Dagblaðið - 30.12.1980, Qupperneq 10

DAGBLAÐIÐ. ÞRIÐJUDAGUR 30. DESEMBER 1980
10
£
Menning
Menning
Menning
Menning
D
Ballett
Úr BllBdifMk — Svelnbjörg Alexanders og Conrad Bukes dansa Ividans.
Jóhannssonar er mikil gersemi í
einfaldleika sínum: hægra megin
liggur hallandi rampur niður á svið,
vinstra meginbregðm fyrir stílfærðu
landslagi, allt annað er gert með
tjöldum og ljósum. Mikiö hefur
mætt á ljósameistara aö þessu sinni,
í hans höndum eru hinir mjúku, fölu
litatónar, sem undirstrika hið draum-
kennda andrúmsloft nokkurra atriða
eins og í vatnslitamynd.
En úrslitum réði samvinna þeirra
Ulrich og Jóns Ásgeirssonar —
fyrstur til að semja íslenska óperu, nú
fyrstur til aö semja tónlist fyrir
ballett upp á heilt kvöld.
Ábyrgð manns gagn-
vart umhverfi sfnu
Af formála Jóns í leikskrá má
ráða að hann hafi upphaflega haft
tiltölulega einfaldar andstæður I
huga við samningu tónlistarinnar.
Sveitasælu er teflt gegn borgarfirr-
ingu, hinu góða gegn hinu illa, blindu
gegn sjón.
í höndum Ulrichs þróast þessar
Ballettinn Blindisleikur efftir Jón
Ásgeirsson og Jochen Ulrich
Blindisleikur, ballett f tveim þáttum og 24 at-
riðum
Tónlist og saga: Jón Ásgeirsson
Dansahöfundur og stjómandi: Jochen Ulrich
Aöstoðardanshöfundur: Svelnbjörg Aloxand-
•rs.
Leiktjökl og búningar: Sigurjón Jóhannsson
Lýsing: Kristinn Danfateson
Hljómsveit: Sinfóníuhijómsveit (slands
Hljómsveitarstjóri: Ragnar Bjömsson
Dansarar: Svainbjörg Alexanders, Conrad
Bukes, Michael Molnar, (slenski dansflokk-
urinn o. fl.
Að undanförnu hefur Þjóöleikhús
vort fengið slæma útreið fjölmiðla
fyrir þau leikverk sem þar hafa verið
sett upp I haust og kannski að
vonum. Það er þvi gaman að geta
tilkynnt það hér og nú að jólasýning
Þjóðleikhússins, ballettinn Blindis-
leikur, hefur heppnast með af-
brigðum vel og ætti aö fara langt með
að bjarga heiðri hússins á þessu leik-
tímabili. Víst er meir en litil kald-
hæðni fólgin í þeirri staðreynd að
olnbogabarn Þjóðleikhússins og
hornrekan i listalifi landsins, íslenski
dansflokkurinn & Co, skuli reynast
slikur bjargvættur i raun. Raunar
segir staðreyndin sú minna um
Þjóðleikhúsið en dansflokkinn, sem í
fyrsta sinn, svo ég muni, meldar sig
sem reglulega sterka listræna heild,
þó svo meginþungi sýningarinnar
hvíli á herðum eindansaranna
þriggja, Sveinbjargar, Bukes og
Molnars. í dramatískri játningu,
næmi fyrir tónlistinni, músíkalíteti,
og ekki síst í samstillingu, sérstaklega
í hópatriöum, hafa oröið miklar
framfarir i flokknum og Ijóst er að
ballettmeistarinn, Jochen Ulrich,
hefur komið auga á bestu hliðar
hinna íslensku dansara og ræktað
þær til hlítar. Sú ræktun hefur einnig
komið hinum ýmsu leikmönnum í
dansarahópnum til góða og standa
þeir sig með hinum mestu ágætum.
Löng dansverk
vandrœðagripir
En fleira þarf í dansinn en fagra
skóna. Ulrich hefur ekki aðeins
reynst strangur kroppatemjari heldur
hefur honum tekist það sem þorra
danshöfunda víða um heim hefur
ekki lánast að gera, að skapa dans-
verk til kvöldstundar, sem gengur
upp hvernig sem á það er litið. Löng
dansverk af þessu tagi hafa annars
verið hálfgerðir vandræðagripir í
ballettheiminum. Þótt margir haldi
að þau séu af háklassiskum toga, þá
er staðreyndin súað á 19. öld voru
þau heldur fátíð og oft voru ballettar
fluttir ásamt með óperu eða leikriti.
Þannig sáu menn verk eins og Giselle,
Coppelíu og Hnotubrjótinn.
Konunglegi danski ballettinn stóð
t.d. ekki fyrir heilu ballettkvöldi fyrr
en 1925 og þá voru reyndar fluttir
margir stuttir ballettar eftir Michel
Fokine.
