Dagblaðið - 29.10.1981, Side 13

DAGBLAÐIÐ. FIMMTUDAGUR 29. OKTÓBER 1981.
13
N
fárra. Ég efast um að þeir fáu, t.d.
samninganefndamenn, séu nokkuð
ánægðari með þetta hlutskipti en
hinir. En hvað veldur þátttökuleysi,
áhugaleysi eða skorti á vilja félags-
manna til að hafa áhrif?
Ýmsir skella skuldinni á breytta
þjóðfélagshætti svo sem að margs-
konar annað félagsstarf dragi úr þátt-
töku fólks í stéttarfélögum.
Sjónvarpsgláp og annarskonar
menningarneysla freistar æ fleiri.
Velmegun og ofát skapar ekki kvöð
til að mæta á fundi um kjaramál,
o.s.frv.
En skyldi það vera satt að launa-
fólk hafi það svo rikulegt og gott nú
til dags, að það nenni ekki að skipta
sér af því sem verið er að gera í
þjóðfélaginu og varðar hagsmuna-
mál þess?
Það er vissulega rétt að miklar
breytingar hafa orðið í þjóðfélaginu
— en eru ekki alltaf að verða
breytingar á þjóðfélaginu? Og hvað
er það í þjóðfélaginu sem breytist og
gerir það að verkum að fólk nennir
ekki að skipta sér af kjaramálum með
því að taka þátt í stéttarfélags-
starfinu? Hefur starfsemi félaganna
Kjallarinn
af, vegna þess að þau sækja þessa
þekkinguekki.
Þjóðhagsdæmið
Okkur er í sífellu tjáð að at-
vinnuvegir þjóðarinnar séu reknir
með tapi. Það er enginn afgangur til
að semja um. Atvinnurekendur setja
fram kröfur um að við tökum þátt í
að borga tapið með því að þola kjara-
rýrnun. Ríki og sveitarfélög eiga enga
peninga afgangs fyrir kjarabætur
launafólks. Þjóðarskútan ber sig
ekki. Það fer samt ekki framhjá
neinum, að sumir bera sig betur en
aðrir. Hefur nokkur tekið eftir því að
þeir ríku verði fátækari — eða réttara
sagt minna ríkir? Hverju breytir það
þjóðhagsdæminu þótt þeir sem
byggja flottustu villurnar með fínasta
innbúinu verði látnir basla í nokkur
ár, en þeir sem nú basla með 2—3
herbergja íbúðir fái að rétta úr
bökunum? Það er nefnilega ekki svo
að launakjör ráðist af afkomu
þjóðarbúsins. Launakjör almennings
ráðast fyrst og fremst af því hversu
miklum hluta gróðans launafólki
tekst að ná til sín. En það er enginn
gróði, segir nú hinn sítapandi at-
vinnurekandi. Hefur nokkur heyrt
um atvinnurekandann sem rekur
fyrirtæki sitt árum saman í tapi? Og
hefur nokkur séð þann at-
vinnurekanda verða minna ríkan á
slíkum rekstri? Hvort sem um er að
ræða tap eða ekki tap, þá er gróði
ætíð hluti uppgjörs og gróðanum er
ætíð komið fyrir áður en
tapuppgjörið er gert. Þannig er hægt
að græða á tapinu. Það er því helber
blekking þegar því er fleygt framan i
launafólk að ekki sé hægt að bæta
því kjörin umfram það sem afkoma
þjóðarbúsins leyfir. Samningar eru
gerðir milli launafólks og at-
vinnurekenda, en ekki launafóiks og
þjóðarbúsins. Eða er málum e.t.v.
komið þannig að allir at-
vinnurekendur landsins eru í
reikningi hjá þjóðarbúinu?
Albert Einarsson,
kennari.
Albert Ðnarsson
samningamálin snertir er enn unnið
að þvi að þjappa völdunum saman í
einn stað.
