Dagblaðið - 23.10.1981, Blaðsíða 11

DAGBLAÐIÐ. FÖSTUDAGUR 23. OKTÓBER 1981
11
Nóg var að gera við sölu hlutabréfa i Hamborg mánudaginn svarta.
sýkisleg sala á hlutabréfum í Japan,
Ástralíu, Hong Kong og Evrópu, sem
ollu því að gengi hafði ekki lækkað
svo mjög í mörg herrans ár. Og nú
var óttazt að öldurnar næðu til
kauphallarinnar í Wall Street.
Pöhl, sem um þetta leyti sótti
ráðstefnu í Washington á vegum
Alþjóða gjaldeyrisbankans, ræddi í
rúmlega fimm mínútur við vin
sinn,Paul, um mögulegar ástæður
fyrir þessu verðbréfahruni. Báðum
kom saman um að skynsamleg
skýring eins og keðjuverkanir á milli
kauphalla nægði engan veginn.
í raun og veru hafði enginn sá at-
burður gerzt er hrellt gæti
kauphallarbraskara svo mjög.
Markaðshorfur og vextir höfðu ekki
tekið neinum stökkbreytingum og
hvergi bólaði á neinu sérstöku,
pólitísku neyðarástandi. Þeir
hölluðust því fremur að því að
skýringuna á þessari móðursýki væri
að finna í hryllings spádómum
bandarísks verðbréfasérfræðings.
Gúrúinn og mánu-
dagurinn svarti
Joseph Granville, sem af mörgum
er álitin eins konar „gúrú” kaup-
hallarinnar í Wall Street hafði heim-
sótt París skömmu áður en hinn
„svarti” mánudagur rann upp. Og
þar hafði hann spáð miklu hruni í
Wall Street sem stæði ekki að baki
því sem gerðist fyrir heimskreppuna
miklu. Ekki var spá hans fyrir
franskan og brezkan verðbréfa-
markað neitt miklu bjartari.
Þessar hrakspár hans vöktu einnig
ótta í brjóstum kauphallarbraskara í
Austurlöndum fjær og Ástralíu.
Vegna tímamismunar opna
kauphallir íTokýó og Sydney 10—15
stundum fyrr en kauphallir í Evrópu
og New York, og þennan mánudags-
morgun var þegar ljóst hvað verða
vildi: Gengið féll með miklum hraða
strax og opnaðvar.
Nikkei-Dow hlutabréfavísitalan í
Tokýó féll um rúmlega 302 púnkta.
Þetta var mesta gengisfall sem
kauphöllin í Tokýó hafði nokkurn
tíma upplifað á einum degi. í Sydney
fór gengið niður í það sem lægst
hafði þekkst á árinu. Skömmu síðar
náðu öldurnar til Hong Kong og
Singapore. í Hong Kong hafði ekki
orðið annað eins verðfall síðan í apríl
1973. í Zurich, Frankfurt, París og
London lækkaði gengið í minna
mæli, en jafnt og þétt.
Tveimur vikum fyrr höfðu hluta-
bréfaeigendur í London orðið að
þola það mesta gengistap sem þekkzt
hafði þar í landi síðan um 1930 (Á 10
dögum nam tapið samtals 210
milljörðum nkr.). Fram að hádegi
þennan mánudagsmorgun féll gengið
um 6.2% (rúmlega 70 milljarðir
nkr.).
Áhrifamikill
fjárfestingar-
ráðgjafi
New York varð síðust til að opna
en þar lét móðursýkin heldur ekki á
sér standa: Á fyrsta hálftímanum féll
Dow-Jones vísitalan um 14 punkta.
Spámaðurinn Granville virtist enn
einu sinni hafa sýnt einstæða
hæfileika sína til að sjá fyrir
breytingar á verðbréfamarkaðnum.
En það eru einmitt þeir sem hafa gert
hann að einum áhrifamesta og
vinsælasta fjárfestingarráðgjafa
Bandaríkjanna.
Sem dæmi má nefna að Granville
hafði i janúarbyrjun á þessu ári
ráðlagt 3000 viðskiptavinum í gegn-
um „viðvörunarþjónustu” þá er
hann rekur, að selja strax öll sín
hlutabréf. Ognæsta,'morgun'féll Dow-
Jones vísitalan strax um 31 punkt.