Inntak meira
en yf irvarp
En margir hafa lagt metnað sinn í
gerð langra dansverka — Sovétmenn
sérhæfa sig í slikum stykkjum, en á-
rangurinn hefur verið heldur slakur
efá heildina er litið. Dansahöfundar
hafa æ ofan í æ leitað til bókmennta-
verka eða óperu að viðfangsefni og
til eru óteljandi Þyrnirósuballettar,
Rómeóar og Júlíusar í hrönnum,
mýgrútur af Manon o.s.frv. Fæst
þessara dansverka fela í sér nokkra
skírskotun til nútimans, sjaldan er i
þeim að finna tilraunir til
nýsköpunar á formi eða inntaki.
Innan I skrautlegri umgjörð
sviðsins, íklæddir litríkum búningi,
dansa dansararnir sömu sögurnar ár
eftir ár. Nú mætti kannski segja:
hvaða máli skipta þessar sögur, þessi
þvældu plott, ef á þeim má byggja
góðan dans? Hér held ég að sé á
ferðinni misskilningur, því í góðu
dansverki er inntak eða plott annað
og meira en yfirvarp, það er sam-
tvinnað hverri hreyfingu á sviðinu.
Vel til samstarfsmanna
Það er helst 1 verkum nútímadans-
höfunda, þeirra sem brugðið hafa út
af klassískum reglum, sem hin löngu
dansverk hafa kviknað til lffs og þar
hefur Martha Graham verið at-
kvæðamikil. Hún sá manna best að
nýtt dansverk þurfti nýjan sviðs-
búnað, nýja tónlist.
Jochen Ulrich hefur svo
sannarlega orðið vel til samstarfs-
manna. Sviðsmynd Sigurjóns
i mynd og túlkun
hugmyndir enn frekar og taka ýms-
um breytingum. í túlkun sinni1 á
sveitalffi, pastoralnum, leggur hann
ekki einasta áherslu á flekkleysi þess,
heldur virðist hann einnig ganga út
frá vistfræðilegum ígrundunum um
nær heilagt samband manns og
náttúru, ábyrgð mannsins gagnvart
umhverfi sínu. En í augum Ulrich
eru hvorki maður né náttúra
fullkomlega góð eða vond, heldur
beggja blands, þótt í sviðsetningu
virðist mest Iagt upp úr skörpum and-
stæðum, lífsgleði gegn lífsfirringu.
Þótt hugmyndir þeira Ulrich og
Jóns fari því ekki alveg saman, stang-
ast þær hvergi á, sem best sést á
trúnaði danshöfundarins við
tónlistina (sjá umsögn EM hér að
neðan). Ulrich hefur einfaldlega
gefið henni víðtækari skírskotun,
fært hana i farveg, sem varðar ekki
aðeins íslenskan veruleika, heldur
alþjóðlegan.
Frábœrir dansarar
f dönsurum eins og Sveinbjörgu,
Bukes og Molnar hefur Ulrich
túlkendur sem eru eins og hugur
hans, enda hafa þau öll unnið með
honum áður. 1 fávisu og sakleysi,
álögum og í ofsafenginni lokabaráttu
við hinn djöfullega freistara, Kol
(Michael Molnar) er Sveinbjörg frá-
bær dansari, í senn finleg og fjaður-
mögnuð í limaburði. Conrad Bukes,
Búi, var I þessu tilfelli réttur mót-
dansari hennar, traustur, sterkur, og
laus við ýkjur í öllu fasi sínu og
djöfsi, Kolur, hélt áhorfendum
spenntum frá upphafi til enda, allt
frá þvi hann þaut yfir sviðið I svört-
um frakka uns Freyja rak hann af
höndum sér.
Stígandi dansins fylgir stígandi
tónlistar, sólódans leiðir út í tví- eða
þrídansa, hópatriði, aðra sólódansa
— hvergi bregst dramatísk
uppbygging Ulrich.
Innfluttir hæfileikar
Sum atriði loða lengi við hugann:
undursamlegur tvídans Freyju og
Búa i upphafi, afkáraskapur hinna
djöfulóðu, drottnunardans Kols í
seinna þætti og notkun á skikkjum
og jökkum, æöisgenginn tvtdans
Kols og Freyju í lokin og .Joks
friðsamlegur endirinn, sættir án sátta
dans, — djarft dramatískt bragð frá
hendi Ulrichs. Til að vinna þetta af-
rek þurfti að flytja inn bæði
sólódansara og ballettmeistara, — og
það ágæta fólk verður á braut innan
skamms. Nú er um að gera að hamra
járnið, gera flokknum kleift að vinna
áfram í anda þessarar sýningar — er
ekki einhver í kerfinu sem leggur við
hlustirnar eða sækir ballett?