Kemur mér ekki við
Því skyldi sá hugsunarháttur —
mér kemur þetta ekki við — ekki
verða algengur þegar launafólki er
ekki gert kleift að hafa áhrif. Og þá
sjaldan slíkt er gert, t.d. með þvi að
segja álit sitt á kröfugerð, er farið
með þá kröfugerð eins og
mannsmorð þegar út í samninga er
komið. Samninganefndir eru þögular
eins og gröfin og þegar upp er staðið
er samningurinn oftast í engu
samræmi við kröfugerðina. Það er
breyst og komið til móts við breytta
þjóðfélagshætti?
Er ekki nær, í stað þess að skella
! skuldinni á ytri aðstæður, að athuga
betur uppbyggingu og starfsaðferðir
stéttarféiaganna. Skipulag t.d. aðild-
arfélaga BSRB er ákaflega flókið og
þungt í vöfum. Fjarlægðin á milli
forystu og almennra félaga er mikil
og sama er að segja um það sem
forystan er að fást við og það sem al-
mennir félagar fást við, ef þeir þá fást
yfirhöfuð við málefni félags síns. Þó
ekki sé það með vilja gert, eða svo
ætla ég, að ræna almenna félaga
ráðum, þá er það gert með því að
þeim er örsjaldan ætlað að vera með í
ráðum. Það skortir verulega á vald-
dreifingu i félögunum. Hvað
svo sem gott og blessað, að ekki er
hægt að ná fram því sem krafist er,
en ef þörf er á að fá samþykki eða álit
félagsmanna á kröfugerðinni í
upphafi ætti þá ekki að vera sama
þörf á að fá fram álit eða samþykki
félagsmanna á breytingum, sem
gerðar eru á meðan á samningum
stendur — allavega þegar kröfugerð
er breytt í meginatriðum, eða fallið
er frá stórum kröfum? Þetta er ekki
gert. Er þá að furða að félagsmenn
sýni kröfugerð og samningum heldur
lítinn áhuga.
Reyndin er samt sú að launafóik
er fullt áhuga á kjörum sínum. Kjara-
mál eru rædd á vinnustöðum og
margir sitja inni með mikla
þekkingu, sem félögin fara varhluta
hve hratt skuli sökkva henni. Vissu-
lega geta stjórnmálamenn bætt hér úr
— t.d. með þvi að fylkja kjósendum
til atlögu gegn efnahagsgrunninum
— sem mest framhjá kjörkössunum.
En hvorki Jón né aðrir borgaralegir
þingmenn gera það og er þá varla
furða þótt 30% kjósenda taki ekki
afstöðu með einhverjum flokkanna á
þvi herrans ári upplýsinga og þekk-
ingar, 1981.
Sjálfstæðisflokkur
á krossgötum
Sjálfstæðisflokkur á sér ekki
sveigjanlegan og fræðilegan grund-
völl handa þorra flokksmanna.
Fræðslu- og útbreiðslustarf risa-
flokksins er eins og hjá litlum vinstri
samtökum að umfangi. Flokksmenn
hafa löngum staðið saman um mjög
huglægar hægri forsendur, um lítt
skilgreinda andstöðu við sósíalisma
og marxisma, um blint traust á
bandarískri varnar- og utanríkis-
stefnu og um alls kyns (og sumpart
ágæta!) íhaldssemi á veraldargæði.
Ávallt hefur þurft „sterkan mann”
(Ólaf, Bjama, Ingólf o.fl.) til þess að
halda flokknum saman. Virkur
flokkskjarni, með fræðilega skólun,
er mjög lítill. Vegna þessara
aðstæðna hefur Sjálfstæðisflokkur
ávallt þolað lítil skoðanaátök eða
mótlæti. Nú koma skýrar en áður
fram mismunandi og lítt sættanlegar
stefnur sem aldrei hafa fengið að
takast á í raun og veru og gera flokk-
inn samstilltari. Þess ber og að gæta
að innan flokksins eru hörðustu tals-
menn þeirrar auðhyggju og stétta-
samvinnu sem getur ekki vísað fram á
við í íslensku samfélagi (svo var þó
fyrst á öldinni). Hún heldur áfram að
rýja flokkinn trausti þegar litið er til
nokkurra kjörtímabila í senn og leiðir
til augljósra (og örvæntingarfullra)
upphlaupa á borð við leiftursóknar-
áætlunina.
