Dagblaðið - 03.01.1980, Blaðsíða 10

10
'Útgefandi: Dagblaflifl hf. * “------ . _________ _ ____ _
Framkvmmdastjóri: Svainn R. Eyjólfsson. Ritatjóri; Jdnaa Kilat|ánaaon. —*
RitstJómarfuRtníi: Haukur Halgason. Fréttastjóri: Ómar Vaidimarsson.
SkrHstofustJÓH ritstjómar: Jóhannas Raykdal.
(þróttir: HaBur Sknonarson. Manning: Aðalstainn Ingólfsson. Aóatoðarfréttastjóri: Jónas Haraldsson.
Handrit: Asgrimur Páisson.
Olaðamann: Anna Bjamaaon, Atfl Rúnar HaHdórsson.AtJi Steinarsson, Ásgair Tómasson, Bragi
Siguröason, Dóra 8tafánadóttk, EHn Albartsdóttir, Gissur Sigurðsson, Gunnlaugur A. Jónsson, Ólafur1
Gairsson, Sigurður Svarrisson. Hönnun: Hilm*r Kartsson.
Ljósmyndir: Ami PáH Jóhannsson, BjamiaHur BjamlaHsson, Hörður VHhjáknsson, Ragnar Th. ~3Jg-
urðsson, Svainn Þormóðason. Safn: Jón Ssavar Baldvinsson.
SkrHstofustJóri: ólafur EyJóHsson. GJaldkari: Þráinn ÞoriaHsson. Söiustjóri: Ingvar Sveinsson. Diajflag-
arstjóri: Már E. M. Hafldórsson.
Ritstjóm Siðumúla 12. Afgralðala, áskriftadafld, auglýsingar og skrifstofur Þvarholti 11. - ‘
Aðalsimiblaðainsar 27022 (10 Ifnur)
n
i.
Hugsjón og heimsvaldastefna
Þau lönd, sem nú heita Vietnam, Laos
og Kampútsea, voru einu sinni kölluð
franska Indókína. Sá heimshluti hefur
sýnt i hnotskurn þrjár samfelldar
kynslóðir heimsvaldastefnu, samfara
miklu og vaxandi blóðbaði.
Fyrst reyndu Frakkarárangurslaustað
hindra hrun hins hefðbundna, evrópska nýlenduveldis.
Síðan komu Bandaríkjamenn til skjalanna með
nýlendustefnu eftirstríðsáranna, undir merkjum hins
alþjóðlega löggæzlumanns.
Þegar hin bandaríska útgáfa heimsvaldastefnunnar
hrundi í Indókína, kom í ljós hin þriðja og nýjasta, sú
eina, sem skiptir máli i heiminum um þessar mundir.
Það er rússneska heimsvaldastefnan að baki stórviet-
namsks leppríkis.
Þessi heimsvaldastefna er mismunandi opinská.
Sums staðar í heiminum felst hún í beinni hernaðar-
íhlutun, svo sem um þessar mundir í Afganistan. Víðar
eru þó hafðir leppar á oddinum, svo sem Kastró og
Kúbustjórn.
Rússland kostaði hernað Kúbumanna í Angóla og
Eþiópíu, alveg eins og það kostar núna tilraunir
Vietnama til að gleypa Laos og Kampútseu og koma á
fót stór-vietnömsku ríki á öllu landi hins gamla,
franska Indókina.
Valdaskákin í Indókina er hefðbundin. Menn gera
bandalag við þá, sem eru hinum megin við nágrann-
ann til að dreifa kröftum hans á fleiri landamæri. Lík-
iega er þetta elzta aðferðin í stappi milli ríkja.
Rússland kom sér upp leppríki í Vietnam lil að
þrengja að nágranna sínum og andstæðingi, Kina, úr
hinni áttinni, úr suðri. Kína svaraði með því að koma
sér upp leppríki að baki Vietnams, hinni illræmdu
Kampútseu.
Með þessu binda Rússar nokkurn hluta hernaðar-
máttar Kína á suðurlandamærunum og Kínverjar
binda nokkurn hluta hernaðarmáttar Vietnams á suð-
vesturlandamærum þess og í Kampútseu. Þetta er
hreint skólabókardæmi.
Heimsvaldastefna Rússlands er ekki ný af nálinni.
Hún er eðlilegt framhald af stefnu keisaradæmisins.
Sovétríkin og leppríki þeirra eru eins konar Stór-Rúss-
land undir hugmyndafræðilegri skikkju stalinsimans.
Hin hugmyndafræðilega skikkja er alltaf að verða
niikilvægari þáttur heimsvaldastefnu. Eiginhagsmun-
irnir voru opinskárri í tíð gömlu, evrópsku nýlendu-
veldanna, þótt óljóst væri talað um nauðsyn siðmennt-
unar villimanna.