Þennan dag skiptu 92.9 milljónir
hlutabréfa um eigendur.
Frí kauphöllinni f London.
til aukningar verðmætasköpunar er
réttindarán á frídegi laugardagsins,
sem allar þjóðir Vestur-Evrópu eiga í
dag. En pólska þjóðin er ekki tilbúin
að láta ræna sig þessum nýáunnu
réttindum Solidarnos, því hún veit að
það mundi duga skammt í vonlausu
efnahagskerfi, í raun mundi það
aðeins þýða framlengingu á valda-
stöðu kúgara sinna. Valdið veröur
ekki endurheimt af kommúnista-
stjórninni f Varsjá f þeirri efnahags-
stöðu, sem ríkir í Póllandi i dag.
Skelfingin
í Kreml
Mikil skelfing greip um sig í Kreml,
er fréttir bárust af fyrstu atburðunum
í Gdansk. Það þyrmdi yfir valdhaf-
ana í Moskvu allt í einu öll hin langa
og blóðuga samskiptasaga Rússlands
og Póllands. Þar gerðu menn sér
undir eins ljóst, að meiriháttar vand-
ræði voru í uppsiglingu. Valdhaf-
arnir í Moskvu vita að hvert manns-
barn í Póllandi lítur á Rússa sem
erfðafjendur með heilögu hatri, sem
sitja yfir ránsfeng á pólsku landi
hundruð þúsunda ferkílómetra að
stærð. Nýjustu þjóðarglæpir Rússa
gagnvart Pólverjum voru Kantyn-
morðin, er 15.000 pólskir liðsforingj-
ar voru myrtir af Rússum, blóminn í
pólska hernum. Svo stöðvun Rauða
hersins við Vistúlu í Austur-Varsjá,
sem gerði Þjóðverjum mögulegt að
gjöreyða Varsjá, og aðgerð sem kost-
aði um 400.000 Pólverja lífið.
Og nú eftir styrjöldina herofbeldis-
þvingun til móttöku á stjórnmálalegu
og efnahagslegu rússnesku kommún-
istakerfi, sem rænt hefur pólsku
þjóðina persónufrelsi og steypt
henni í efnahagslega glötun, sem leitt
gæti til hungurs á komandi vetri.
Sovétríkin sjálf svo hörmulega stödd
matvælalega, að þau eru nánast á
bónbjörgum hjá kapítalistunum í
Bandaríkjunum til að forðast sárasta
matvælaskort. Ailt f óvissu með
pólska herinn, sem gæti snúizt til
varnar rússneskri hernaðarinnrás,
sem gæti leitt af sér hryllilegt blóð-
bað, svo að hver einasti Pólverji sæi
hvern einasta Rússa ataðan pólsku
blóði frá hvirfli til ilja næstu áratugi.
Vafasamt gæti orðið, hvort hinn
evrópski hluti Rauða hersins fengist
til framkvæmdar slíks voðaverks,
sem innrás í Pólland gæti orðið.
Hliðstæða kósakkanna á dögum
Zarsins var í Búdapest herlið frá
Asíusvæðum rússneska heimsveldis-
ins. Ólíkt Ungverjum tala Rússar og
Pólverjar svo skyld mál, að þeir geta
talað við hver annan án meiriháttar
vandræða, auk þess sem rússneska er
Sovézkir skriðdrekar f Prag árið 1968.
Mundi heimurinn standa auðum
höndum hjá, ef rússneska heimsveld-
ið breytti hinni pólsku ættjörð í stór-
sláturhús á mannfólki? Það eru nýir
valdhafar í Washington Reagan og
Haig, sem væru líklegir til harðra
andsvara. Fást rússneskir hermenn til
slikra sláturverka? Helzt rússneska
heimsveldinu á Póllandi þótt her-
fræðilegur sigur fengist fyrir blóð-
fórnir? Er staða rússneska heimsveld-
isins ekki svo veik, að ef Vesturveldin
beittu sér gætu þau neytt Rússa til
þess að hverfa með Rauða herinn út
úr PóUandi, sem mundi þýða endur-
tekningu á pólsku atburðunum í
hinum leppríkjunum, og þar með
endir á yfirráðum rússneska heims-
veldisins i þessum löndum? Mundi
það ekki leysa úr læðingi þau kúguðu
neska heimsveldisins er fyrir hendi
samskonar jarðvegur og var og er í
Póllandi fyrir uppreisn gegn rúss-
neskum kúgurum og breytingu á
kerfi stjórnmála, efnahagsmála og
mannréttinda. Þessar og mikiu fleiri
spumingar og staðreyndir blöstu við
valdaklíkunni í Kreml, er atburðirnir
fyrir ári i Gdansk bárust henni til
eyrna.