Sjálfstæðismenn, þeir er sjá hvert
stefnir, hafa brugðist við á tvennan
hátt. Lítill hópur reynir að koma
nýrri fræðilegri undirstöðu undir
báknið með frjálshyggjustefnu. Þar
fara ungir menn í bandalagi við sér-
fræðinga, en með afar lítið lifandi og
mjög torskiljanleg fræði. Stærri
hópur reynir aftur á móti að sveigja
flokkinn til meiri frjálslyndis og
kratisma. Ótaldir eru þá þeir sem eru
óákveðnir eða halda að unnt sé að
sætta sjónarmið. Miklar líkur eru á
klofningi flokksins, nú í haust eða á
næsta ári. Allavega verður Sjálf-
stæðisflokkurinn aldrei samur og
áður.
Framsóknarflokkur
í vanda
Framsóknarflokkurinn stríðir við
ýmis vandamál — m.a. manna- og
stefnufátækt — sem flokksforystan
viðrar ekki opinberlega og eru lítt
áberandi í ytra starfi flokksins. Fylgi
hans byggist meir á vinsældum ein-
stakra forystumanna en vel kynntri
og lifandi stefnu.
Stefna Framsóknarflokksins er of
almenn og hefur ekki Iagað sig að
þeirri staðreynd að bændum hefur
fækkað mjög í áratugi og flokkurinn
verið jafn seinn að finna sér farveg í
nútímanum. Samtímis hafa nokkrir
menn verið að búa til „samvinnu-
stefnuna” (m.a. uppúr ritum Jónasar
frá Hriflu) eftir því sem SÍS stækkar
og verður augljósari einokunar- og
auðfyrirtæki. Einhver hreyfing
virðist þó vera á annarri stefnumótun
eftir fremur lítið gengi í undanförn-
um þingkosningum — þótt ekki sé
um almenna flokksvirkni að ræða.
Loks má ekki gleyma andstæðum
innan flokksins, t.d. um utanríkis-
mál.
Það bendir flest til þess að
Framsóknarflokkur sé veikbyggður
og muni eiga erfitt með að skera sig
úr almennu miðjumoði eða hreinni
auðhyggju og verða landsmönnum
skýr valkostur til aðjátast eða hafna.
Klofni Sjálfstæðisflokkur mun frjáls-
lyndari hluti hans hirða verulegt fylgi
af Framsóknarflokki.
Alþýðubandalagið
stirðnað
Alþýðubandalagið hefur aldrei náð
umtalsverðri fylgisaukningu eftir
kosningarnar 1942. Hægar fylgis-
sveiflur sýna ekki sókn né stafa
heldur af því að flokkurinn er rót-
tækur og skýr valkostur fyrir sósía-
lisma og fjðldabaráttu. Menn hverfa
fljótt fráslæmum „skásta” kosti.
Ofuráhersla AB á þingsalabaráttu
og sífelld biðlun til hægri hefur haft
a.m.k. tvennar afleiðingar. Aukið
fylgi frá miðju en fráhvarf róttæks
fólks — sem sest oftar en ekki í
helgan pólittskan stein.
Auk þess er AB merkileg sam-
steypa alls kyns stefnuhópa og reynir
að innsigla óbreytta stöðu með því að
dempa skoðanabaráttu og halda fá-
breyttri stefnumótun við stofnanir
flokksins eða fremur fámenna fundi.
Sígildir borgaralegir starfshættir
flokksins leiða til þess að um 10%
flokksmanna telst í raun verulega
virkir — og þá aðallega I stofnana-
bundnu starfi í þjóðfélaginu. Flokks-
félögin á landsbyggðinni eru ótrúlega
líflítil. Samt er alltaf sami lúðra-
þyturinn og sömu frasana að heyra í
sóknartali forystunnar.
Alþýðubandalagið berst við vanda-
mál efnahagskerfisins á þess eigin
forsendum. Það felur árásir á launa-
fólk með óhæfu talnaflóði eða með
úrbótum sem tekist hefur að fram-
kvæma. „Vinstri sinnaður, lýðræðis-
legur sósíaldemókrataflokkur”, —
segir Hjörleifur Guttormsson og
hittir 1 mark. Hver gæti enda sannað
að grundvallarmunur væri á fram-
tíðarsýn AB og Alþýðuflokks eða
leiðum til hennar? Um utanríkis-
stefnuna skal ekki fjölyrt hér.
