Dagblaðið - 05.01.1981, Blaðsíða 13

DAGBLAÐIÐ. MÁNUDAGUR 5. JANÚAR 1981
indi þín, um meðhöndlunina og
um batavonir þínar á máli sem þú
getur skilið. Þú hefur ennfremur
rétt á að þekkja nafn læknis þíns
sem ber höfuðábyrgð á
meðhöndlun þinni, nöfn annarra
lækna sem skoða þig og starfs-
tengsl þeirra.
3. Þú hefur rétt til þess að fá
upplýsingar um alla þá meðhöndl-
un sem stungið er upp á svo þú
getir samþykkt eða neitað
að undirgangast ákveðna
meðhöndlun. Eina undantekn-
ingin er í neyðartilfellum en
annars ættu þessar upplýingar að
A „Sjúklingur, sem á aö fara í smáaðgerö,
vaknar upp með 40% af maga sínum.
Hvert á hann aö sækja meö kvörtun?”
mí
einnar málstofu fleiri en þrjár. Auk
þessa má á það benda að önnur þing
en þjóðþing hafa ekki séð ástæðu til
slíkrar tvískiptingar.
í hinni fornu lögréttu sátu 36 goðar
og var síðar fjölgað í 48. Ætla má að
talan 36 sé ekki valin af handahófi.
Ljóst er að fjölmenn þjóðþing eru
óþarfa stofnanir, þannig að fari þing-
mannafjöldinn upp fyrir ákveðið
hámark verða margir þeirra óvirkir.
Þar sem fulltrúarnir skipta hundr-
uðum, er hinn almenni fulltrúi aðeins
verkfæri til handauppréttingar —
eins mætti notast við númer í tölvu
sem flokkarnir hefðu til umráða. Séu
fulltrúarnir hins vegar of fáir er hin
hættan fyrir hendi að alltof fáar hug-
myndir og sjónarmið komi fram,
talsmenn of fárrra hagsmuna séu til
staðar. Einnig að of mörg störf deilist
á of fáar hendur.
Hvar er hinn gullni meðalvegur?
Hver er sú tala sem fer bil beggja,
þannig að hver fulltrúi sé virkur, en
samt skorti ekki starfskrafta? Svarið
hlýtur að nokkru að vera matsatriði
— en reynslan vísar einnig á rétta
lausn. Þá verður að hafa hugfast að
hvert þingsæti er kostnaðarsamt svo
fámennri þjóð sem íslendingum.
Miðað skal við eina málstofu og að
sem flesdr þingmanna gegni ein-
hverju embætti innan þings eða sinni
nefndarstörfum, en mörg störf
hlaðist jafnframt ekki á einn og sama
þingmanninn.
Þegar tekið er tillit til framan-
greindra forsendna, hygg ég að forn-
menn hafi ekki farið villir vegar
þegar þeir völdu 36 goðum setu í Iög-
réttu. Ég hygg og að hún eigi enn við,
enda gilda sams konar félagslögmál
nú og til forna. Þingmenn verði
kjörnir í 12 kjördæmum, þrír í
hverju. Engir uppbótarmenn að sjálf-
sögðu.
Kosningin verði persónubundnari
en nú er, þannig að kjósendur raði
mönnum á listunum og geti einnig
Kjallarinn
Skúli Magnússon
kosið af fleiri listum en einum. Fyrir-
komulag þetta yrði sams konar og
viðhaft er í írlandi. Menn hafa kynnt
sér þaö og orðið sammála um kosti
þess, þótt ekki hafi orðið af fram-
kvæmdum.
Með þessu móti myndi margt
vinnast: Prófkjara yrði síður þörf.
Persónulegt samband myndi aftur
skapast milli þingmanna og kjósenda
eins og var í gömlu einmenningskjör-
dæmunum. Fyrirkomulagið er og
miklum mun lýðræðislegra.
„Jafnvægi"
flokkanna
Fyrirkomulagið myndi hins vegar
ekki tryggja jafnvægi milli flokka,
þannig að hver flokkur hefði ævin-
lega þingmannafjölda í réttu hlutfalli
við heildarfylgi meðal þjóðarinnar.
