þá stað-
reynd að island cr eitt af fáum ríkj-
um veraldar þar sem ekki er bannað
með lögum að flytja út ýmsar teg-
undir brotamálma, má þar nefna blý,
kopar, ál og tin. Vandamál endur-
vinnslu á íslandi er allsérstætt þar
sem það verður ckki rakið til tækni-
legra örðugleika við söfnun eða
endurvinnslu úrgangsefna heldur
þess að hérlendis er það á mörkunum
að borgi sigað vinna úr vel aðgengi-
legum hráefn im. hvað þá heldur úr-
gangi.
Þetta mál mætti ef til vill skýra
betur með smágamansögu sem er þó
ekki annað en grátbrosleg mynd af
stöðu íslenzks iðnaðar gagnvart er-
lcndri samkeppni. Það hefur lengi
tíðkazt að blýi úr ónýtum rafgeym-
um sé safnað saman. Því fer þó fjarri
að um skipulagða starfsemi hafi verið
að ræða, fremur það að einstakir
menn hafa af útsjónarsemi hirt raf-
geyma á sorphaugum viða um land,
flutt til Reykjavíkur og brotið upp.
Þcgar þannig hefur verið safnað
saman nægilegu magni til þess að
flutningur borgi sig hefur blýið verið
flutt út til Noregs og annarra landa
þar sem brotamálmskaupmenn hafa
greitt fyrir það ágætt vcrð. Um árabil
tíðkaðist það að á sama tima og blýið
var flutt út til Noregs voru fluttar inn
blýsökkur frá Noregi til nota á
veiðarfærum. Islenzka blýið var
brætt upp í Noregi, hellt i mót, látið
storkna og flutt aftur til íslands fyrir
margfalt hærra verð. Á sama tíma,
þrátt fyrir tvöfaldan flutningskostað,
taldi enginn sem til þekkti að nokkur
grundvöllur væri fyrir því að bræða
blýið og steypa úr þvi hérlendis, inri-
flutningurinn væri mun hagkvæmari
lausn. Þótt það sé að visú útúrdúr þá
hefur sama lögmáliðt gilt um fisk-
kassa úr plasti, — innflutningurinn
hefur þar haft yfirhöndina.
Þetta segir sína sögu um sam-
keppnisstöðu islenzks framleiðslu-
iðnaðar gagnvart erlcndum keppi-
Kjallarinn
Leó M. Jónsson
glæ?
þessar þjóðir eiga miklar auðlindir í
mynd náma og eru því ekki knúðar til
að greiða öðrum þjóðum fyrir alla
sína málmnotkun. Engu að siður
telja þær sér hagkvæmt að endur-
vinna málmaog fleiri efni úr úrgangi.
Enginn vafi er á þvi að brotajárn og
alls konar endurvinnanlegir málmar
eru urðaðir viða um land i verulegu
magni ár hvert.
' sjálfu sér er það engin furða þar
seni landflutningur, t.d. á milli Húsa-
víkur og Reykjavikur, kostar 25
krónur hvert kilógramm á sama tíma
og stærsti brotajárnskaupandinn í
Reykjavík greiðir 4 krónur fyrir hvert
brotajárnskíló við móttöku. Trúlega
er það lægsta verð sem greitt er fyrir
brotajárn í Evrópu.
Í Iðnaðarblaðinu hefur verið rakið
hvernig útreið stáliðjuvers hefur
Þeir sem hafa fjallað um hugsanlega
^ möguleika á endurvinnslu hér á landi hafa
flestir rekið sig á þá staðreynd að ísland er eitt
af fáum ríkjum veraldar þar sem ekki er
bannað með lögum að flytja út ýmsar tegundir
brotamálma.
nautum sem njóta ríkisstyrkja bæði
leynt og ljóst og virðist EFTA og
EBE-aðild ekki breyta neinu um það
til eða frá.
Þetta dæmi sýnir ef til vill betur en
margt annað hvers konar ógöngur at-
vinnurekstur á íslandi er kominn í og
þarf engum blöðum um það að fletta
að nýlegar vaxtahækkanir og siðustu
gjaldahækkanir á iðnað veikja enn
meir samkeppnisstöðuna, án þess að
óðaverðbólgan sé nefnd á nafn.
Um leið er sú þversagnarkennda
staðreynd Ijós að það þýðir ekkert að
rjúka til og setja lög urn að ekki mcgi
flytja út brotamálma í því skyni að
tryggja endurnýtingu þeirra hér-
lendis, kerfið scm hefur vcrið byggt
upp girðir fyrir að vinnsla þeirra geti
staðið undir sér, vítahringurinn lok-
ast og áframhaldandi sóun verðmæta
er gulltryggð.