Ársþróun
Uppreisnin í Berlín 1953 var mjög
staðbundin og af lítilli gráðu, gegn
ríkjandi kommúnistastjóm. Þó
treysti þessi kommúnistastjórn sér
ekki til að kveða hana niður nema
með rússneskum skriðdrekum.
Uppreisnin í Ungverjalandi var
fjöldauppreisn, sem breiddist frá
kostaði hernaðarinnrás frá kommún-
istanágrannaríkjunum með rússneska
heimsveldið í broddi fylkingar til þess
að kúga Kommúnistaflokk Tékkósló-
vakíu til hlýðni og rífa af honum hið
„mannlega andlit”, ef kommúnista-
flokkur getur í raun nokkurn tíma
haft mannlegt andlit. í Póllandi er
fram að þessu að ræða um skipu-
lagða þjóðaruppreisn gegn kommún-
istastjórninni í Varsjá. í þessari þjóð-
aruppreisn hafa allar stéttir þjóðfé-
lagsins tekið höndum saman, meira
að segja voru um 1 milijón meðlimir
kommúnistaflokksins komnir í Sam-
stöðu, sem sýnir hversu tækifæris-
sinnaðir meðÚmir pólska kommún-
istaflokksins eru. Hér hafa ekki
aðeins verkamenn og menntamenn
náð saman, sem var forsenda fyrir að
búin að vera skyldunámsgrein í Pól-
landi í 35 ár.
Pólski herinn er sæmilega búinn
vopnum með góða skipulagningu og
þjálfun, auk þess sem hann gæti
orðið á einni nóttu her 10 milljóna
hermanna, kvenna og karla, sem létu
ekki föðurlandið af hendi í hendur
rússneskra kúgara án þess að það
yrði varið með öllum tiltækum
ráðum. Pólland er allt of stórt verk-
efni fyrir Asíudeildir Rauða hersins.
þjóðfrelsisöfl innan landamæra rúss-
neska heimsveldisins, er í dag bíða
eingöngu færis til að losna undan
heismveldiskúgun Rússa? Úkraínu-
menn eru yfir 50 milljónir og 50 millj-
ónir múhameðstrúarmenn eru í Asíu-
svæðum heimsveldisins, þetta til
samans eru um 40% af mannfjölda
rússneska heimsveldisins. Hvað
skeður ef fólk almennt virðir ekki
lengur vopnað ofbeldi?
Meðal meir en helmings íbúa rúss-
Búdapest um allt landið. Kommún-
istastjórnin var rekin frá og mikill
hluti hersins var þátttakandi i þessari
þjóðaruppreisn. Það kostaði rúss-
neska hernaðarinnrás að koma
kommúnistastjórn aftur ti! valda í
Búdapest. í Tékkóslóvakíu 1968 var
um frumkvæði til breytinga af hálfu
tékkneska kommúnistaflokksins að
ræða, „sósíalisma með mannlegt
andlit”. Kúgararnir í Kreml þoldu
ekki hið „mannlega andlit”. Það
Granville lék einnig svipaðan leik í
London nýlega. í morgunviðtali, sem
'brezka útvarpið átti við hann,
ráðlagði hann öllum Bretum „jafnvel
82 ára gömlum ömmum” að selja öll
sín verðbréf. Sama dag féll gengið í
London með svipuðum hraða og
gerzt hafði við kosningasigur
Verkamannaflokksins árið 1974.
í gervi Móses
Granville neytir fjölbreyttra
bragða til að laða að sér viðskiptavini
og minnir að því leyti helzt á
sambland af gamanleikaranum Jerry
Lewis og fjöldasefjunartrúboðanum
Billy Graham. Stundum kemur hann
fram í gervi Móses til að kynna fjár-
festingatilboð sín. Stundum lætur
hann magadansmey leika listir sínar á
undan og boðar síðan að verðbréfa-
markaðurinn sé dauðans matur og
hans bíði ekki annað en að „reka á
öldunum með magann upp í loftið”.