Þessi breyting myndi því ef að líkum
lætur mæta andstöðu minni fiokk-
anna. Ef þetta verður fært sem rök-
semd gegn breytingu, er þessu til að
svara: Tilgangur kosninga er ekki sá
að gera flokkunum jafnhátt undir
höfði, heldur hitt að velja landi og
þegnum sem bezta fulltrúa. Þjóðin er
ekki til fyrir fiokkana, (þótt við-
stöðulaust sé reynt að læða því inn
hjá fólki) heldur hið gagnstæða. Vald
fiokkanna sem slíkra er þegar alltof
mikið í þjóðfélaginu.
Eins og þegar hefur verið að vikið
er æskilegt að á þingi sitji fulltrúar
sem allra flestra sjónarmiða; hins
vegar er ógerningur að þau verði
nokkru sinni „representeruð” í
nákvæmlega réttu hlutfalli miðað við
þjóðarfylgi. Fyrr tæki nú steinninn
úr. Og fiokkum á ekki að gera neitt
hærra undir höfði I því efni en
öðrum.
Það er smáleikur í rökfræði að
leiða f ljós hversu krafan um jafn-
vægi flokkanna er fjarstæð. Spyrja
mætti: Fyrst tryggja skal formæl-
endum hinna ýmsu sjónar-
miða/hagsmuna fulltrúa í nákvæm-
lega réttu hlutfalli, skal þá ekki
einnig tryggja öllum þessum sjónar-
miðum/hagsmunum hlutfallslega
jafnan framgang? Erfitt væri að
svara neitandi. Maður hlyti að svara
á móti: Hvaða tilgangi gegndi þá
hárnákvæm „representering” ef ekki
til að koma málum fram? Augljós-
lega fjarstæða. Setjum samt svo að
slíkt væri mögulegt: Hversu þungt
yrði það í vöfum og hversu marga
fulltrúa myndi það útheimta? Ef hins
vegar væri svarað játandi, yrði and-
svarið þetta: í fyrsta lagi tryggir
jöfn „representering” ekki hlutfalls-
lega jafnan eða réttan framgang
mála. öll hlutföll myndu raskast í
þrátefli flokkanna. í öðru lagi gerum
samt sem áður ráð fyrir að svo yrði.
Hvers konar bræðingur yrði slíkt
samkrull? Yrði það gott og æskilegt
stjórnarfar? Þess konar allsherjar
málamiðlun allra sjónartniða yrði
hinn versti óburður. Í lýðræðisríki
ætti fremur að keppa að „kláru”
stjórnarfari sem meirihluti þjóðar-
innar vill styðja. Ekki að sambreisk-
ingi allra sjónarmiða, sem enginn
þykist bera ábyrgð á, enginn er
ánægður með og aldrei leiðir í ljós
kost einnar aðferðar fram yfir aðrar.
Meginatriðið, skilgreining sjálfs
lýðræðisins vill gleymast: að meiri-
hlutinn ráði, en jafnframt sé minni-
hlutanum gefinn kostur á að vinna
sér meirihluta-fylgi. Alltof margir
standa í þeirri meiningu að lýðræði sé
málamiölun. Þróun í þá átt táknar
þvert á móti kreppu lýðræðisríkj-
anna.
Það yrði kostur þessa fyrirkomu-
lags að það myndi stuðla að fækkun
fiokka og þar með styrkara stjórnar-
fari.
„í vaxandi mæli býr þjóðin viö flokka-
ræöi í staö lýðræöis. Fyrst kemur
þingræði í stað lýöræðis, síðan flokkaræði í
stað þingræðis. Loks mynda þessir flokkar
með sér samtryggingu (eins og olíufélögin)
gegn kjósendum sínum.”
13
—..........................
ná til lýsingar á meðferðinni, hin
læknisfræðilega áhætta sem með-
ferðin felur í sér og lýsa skal val-
kostum hvort heldur til greina
kæmi engin meðferð eða aðrar
tegundir meðferðar.
4. Þú hefur rétt til þess að taka
virkan þátt í ákvörðun um læknis-
fræðilega meðhöndlunina þar á
meðal hefurðu rétt til að neita
meðferð og fá upplýsingar um
hugsanlegar afleiðingar þess.