Þjóð sem er komin á það spilling-
arstig á tímum orkukreppunnar að
hún lætur tollverði hafa eftirlit með
því að verðmætu timbri sé kirfilega
brennt vegna þess að það var undan-
þegið tollgreiðslum, svo sem þekktist
um umbúðir bæði hjá Álverinu í
Straumsvík og hjá varnarliðinu á sin-
um tima, á ákaflega erfitt með að
setja sig i spor Þjóðverja eða Svia.
Þar eru efni unnin úr úrgangi fyrir
hundruð miljarða árlega. Báðar
orðið i kerfinu cn þvi \ar einmitt
ætlað að vinna bendistál úr brota-
járni. Það sýnir ef til vill vel hve langt
við erum leidd að kerfið sjálft var svo
vantrúað á að nokkur framleiðsla
gæti þrifizt undir væng þess að það
tók ekki i mál að veita fjármagsn-
fyrirgreiðslu til stáliðjuvers. Áfram-
haldandi sóun er því tryggð.
Endurvinnsla á ekki upp á pall-
borðið á íslandi af þeirri einföldú
ástæðu að hún borgar sig ekki fremur
en önnur framleiðsla við þær að-
stæður sem hafa verið skapaðar í
landinu. Samtimis stynur þjóðin
undan þeim drápsklyfjum sem marg-
földun oliuverðs hefur lagt á hana,
án þess að koma auga á það sem
aðrar þjóðir sáu við endurvinnslu.
Endurvinnsla sparar gifurlega orku
og það er ekki sizt þess vegna sem
Sviar hafa lagt í svo yfirgripsmikla
endurvinnslu. Þeir eru háðari inn-
fluttri oliu og gasi i sínum orkubú-
skap en flestar aðrar iðnaðarþjóðir.
Allt bendir til að enn um sinn
munum við einbeita okkur að því að
kvarta undan þeim byrðum sem olíu-
verðið skapar án þess að draga á
nokkurn hátt úr þeirri gifurlegu sóun
orku og efna sem þegar viðgengst i
landinu, við erum á þvi stigi að ekki
borgar sig að spara — er hægt að
sökkva öllu dýpra?
Leó M. Jónsson
tæknifræðingur.
sóttur þangað rekaviður. Scm sé,
íslcnzk efnahagsstarfsemi er rekin á
eyjunni sjálfri. V'ið gagnasöfnun
Jóns Þorlákssonar á auðlindanýtingu
íslendinga á Jan Mayen kemur í Ijós
að skip er sent frá Akureyri i júli 1918
og kemur það til baka með fullfermi
af rekavið frá Jan Mayen. Norð-
mönnum er sent sé tilkynnt að land-
fræðileg slaða eyjarinnar sé á
íslenzku hafsvæði en ekki norsku og
að íslendingar hafi rekið þar efna-
hagsstarfsemi. Jón Þorláksson telur
eðlilegt að vegna mikilvægis starf-
semi norsku veðurstofunnar á Jan
Mayen geti talizt eðlilegt að hún geti
„til sinnar eigin starfsemi" notfært
sé öll landsgæði eyjarinnar en er þvi
nú fyrir þjóðskjöl sem gefa okkur
fullkomnar staðreyndir um gang
mála fyrir innlimun i Norcg á Jan
Mayen áður en rikisstjórnir íslands
og Noregs hafa afskipti af málinu eru
nokkrir einstaklingar búnir að gcra
tilraun til þess að eigna sér rétt á Jan
Mayen og svo norska veðurstofan,
sem norsk stofnun. Það kemur fram i
bréfi Jóns Magnússonar II. júni
1924, vegna landnáms norsku veður-
stofunnar undir starfsemi sina, að
Jón Magnússon spyrst fyrir um hvort
landnám einstaklinga eða stofnana
hafi þjóðréttarlegt gildi og i svarbréfi
frá danska utanrikisráðuneytinu
tveim árum síðar, 7. júni 1926,
undirritað af Jóni Krabbe, segir að
• Að sjálfsögðu getur ekki einföld yfir-
lýsing norskrar ríkisstjórnar hnekkt
þeim rétti er fyrsta ríkisstjórnaryfirlýsing yfir
hagsmunum Jan Mayen færir íslendingum.
sleppi áskilji íslendingar sér jafnan
rétt til nýtingar á öllum öðrum hags-
munum tengdum Jan Mayen. Texti
bréfs Jóns er svo tilkynntur norsku
rikisstjóminni af danska utanrikis-
ráðuneytinu. Þrátt fyrir þessa yfirlýs-
ingu islenzka forsætisráðherrans Íýsir
Noregur yfir með einhliða yfirlýsingu
innlimun Jan Mayen í norska rikið 8.