Bandaríska heimsvaldastefnan var nýtízkulegri,
klædd í fögur klæði frelsis og mannhelgi. Bandarikin
voru hinn hvítklæddi riddari, sem varði þjóðir heims
gegn hinum eldspúandi dreka stalinismans.
Heimsvaldastefna stalinistanna í Kína og Rússlandi
hvílir á enn mótaðri hugmyndafræðilegum grunni.
Hugsjónin er svo sterk, að heilum stéttum manna hefur
verið útrýmt í Kampútseu. Sagt er, að rífa þurfi niður
til að byggja upp nýtt.
Vaxandi hugmyndafræði í heimsvaldastefnu hefur
gerl hana mun grimmari en áður. Fjöldamorð og
þjóðarmorð eru framin með köldu blóði í þágu hinnar
miklu hugsjónar, þúsund ára ríki stalinismans.
Engum nema sannfærðum hugsjónamönnum getur
dottið í hug að útrýma heilum stéttum manna í landi
sínu. Engum nema slíkum getur dottið í hug að leggja
óyfirstíganlega steina í götu alþjóðlegs hjálparstarfs.
' íbúar Indókína hafa nú á nokkrum áratugum mátt
þola þrjár kynslóðir heimsvaldastefnu, hverja þeirra
magnaðri hinum fyrri. Örlög þessa fólks eru hörmu-
legri en orð fá lýst.
DAGBLAÐIÐ. FIMMTUDAGUR 3. JANÚAR 1980-.
Lygi, haigalygi
ogstatistik
Margoft hefur verið sýnt fram á þá
staðreynd að það er til lygi, haugalygi
og svo statistik. Allar upplýsingar
geta leitt til misskilnings vegna þess
að þær eru í sjálfu sér takmarkaðar.
Einkum á þetta þó við um svonefnd-
ar statistiskar (tölfræðilegar) upplýs-
ingar. Með þeim fáum við ýmiss
konar fróðleik um heiminn og ein-
stök lönd og á tölfræðilegum upplýs-
ingum byggjum við ýmsar hugmyndir
okkar um fjarlæg lönd og heimsálf-
ur.
Við skulum taka dæmi af tölfræði-
upplýsingum um ríki eitt, þar sem
rikir uppreisnarástand og borgara-
styrjöld.
Allir þjóðvegir, nema tæplega 200
kílómetrar, eru i höndum skæruliða
eftir að kvölda tekur. Vitað er að á
milli sextiu og sjötíu manns falla á
hverjum degi og á viku hverri undan-
farið hafa verið gerðar 150 til 160
árásir hryðjuverkamanna í aðalborg-
uni landsins á hverri viku.
Ef skæruliðum tekst að vinna sigur
á stjórnarhernum þá sitja þeir í sömu
súpunni og núverandi ríkisstjórn. 1
landinu eru rúmlega níu af hverjum
tíu ibúum ólæsir og óskrifandi.
Meðaltekjur ná ekki jafnvirði 75
dollara á ári og einn þriðji allra
barna, sent fæðast deyja innan eins
árs frá fæðingu.
Hvaða ríki er þetta? Gæti það hafa
verið Nicaragua áður en sandinistar
náðu þar völdum á síðasta ári eða
Afghanistan um þessar mundir?
Ofangreindar tölur gætu sem bezt
átt við þessi riki en þó hafði ég þau
alls ekki í huga, heldur Spán árið
1811. — Spán á síðustu valdadögum
Napoleons þar.
Að sjálfsögðu var enginn þá sem
safnaði slíkum upplýsingum. Aftur á
móti fullyrði ég það að þessar ágisk-
anir mínar um ástandið á Spáni árið
1811 eru alveg jafn réttar og þær töl-
fræðilegu staðreyndir, sem við
fáum um bæði Niearagua og Afghan-
istan í dag.
Þessar upplýsingatölur segja nefni-
lega afskaplega lítið um raunverulegt
ástand í löndunum. Ekki er hægt að
draga neinar ályktanir um hvort
íbúar landsins séu við hungurmörkin,
,í þeim skilningi sem við leggjum nú í
það orð, eða séu aðeins sparsamir og
búi að sínu á gamla mátann.