5. Þú átt rétt á því að einkalíf þitt sé
verndað og umræður um tilfelli
þitt, samráð við aðra lækna rann-
sóknir og meðferð eiga að vera
trúnaðarmál þar sem fyllstu þag-
mælsku er gætt. Allir sem ekki
eru beint tengdir meðferðinni
verða að fá þitt leyfi til að vera
viðstaddir.
6. Þú átt rétt á því að allar upplýs-
ingar og skráðar heimiláir sem
tengjast meðhöndluninni séu
meðhöndlaðar sem trúnaðarmál.
Þú verður að gefa þitt skrifiega
samþykki áður en skráðar upplýs-
ingar komast í hendur nokkurs
aðilja sem ekki er beinn þátttak-
andi i meðferðinni.
7. Þú átt rétt á því að búast við að
sjúkrastofnun reyni eftir fremsta
rnegni að veita þér þá þjónustu
sem þú biður um.
8. Þú átt rétt á því að fá allar upplýs-
ingar um tengsl sjúkrastofnunar-
innar við aðrar heilbrigðis- eða
menntastofnanir sem kunna að
vera blandaðar í meðferðina. Þér
ber engin skylda til þess að taka
þátt í neinum vísindarannsóknum
í tengslum við meðhöndlun þina
eða umönnun og þú hefur rétt til
að neita beiðnum um slíkt.
10. Þú átt rétt á að búast við eðlilegu
framhaldi meðferðarinnar og fá
að vita fyrirfram á hvaða tímum
og hvar læknar þínir eru viðlátnir.
11. Þú átt rétt á því að fá að athuga
reikning þinn og fá útskýringu á
öllum kostnaði ásamt vitneskju
um það hver ber þann kostnað,
þú,, tryggingafélag þitt eða aðrir
aðiljar.
12. Þú hefur rétt á því að fá vitneskju
um hverjar reglur og reglugerðir
sjúkrastofnunarinnar snerta
hegðun þína sem sjúklings.
Byggt á bókinni Holistic Health
Handbook).
Geir Viðar Vilhjálmsson
sálfræðingur.
........ *
Flokkaræðið
í vaxandi mæli býr þjóðin við
flokkaræði í stað lýðræðis. Fyrst
kemur þingræði í stað lýðræðis,
síðan fiokkaræði í stað þingræðis.
Loks mynda þessir flokkar með sér
samtryggingu (eins og olíufélögin)
gegn kjósendum sínum.
Snúa þarf þessari þróun við. Sá
viðsnúningur verður aldrei nema til
komi gagnger breyting á þjóðfélags-
skipan og stjórnarskrá. Og til að svo
geti orðið verða menn að beina at-
hyglinni frá lítilsverðum dægurmál-
um að megin-spurningum um stöðu
rikisvaldsins og þegnanna, skilgrein-
ingu hugtaka og vandamálum er
varða tilgang, markmið og leiðir.
Þörf er á almennri umræðu um þessi
mál öll.
Sú langa bið sem orðið hefur á
breytingum á stjórnarskránni er afar
óheppileg. Núverandi skipan er orðin
alltof föst í sessi. Það er nefnilega
ekki nægilegt að ákveðið skipulag sé
gott eða heppilegt i sjálfu sér. Einnig
er þörf ákveðinnar aðlögunar. Starfs-
aðferðir, stofnanir, hugsunarháttur
etc. verður að falla að skipulaginu.
íslenzkt þjóðfélag er of lengi búið að
laga sig að stjórnarskránni sem Danir
skildu eftir.
Gegn þeim breytingum sem mælt
hefur verið fyrir, munu færð þau rök
(með réttu) að þær verði of hastar-
legar. Þjóðfélagið sé ekki fært um að
laga sig að hinni nýju skipan. En aðra
ályktun má einnig draga af þessari
sömu forsendu. Þá að einmitt þess
vegna sé þörf að hefjast þegar handa
um smástígar breytingar sem stefni
að því marki sem bent hefur verið á.
Eitt enn: Meðan verið er að móta
nýja stjórnarskrá, verður að afnema
það ákvæði núverandi stjómarskrár
að rjúfa verðiþing hvert skipti sem
smávægilegasta breyting er gerð.
Slíkt ákvæði er auðvitað til þess gert
að bregða fæti fyrir allar breytingar.
Skúli Magnússon.