Framtíð Alþýðubandalagsins er
líklega sú að enn um hríð heldur
áfram að kvarnast úr flokknum til
vinstri, meðan hann bætir fyrir með
auknu kratísku fylgi. Um afgerandi
(og sósíalíska) sókn verður ekki að
ræða nema með gjörbyltingu stefnu
ogstarfshátta.
Alþýðuflokkur
er deyjandi
Jóni Baldvini, sem telur kratism-
ann bestu lausnina, og öðrum hug-
myndafræðingum Alþýðuflokksins
væri hollt að leyfa reynslu að vera
mælikvarða á nytsemi flokksstefn-
unnar. Fylgi flokksins og áhrif hafa
dvínað í 40 ár. Kratisminn, sem
stefna umbóta á auðvaldsskipulaginu
og boðar jöfn áhrif stéttanna, hefur
sannarlega ekki sýnt ágæti sitt í bún-
ingi Alþýðuflokksins. Undanfarið
hefur flokkurinn hvorki haft djörf-
ung til að setja fram heildstæða og
róttækari sósíaldemókratíska stefnu
en Alþýðubandalagið né til að af-
marka sig frá Sjálfstæðisflokki. Til-
vist hans í flokkakerfinu er því sem
næst útilokuð til lengdar. Flokkurinn
lifir enn á gamalli hefð og gömlu
fylgi — ef frá er talinn hópur yngri
manna í flokknum sem skynjar
tímans kall og vill tilraunastarfsemi.
Opin prófkjör,, skipulagsbreytingar í
átt til hálfgildings samfylkingar
ólikra stefnuhópa og hugmyndir um
stóran vinstri samsteypuflokk eru
dæmi um tilraunirnar. En litlu máli
skiptir þótt Alþýðuflokkurinn taki
upp þessa starfshætti eina eða geri
sæmilegar ályktanir í einstökum
dægurmálum. Flokknum er ekki við-
bjargandi ef hann mótar ekki rót-
tæka heildarstefnu. Það gildir fyrir
hann eins og Alþýðubandalagið að
framtíð farsæls flokks er fólgin í
sósíalískum og samhentum verka-
lýðsflokki sem byggir fyrst og fremst
á utanþingsstarfi og þorir að móta
stefnu er snýr íslenskri efnahags- og
ríkisskipan á hvolf þannig að launa-
fólk skipuleggur og rekur þjóð-
félagið. Samráð höfuðstéttanna
hefur löngu beðið skipbrot.
Eitthvað þessu líkt er ekki á færi
Alþýðuflokksins. Það liggur fátt
annað fyrir honum en hægfara upp-
lausn eða bráðabirgðatilvera sem ein-
hvers konar millilendingarstaður
fyrir hluta af þeirri róttæku hreyf-
ingu sem mun kristallast úr núver-
andi flokkakerfi. Líklega er Alþýðu-
bandalagið þegar orðið slikur staður
og ekki útilokað að það og hluti
Alþýðuflokks myndi síðar nýjan
krataflokk.
Uppstokkun
Það er sérkennilegt að sjá forystu
flokkanna fjögurra streitast við að
horfa framhjá staðreyndum og ræða
um sókn eða samhug. íslenska
flokkakerfið er að nálgast nokkurn
veltipunkt. Kommúnistar (að frátöld-
um Sovétsinnum), sósíalistar og allir
sem vilja alþýðusinnaða pólitik eiga
að ýta undir uppstokkun flokkanna.
Menn skyldu muna viðhorf sjálf-
stæðismanna fyrr á öldinni. Þeir sáu
fyrir nýja flokkaskipan með vaxandi
sjálfstæðisbaráttu og fullveldinu.
Hún varð að raunveruleika. Nýir
umbrotatímar tákna eina breyting-
una enn og þó ekki þá róttækustu.
Hún verður enn síðar.
Ari T. Guðmundsson.