Frjáls verslun - 01.03.1965, Page 23

— handíðnaðarmönnum og sjálfstæðum iðnaðar-
mönnum, smákaupmanninum og kráreigandanum
á staðnum. Tékkar voru síðastir á ferðinni í þess-
um efnum, en tékkneskir kommúnistar gengu rösk-
legar fram í þessum efnum en aðrir þegar þeir loks
hófust handa. Fyrir síðustu heimsstyrjöld voru um
400.000 „prívat“ handverksmenn í Tékkóslóvakíu,
en 1002 voru þeir naumast 4.000 talsins. Skradd-
arinn, útvarpsviðgerðamaðurinn, skósmiðurinn og
úrsmiðurinn fengu yfirleitt að halda áfram iðju
sinni í öðrum löndum Austur-Evrópu, en í Tékkó-
slóvakíu varð þessi þjónustuiðnaður yfirleitt að
verða „neðanjarðar“, ellegar að honum var svo of-
gert með sköttum að iðnaðarmennirnir voru neydd-
ir til að loka verkstæðum sínum. Engu að síður
hefur „neðanjarðarhreyfingin“ — saumaskapur og
hömrun í bakherbergjum, þar sem menn neyðast
til að kaupa efni á svörtum markaði, og vinna 14—
16 tíma á sólarhring, því bannað var að ráða að-
stoðarfólk — á einhvern hátt tórað til dagsins í
dag. Án neytandans liefði þetta ekki verið hægt.
En nú er það að gerast í t. d. Póllandi, Tékkó-
slóvakíu og Ungverjalandi, að þetta gamla kerfi
einkaframtaksins er að blómstra aftur, og í raun-
inni að undirlagi fyrri kúgara þess. Þetta er gert
til þess að veita neytandanum þá þjónustu, sem
ríkisbúskapur í efnahagsmálum hefur sýnt sig að
geta ekki veitt honum. í Póllandi var 2.000 einka-
verkstæðum lokað á árinu 1963. En nú gerist það
að pólska ríkið býður smáiðnaðarmönnum skatta-
ívilnanir til þess að fá þá til að setjast að í smærri
bæjum. Þeim eru látin í té leyfi til 10 ára til að
sannfæra þá um að hér sé ekki um augnabliksráð-
stöfun að ræða. Bæjarráðum er sagt að láta veit-
ingastofur, sem ekki bera sig, aftur í hendur einka-
framtaksins. Gert er ráð fyrir fleiri kaffistofum og
veitingahúsum í einkaeigu þar sem hvíldar- og
sumarleyfissvæði eru skipulögð.
Bensínstöðvar eru meira að segja lcigðar einka-
framtakinu á umboðslaunagrundvelli til þess að
tryggja betri og hraðari þjónustu og lengri af-
greiðslutíma en hjá hinum svifaseinu, ríkisreknu
bensínstöðvum.
Nýlega var frá því skýrt að í 10% allra þorpa
Ungverjalands væri hörgull á skósmiðum, rafvirkj-
um, klæðskerum, rökurum o. s. frv. Nú eru vinnu-
leyfi og lán boðin í stórum stíl til þess að hvetja
handverksmennina til þess að vinna í dreifbýlinu.
Þeim er meira segja leyft að taka lærlinga.
Tékkar hafa nú opnað einkaframtakinu aftur að-
gang að stóru sviði smáiðnaðai\ t. d. þvottahús-
um, klæðasaumi, bílaviðgerðum, skósmíði, trésmíði,
innanhússskreytingum, kaffistofum og veitingahús-
um. „Það fer þá kannske svo“, sagði Tékki nokkur,
„að ég þarf ekki lengur að bíða í þrjá mánuði eftir
fötum mínum úr hreinsun, til þess að uppgötva
það eitt að þau hafa verið eyðil(igð“.
A bak við þessa breytingu liggur margvíslegur
tilgangur. Innibyrgðar þarfir nevtandans hafa kom-
izt á það stig að ógjörningur var fyrir ríkisvaldið
að lialda áfram að afneita þcirn eins og áður. Of
margir íbúar Austur-Evrópu ferðast nú til Vestur-
landa og sjá hinn himinháa mun á „lífsstandard“
neytandans þar, sem flokksáróðrinum tókst þó
lengi vel að halda, a. m. k. að nokkru, levndum.
Ný kvnslóð, einkum tæknimenn og stjórnendur fyr-
irtækja, er staðráðin að afla sér betri lífskjara.
Blað í Ungverjalandi sagði fyrir skemmstu: „Það
er til einskis að setja hundruðir þúsunda neytenda-
vara í verzlanirnar. Það verður einnig að tryggja
viðhald þeirra og viðgerðir.“ Tékkneskur hagfræð-
ingur hefur skrifað: „í margháttáðri þjónustu er
smærra framleiðsluformið miklu sveigjanlegra og
kemur fólkinu og þörfum þess að miklu meira
gagni.“ Svo þannig á „litli maðurinn“ loksins að
fá tækifæri í lífinu.
Tilkynnt var opinberlega í Póllandi fyrir stuttu
að fyrsta tilraun til að leigja 700 ríkisrekin veit-
ingahús einstaklingum hafi borið ágætan árangur.
Viðskiptin hafa aukizt og þjónustan stórbatnað.
Það, sem virðist ljóst að er að gerast, er að stcin-
runnar kenningar kommúnismans eru að víkja fyrir
heilbrigðri skynsemi. Þar, sem þær eru að hopa,
hefur árangurinn orðið sá að nefna má upphaf raun-
hæfrar „endurskoðunar“, sem gæti lcyst ýmis meiri-
háttar vandamál kommúnistastjórnanna, og jafn-
framt opnað neytendum kommimistalandanna þá
leið til betri lífskjara, sem þeir hafa svo lengi beðið
eftir.
Hermt er að mikið sé nú orðið um sjálfsala i
Moskvu. í Gorky-stræti er þannig hægt að kaupa
sér brauðsneið með kavíar í sjálfsala. Menn setja
pening í rifuna, — og bíða þar til gömul kona
kíkir á þá út um gat, kinkar kolli til þeirra, smyr
síðan brauðsneiðina og lætur hana detta í þartil-
gerðan kassa á „sjálfsalannm“.
23