Peningalekjur fólks i fjallahéruð-
um Afghanistan eru mun lægri en
þeirra, sem búa í fátæktarhverfum
Kalkútta á Indlandi. Sama máli
gegnir um hlutfall þeirra, sem læsir
ERLEND
MÁLEFNI
Gwynne Dyeer
eru og skrifandi. Þeir eru vafalaust
hlutfallslega fleiri í Kalkútta en i
afghönskum fjallaþorpum. Þeir sent
þekkja lil raunverulegra aðstæðna á
báðum stöðum eru þó ekki í neinum
vafa um að raunveruleg lífskjör
fjallabúanna eru til muna betri.
j raun þá eru hinar alþjóðlegu töl-
fræðilegu upplýsingar sem bornar
eru á borð fyrir okkur nijög misvis-
andi, þegar verið er að gefa upp-
lýsingar um hin fátæku ríki þriðja
heimsins. Einnig gela tölfræðiupp-
lýsingar verið mjög til misskilnings í
þróaðri rikjunt.
Sem dæmi má taka þá „velþekklu
staðreynd”, að Bretland er stöðugt
að færast nær hópi hinna fátækari
Evrópuþjóða. Þessi þróun varð
mikið til umræðu í kosningabarátt-
unni þar i landi, þegar árið 1970 og
1974.
Samt sem áður er það staðreynd að
vegfarandi i London átti tillölulega
jafnmikið á hættu að verða fyrir
Rolls Royce bifreið á götum London
eins og hætta var á að lenda fyrir
Mercedes Benz á götum Frankfurt
am Main.
Reyndar sýndi það sig einnig í töl-
fræðilegum upplýsingum, sem Sam-
einuðu þjóðirnar gáfu út snentma á
síðasta ári, að neyzla á hvern íbúa
hafði verið mjög svipuð í Bretlandi
og Vestur-Þýzkalandi fyrri hluta átt-
unda áratugsins. Það er að segja
þegar bæði var tekið tillit til tekna
einstaklinga og almenns verðlags á
ýmsum vörum í þessum tveim ríkj-
um.
Þarna staðfestu tölfræðilegar upp-
lýsingar það, sem allir gátu séð með
eigin augum. Aftur á móti þurfti þá
að velja réttar tölur lil að bera
saman.
Jafnvel þó valdar séu rétlar tölur
til að draga ályktanir af, þá er ekki
víst að rétt niðurstaða fáisl. Brúttó
(verg) þjóðarframleiðsla er mjög
notuð þegar verið er að fá fram efna-
hagslega velgengni þjóða. Inn i þá
tölu fást aftur á móti aldrei aðrar
upplýsingar en þær sem fara um hið
opinbera efnahagskerfi.
Þessu til nánari útskýringar má
taka tvö riki til samanburðar, Banda-
ríkin og Indland. í báðum þessum
ríkjum neytir fólk matar síns og hann
er að sjálfsögðu eldaður og mat-
reiddur. Að vísu er það ntagn sent
hver íbúi Bandaríkjanna neytir
nokkru meira en Indverjar almennt
neyta en það er ekki atriði í þessum
samanburði.
Á Indlandi er nær öll sú fæða sem
neylt er að mestu matreidd á heimil-
unum. Húsmæðurnar fá hráefnið
nær óbreytl eins og það kemur frá
bændunum eða jafnvel eigin garði.
Ekkerl af þeirri matreiðslu og ekkert
af eigin ræktun heimilisins sjálfs
kemst inn á efnahagsskýrslur.
í Bandarikjunum er hins vegar
gífurlegur matvælaiðnaður, sem til-
reiðir slóran hluta þeirra ntatvæla
sem fólk þar neytir. Jafnvel þannig
að ekkert þarf að gera nema hita
fæðuna og stundum jafnvel ekki einu
sinni það. í Bandarikjunum er einnig
viðamikil dreifing á matvælum,
þannig að matvæli sem frantleidd eru
í Kaliforniu lenda að lokum á diski
fólks i New York. í Bandaríkjunum
eru einnig milljónir fólks sem borða
allan sinn mal á ýmsum veitingahús-
um eða mötuneytum.
Öll þessi tilreiðsla og flutningur og
sala á tilbúnum mat bætist við svo-
nefnda brúttóþjóðarframleiðslu
Bandaríkjanna. Þannig verður hún
af þessunt ástæðum mun hærri þar í
landi en Indlandi þó svo ibúar beggja
landanna borði mal, sem matreiddur
hefur verið á hefðbundinn hált.
Mismunurinn á brútlóþjóðarfram-
leiðslu Indlands og Bandarikjanna
stafar sem sagt að stórum hluta af þvi
að rikin eru á mismunandi tæknistigi
eða að þróun verkaskiptingar er
komin á hærra stig i Bandarikjunum
en Indlandi.
McDonald’s veilingahúsin í Bandarikjunum selja hamborgara og aðra einfalda rélli til milljona viðskiplavina. Þessi
veitingahúsakeðja nær um öll Bandaríkin og er vafalaust ein sú slærsta í heimi.