-AI.
margshmgjn
BUNIHSLEIKUR - TONUSTIN
Blindisloikur — tónlist og saga Jóns Ásgeirs-
sonar
Sinfóniuhljómsveit (slands
Stjórnandi; Ragnar Björnsson
Frumflutningur í Þjóðleikhúsinu á annan dag
jóla.
„Eðlislæg þrjóska, margra ára
meðganga hugmyndarinnar og ófor-
sjál löngun villti mér leið, svo nú
stend ég þar sem enginn annar kostur
er fyrir hendi, en að taka því sem að
höndum ber.” þannig kemst
höfundurinn sjálfur að orði i leik-
skrá. — Blindisleikur var uppfærður
að kvöldi annars dags jóla og með því
slegnar tvær flugur í einu höggi og
skyldur Þjóðleikþússins gagnvart
tveimur af aukagreinum starfsemi
þess ræktar.
Ég ætla að hlegið hefði verið upp í
opið geðið á þeim draumóramanni,
sem viðrað hefði hugmynd um
íslenskan heils kvölds ballett allt fram
undir þennan dag. Ástæður þess
þarf tæpast að tíunda. En þegar Jón
Ásgeirsson, maðurinn sem reið á
vaðið með Þrymskviðu, á í hlut
skyldi enginn bóka fyrirfram að eitt-
hvað séekkihægt.
1 Einfaldleiki
| í byrjun
Uppruni ballettsögunnar er þjóð-
^ .................................—
sagan af Gilitrutt, sem tekur endan-
lega á sig mynd af sálnaveiðiskap
Kölska. Tónmynd Jóns er heilsteypt,
með síigandi sem nær hápunkti
undir lokin. Framan af þótti mér hún
í meinlausara lagi og bera fá merki
þess kjarnyrta Jóns, sem alþjóð
þekkir. Fyrir þessu þykja mér
tvennar orsakir líklegar. f fyrsta lagi
að Jón hafi viljað mála sakleysi
sveitamannsins svo einföldum, en þó
björtum litum. í öðru lagi að hljóm-
sveit og hljómsveitarstjóri hafi ekki
verið komin til fullnustu niður á
túlkunarmátann, nema að hvort
tveggja sé. Og heldur þótti mér Jón
minn spar á fiðlurnar fram undir hlé.
En undir lok fyrri hlutans mátti
gjörla greina fyrstu spor þeirrar
mögnuðu stígandi sem ágjörðist svo
mjögeráverkiðleið.
Stjörnuþemu
Allir góðir ballettar eiga sér
ákveðin stjörnuþemu, sem oft lifa
sjálfstæð þótt verkin séu að öðru
leyti gleymd, eða óþekkt. Blindis-
leikur geymir einnig slík þemu. Ég
nefni cellósólóna, tregadans Búa,
þegar hann sér hvernig komið er fyrir
Freyju, einkennisdans Kols og
Ragtime.
Skýrt tónmál
Tónmál Jóns er afar skýrt í þessum
ballett. Hann beitir einföldum línum
til að túlka hreinleika og sakleysi
sveitasælunnar og gömlum fábreytt-
um dönsum til að tjá hreinleika og
sakleysi sveitalífsins. Á hinn bóginn
Jón Ásgeirsson — „takk fyrir þrjósk-
una”, segir Eyjólfur Melsted i um-
sögn sinni.
taka við löggiltir samkvæmisdansar
eins og tangó og vals á meðan spill-
ingin er þolanleg en ragtime, eða
mellumúsík eins og einn virtur fiðlu-
leikari kallaði það eitt sinn, þegar
sukkið kemst á hástig og hergöngulag
til að sýna fullkomið undirlægjuþel
hyskisins við Kol.
Fyrir meira en
kramarhús
Ekki er minnsti vafi að Jón hefur
haft í huga annað og meira en Þjóð-
leikhúsið okkar, þetta blessaða
kramarhús sem þó er svo viðkunnan-
legt, þegar hann samdi Blindisleik. í
hljómsveitarbúningnum hefur hann
þó ekki getað forðast sína beisku
þekkingu á aðbúnaði öllum i húsinu.
Þótt Jón hafi tekið mið af niðurskor-
inni hljómsveit í hljómsveitargerð
sinni held ég að Ragnar hefði átt að
geta fengið mun meira út úr henni.
Hvort sem þar um olli samvinnu-
tregða eða frumsýningarskrekkur, þá
fannst mér það eini snöggi bletturinn
á frábærri sýningu.
Blindisleikur á væntanlega eftir að
bera hróður höfundar síns víða, og
vonandiverðurhannöðrum hvatning.
— En við getum þakkað forsjóninni
fyrir að planta þessari eðlislægu
þrjósku inn í kollinn á Jóni.
-EM.
---------------------- ^