Granville bætir líka sýningar sínar
með búktölurum, bikinistelpum eða
líkkistu þaktri telexræmum. Úr
henni stígur svo gjarnan spá-
maðurinn sjálfur, sem tákn um
upprisu sína og kryddar
„uppákomuna” með háðsyrðum um
kollega sína.
En kollegarnir skutu þessum „Dr.
Goebbels kauphallarinnar” heidur
betúr ref fyrir rass mánudaginn
svarta. Þeir snéru ósigrinum fljótlega
upp i sigur.
Á síðustu stundunum fyrir lokun
á Wall Street steig Dow Jones
vísitalan aftur þannig að hrunið varð
að lokum að 18 punkta gróða. Og
daginn eftir tókst öllum öðrum
kauphöllum að jafna upp tapið.
Granville neitar þó að þetta
afsanni á nokkurn hátt spádóm
hans.
(Der Spiegel)
bylting tækist í framkvæmd skv.
kenningum Lenins, heldur hefur allt
þjóðfélagið, með hina kaþólsku
kirkju að bakhjarli, tekið höndum
saman í skipulagðri andstöðu gegn
ríkisstjórn kommúnistaflokksins.
Hverra kosta á sú ríkisstjórn völ, sem
er gjörsámlega búin að glata trausti
þjóðarinnar, styðst við fiokk sem
byggir á brostinni hugmyndafræði,
ríkisstjórn sem styðst við efnahags-
kenningar gufuvélaaldar á atómöld,
sem ásamt mjög útbreiddri pólitískri
og efnahagslegri spillingu hefur leitt
þjóðina í matvælaskort, sviptingu
fjárforræðis á erlendum gjaldeyris-
tekjum, raunhæft hugmyndafræði-
iegt og efnahagslegt gjaldþrot? Að
finna sökudólginn og sparka honum?
Oirek var sparkað og Kanía settur í
hans stað. En svo einfalt var málið
ekki, því pólska þjóðin vissi að
ófremdarástandið var ekki bundið
við einstakiing eða lítinn hóp, heldur
var það kerfið sjálft, sem var gjald-
þrota. Þvi hefur ferill Kanía ekki
verið neitt annað en þolanlega skipu-
lagt undanhald, sem nú hefur tekið
enda. Reynt var fyrst að kaupa sér
frið með fjármunum með loforðum
um bætt lífskjör, en þessir fjármunir
voru einfaldlega ekki til í landinu,
engir varasjóðir til, allt uppurið,
lánstraustið brostið. Kommúnista-
stjórnin f Varsjá hafði ekki styrk til
að standa á móti lögleiðingu á rétti til
stofnunar hagsmunaielaga launþega
og bænda, sem var bylting í sjálfu
sér. Eftirleikurinn hefur verið, að
kommúnistastjórnin í Varsjá hefúr
þurft að afsala sér meiru og meiru af
sínu alræðisvaldi, vinnuvikan komin
í 5 daga, ítök í stjórn fyrirtækja nema
þeirra stærstu, ennþá, aðgangur að
fjölmiðlum ríkisins þótt í smáu sé, en
þó meiri en á íslandi, frjáls blaðaút-
gáfa. Þrátt fyrir samninga sem kveða
á um að Samstaða eigi ekki aö hafa
með stjórnmál að gera, er slíkt út í
bláinn, því í nútima iðnvæddu þjóð-
félagi er einfaldlega ekki hægt að
skilja sundur stjórnmál og efnahags-
mál, eða stjórnmál og mannréttindi í
fyrrverandi einræðisríki, þar sem hið
pólitíska vald einræðisstjórnarinnar
hefur byggzt á allsherjarvaldi yfir
einstaklingnum og fótumtroðslu á
almennum mannréttindum. Efna-
hagsvandi Póllands verður ekki
leystur f dag án samvinnu við Sam-
stöðu, sem þýðir að hann verði ekki
leystur nema að veita Samstöðu
ákveðin pólitísk völd, sem þýðir
niðurbrot á hinu rússneska
kommúniska valdakerfi, sem réði
Póllandi f 35 ár.
Pétur Guðjónsson.
N