Frjáls verslun - 01.03.1965, Síða 5

um og með beinum samningum við stjórnendur inn-
lánsstofnana, m. a. um útlánastefnu þeirra.
Onnur ráð bankans til þess að hafa áhrif á pen-
ingamálin almennt er heimildin til að kaupa og
selja ríkisskuldabréf og setja á stofn kaupþing.
Lítið hefur verið um hið fyrrnefnda undanfarin
ár, nema ef nefna mætti vísitölubréf Sogsvirkj-
unarinnar frá 1959, sem bankinn tók að sér að
selja. Heimild til að stofnsetja kaupþing hefur
verið í lögum bankans frá 1928. Hún var notuð
um skeið í stríðinu með litlum árangri. Tilraunin
hefur ekki verið endurtekin af skiljanlegum ástæð-
um.
Hér skal ennfremur minnzt á heimild til útgáfu
svokallaðra gengisverðbréfa, en það mál er nú í
frumvarpi, sem lig'gur fyrir Alþingi. Verður at-
hyglisvert að fylgjast með því, hvort og hvernig
sú licimild verður notuð, cf frumvarpið verður að
lögum.
GjaldeYrismól
Afskipti bankans af gjaldeyrismálum eru mjög
mikil.
Jafngengi var með íslenzkri og danskri krónu til
1922. Þá féll íslenzka krónan í verði og samtímis
taka hérlendir bankar upp sérstaka skráningu henn-
ar. Hélzt svo til 1939. Jafngengi var þó við dönsku
krónuna árin 1934 til 1938. íslenzka krónan var
svo verðfelld með lagaboði árið 1939. Fluttist skrán-
ingin við það til Alþingis og var hún í höndum
þess til 1. ágúst 1961, en þá fluttist hún á ný í
hendur Seðlabankans. Akveður bankastjórnin nú
stofngengið með samþykki ríkisstjórnarinnar.
Dagleg gengisskráning er að sjálfsögðu í hönd-
um Seðlabankans og byggir hann á tíðum upplýs-
ingum utanlands frá um markaðsgengi þeirra
mynta, sem hann skráir.
Bankanum er falið í lögum að efla gjaldeyris-
varasjóðinn. Það cr að sjálfsögðu fyrst og fremst
gert með peningapólitíkinni innanlands, m. a. með
þeim tækjum og áhrifum, sem hann hefur til að
móta framboð og eftirspurn lánsfjár og fleira. Ein
leið að þessu marki væri, að bankinn skyldaði gjald-
eyrisviðskiptabankana til þess að eiga sjálfir hluta
gjaldeyrisvarasjóðsins. Við það mundi útlánageta
þeirra innanlands að sjálfsögðu að minnka. En ekki
hefur verið gripið til þess ráðs undanfarin ár. í
reynd selja Landsbanki og Útvegsbanki Seðlabank-
anum mestallan gjaldeyri, sem þeir eignast um-
fram daglegar þarfir. Kemur því í hlut Seðlabank-
ans að ávaxta sjóðinn utanlands og bera hið mikla
vaxtatap, sem leiðir af hinum stóra mun, sem er á
vöxtum innanlands og utan. Seðlabankinn hefur
auk þess engar beinar heimildir í lögum til þess
að takmarka erlendar lántökur bankanna, en mikil
freisting er fyrir þá að taka slík lán vegna vaxta-
munarins og til þess að styrkja aðstöðu sína í sam-
keppni bankanna innanlands með auknum útláns-
möguleikum.
í 19. grein Seðlabankalaganna er rætt um veit-
ingu heimilda til að verzla með gjaldeyri. Er þar
komin breyting á því, sem var í lögum bank-
ans frá 1957. Samkvæmt þeim verzluðu Lands-
bankinn og Útvegsbankinn í nmboði Seðlabank-
ans með gjaldeyri og Seðlabankinn gat einn
veitt slík leyfi eða afturkallað þau, einnig leyfi
Landsbanka og Útvegsbanka. Núgildandi lög veita
Landsbankanum og Útvegsbankanum sjálfstæða
heimild til gjaldeyrisverzlunar auk Seðlabankans.
Er Seðlabankanum nú heimilt að veita öðrum
bönkum og póststjórninni leyfi til gjaldeyrisverzl-
unar, að fengnu samþykki ráðherra, en aðrar stofn-
anir, t. d. sparisjóðir, koma þar ekki til greina. í
umræddri lagagrein er talað um heimild til að
verzla með gjaldeyri. Þetta hefur ekki verið talið
banna öðrum bönkum að kaupa gjaldeyri, sem
þeim berst í seðlum og mynt yfir afgreiðsluborð
þeirra ,aðallega frá ferðamönnum. Þetta er þó bund-
ið því skilyrði, að þeir skili gjaldeyrinuin án tafar
til gjaldeyrisbanka, og á sama gengi og hann var
keyptur, þ. e. án þess að gengismismunur falli þeim
í hlut.
Seðlabankinn hefur með höndum framkvæmd
greiðslusamninga við önnur ríki og öll reiknings-
viðskipti við vöruskiptalönd. Hann hefur viðskipti
við alþjóðafjármálastofnanir í umboði ríkisstjórnar-
innar og er fjárhagslegur aðili að Alþjóðagjaldeyris-
sjónum og leggur til gullframlag landsins (um $ 2,8
milljónir) til hans. Seðlabankinn annast ennfremur
gjaldeyriseftirlitið.
Bankinn hefur undanfarið í vaxandi mæli annazt
erlendar lántökur fyrir ríkissjóð og endurlánað féð
innanlands. Undirstaða þess er ný lagaheimild í
20. grein Seðlabankalaganna, sem var lögfest 1.
ágúst 1961. Sá mikilvægi fyrirvari er í heimildinni,
að endurlánin skuli vera með ríkisábyrgð.
Seðlatryggingin
Of langt mál væri að rekja hér sögu seðlatrygg-
ingaákvæða Seðlabankalaganna, en oft hefur reynzt
FRJÁLS VERZLUN
5