mai 1929. Til allrar hamingju liggja
landnám einstaklinga og stofnana
hafi ekki þjóðréttarlegt gildi. Þvi
liggur fyrir sem staðreynd að yfirlýs-
ing íslenzka forsætisráðherrans, sem
talar i nafni íslenzku þjóðarinnar er
hann tilkynnir Norðmönnum;
„óskar ríkisstjórn Islands að áskilja
islenzkum ríkisborgurum jafnan rétt
á við borgara hvaða annars rikis sem
er", er fyrsta eignarréttaryfirlýsing í
nafni ríkisstjórnar sem fram kemur
viðvikjandi Jan Mayen. Norska rikis-
stjórnin kemur ekki mcð sína yfirlýs-
ingu um innlimun Jan Mayen í
norska rikið fyrr en tæpum tveim
árum á eftir yfirlýsingu Jóns Þorláks-
sonar. Þvi stendur hér einfaldlega
ríkisstjórnaryfirlýsing á móti rikis-
stjórnaryfirlýsingu en það sent mcstu
máli skiptir cr að íslenzka ríkis-
stjórnaryfirlýsingin er tæpum tvcim
árum eldri. Þvi er yfirlýsing Norð-
manna um innlimun Jan Mayen i
norska rikið ekkert annað en svivirði-
leg ofbeldisaðgerð gagnvart íslandi,
Iram komin á sama tima og sama
eðlis og þcgar Norðmenn ætluðu sér
að hrifsa til sin hálft Grænland af
Dönum sem hnekkt var með Haag-
dómi 5. april, 1933. Ofbeldisaðgerð
Norðmanna gagnvart íslandi viðvikj-
andi Jan Mayen er því ekkert annað
en einn angi af norskri heimsvalda-
stefnu gagnvart nágrönnum sinum.
Að sjálfsögðu getur ekki einföld
yfirlýsing norskrar rikisstjórnar
hnekkt þeim rétti cr fyrsta rikis-
stjórnaryfirlýsing yfir hagsmunum
Jan Mayen færir íslendingum. Engin
efnahagsstarfsemi hefur verið rekin
af Norðmönnum á Jan Mayen þar
hefur eingöngu verið haldið úti veru
nokkurra manna, ckki búsetu. þvi
þessir menn hafa vcrið búscttir i
Noregi og hver og einn aðcins komið
til Jan Mayen til stuttrar dvalar.
íslenzk skip hafa sennilcga tekið
meiri afia á Jan Mayen hafsvæðinu á
undanförnum áratugum cn norsk.
íslenzk stjórnvöld láta líka viðskipta-
Kjallarinn
Pétur Guðjónsson
fulltrúa sinn, Vilhjálm Finscn,
spyrjast fyrir um það árið 1940, i
Osló, hvort nokkur kolalög séu á Jan
Mayen, er þctta gcrt með það fyrir
augum að vinna þar kol skv. rétt-
indum sem islenzk stjórnvöld álitu að
ísland ætti á Jan Mayen.
Gjörbreytt
staða
Að þessum staðreyndum „fundn-
um” hefur staðan i Jan Mayenmál-
inu gjörbreytzt. Ekki kemur til mála
að ofbeldisaðgcrðir Norðmanna
gagnvart Islendingum árið 1929 verði
á einn eða annan máta viðurkenndar.
Slikt væri misvirðing við þá miklu og
Iramsýnu stjórnmálaskörunga sem
færðu Íslandi rétt sinn til Jan Mayen.
Annart og meira: Þart verrtur art
krefjast þcss art innlimunarartgerrtin,
vegna þess art hún er ofbcldisartgerrt
gagnvarl íslandi, vcrrti afnumin i
heild. Og hvart stendur þá eflir?
Artcins cin rikissljórnar- eignarréttar-
yfirlýsing, yfirlýsing Jóns Þorláks-
sonar. Og þart er einmilt þar sem virt-
rærtur okkar virt Norrtmenn verrta art
byrja. Það kemur ckki til mála að
ræða við Norðmcnn á forsendum
ofbeldisaðgerða þeirra 1929, slíkt
væri viðurkenning á þeim.
Áhugi Norðmanna
á íslenzkri
lögsöguviður-
kenningu
Það dvlst ekki lengur fyrir ncinum
vegna hvers Norðmenn lögðu slikt
ofurkapp á að fá lögsögulega viður-
kenningu íslands á norskri lögsögu á
Jan Mayen i siðustu santningavið-
ræðum. Þeir vissu ósköp vel, og vita,
að staða þcirra á Jan Mayen gagnv art
islandi er svo til cngin þcgar öll kurl
koma til grafar. Öll þróun ntálsins
hefur vcrið íslendingunt hagstæð og
mun gerð nánari grein fyrir henni i
siðari greinum. Jan Maycn er íslcnzk.
Pélur Gurtjónsson
form. félags áhugam.
um sjávarúlvegsmál.