Helgarpósturinn - 14.11.1996, Síða 17

FIMMTUDAGUR14. NOVEMBER1996
17
X
Öldrun er bara sjúkdómur, segja vísindamenn:
fl
Ynginga
með morgunkaffinu!
Im fimmtugt eða jafnvel
fyrr er tekið að fyrnast yfir
flest það sem við vorum svo
hreyknir af fyrr á árum og
gerði okkur að hálfgerðum
kyntröllum, ef ekki í augum
kvenna, þá að minnsta kosti í
augum okkar sjálfra. Hárið er
tekið að þynnast og grána ef
þá nokkuð er eftir af því. Mitt-
islínan er ekki beinlínis horfin.
Hún er þarna enn, bara með öf-
ugum formerkjum. Við erum
orðnir gildastir þar sem vorum
grennstir fyrrum. Vöðvarnir
eru teknir að slappast og lin-
ast. Snerpan er ekki lengur
söm. Allt þetta gætum við þó
sætt okkur við ef sá „vöðvi“ lík-
amans sem skiptir okkur
mestu máli væri ekki farinn að
linast lítils háttar líka. Við er-
um ekki lengur þeir víkingar til
ásta sem við vorum. Hér áður
fyrr, meðan heimurinn var enn
ungur og við með honum, vor-
um við orðnir gjörsamlega
friðlausir ef við höfðum ekki
notið ásta í heila viku. Nú er
svo komið að það geta liðið
tvær vikur — eða jafnvel þrjár
án þess að heimurinn sýni
nein ummerki þess að hann sé
að farast.
í sem stystu máli: Bæði kyn-
hvötin og kyngetan eru farnar
að láta á sjá. En er eitthvað við
þessu að gera? Er þetta ekki
bara það sem koma skal og við
verðum að sætta okkur við? Á
síðustu árum eru allmargir vís-
indamenn farnir að draga það
mjög í efa.
ERÖLDRUN
SJUKDOMUR?
Á undanförnum árum hafa
ýmsar stofnanir og lyfjafyrir-
tæki, einkum í Bandaríkjunum,
gengist fyrir víðtækum tilraun-
um til að seinka eða koma í veg
fyrir þessi öldrunareinkenni
með lyfjagjöf. Það eru sérstak-
lega ýmis hormón sem notuð
hafa verið í þessu sambandi og
fjölmargar þessara tilrauna
hafa leitt í ljós verulegan
árangur. Einn þeirra sem stað-
ið hafa að tilraunum á þessu
sviði, dr. William Regelson,
sem starfar við læknaháskól-
ann í Virginia, kemst svo að
orði: Öldrun „er ekki eðlileg
þróun lífsins heldur sjúkdóm-
ur“. Hann telur að með því að
taka inn þau hormón sem lík-
aminn dregur úr framleiðslu á
eftir fertugt sé unnt að hægja á
öldruninni eða jafnvel snúa
þróuninni við.
Öldrunareinkenni karl-
manna á „miðjum aldri“ eru
vissulega mjög áþreifanleg. Á
aldursbilinu 40-70 ára rýrna
vöðvar meðalmanns um 6-10
kíló. Beinamassinn minnkar
líka um 15% og við megum
reikna með að mælast allt að 5
sentimetrum lægri um sjötugt
en þegar við vorum upp á okk-
ar besta. Á sama tíma fer
blöðruhálskirtillinn að mynda
hringvef um þvagrásina, sem í
sumum tilvikum getur gert
okkur erfitt um vik bæði við
þvaglát og sáðlát. í nýlegri
bók, The Clock of Ages (Öldr-
unarklukkan), nefnir dr. John
Medina að hámarkslengd
„sáðspýtingar" geti verið um
60 sm hjá ungum karlmönnum
en sé oft komin niður í 15 sm
hjá eldri mönnum.
Limurinn linast með aldrin-
um, vefmyndun verður í blóð-
hólfunum sem þurfa að fyllast
til að koma honum í „rétt-
stöðu“ og æðarnar þrengjast.
Talið er að um 15% karlmanna
séu orðnir alveg getulausir um
sjötugt og að þriðjungur allra
sjötugra karlmanna geti ekki
treyst á getu sína þegar á þarf
að halda.
Með aldrinum eykur líkam-
inn framleiðslu sína á prótíni
sem kallast SHBG en það vegur
á móti áhrifum testósteróns.
Testósterónframleiðslan
minnkar með aldrinum en þó
mun testósterón í líkama
flestra sjötugra manna vera
innan marka sem í víðum skiln-
ingi myndu kallast eðlileg hjá
yngri mönnum.
HORMÓN ALYFIN
KOMA TIL BJARGAR
En geta hormónalyf komið í
veg fyrir öldrun karlmanna og
leyst þau vandamál sem henni
fylgja? Að því er getuleysið
varðar er hæpið að treysta
því. Rannsókn, sem gerð var á
Bostonsvæðinu í Bandaríkjun-
um á síðari hluta níunda ára-
tugarins og náði til 1.700 karl-
manna á aldrinum 40-70 ára,
leiddi í ljós að getuleysi mátti
nánast alltaf rekja til ástands
æðakerfisins. Niðurstöður
þessarar sömu rannsóknar
sýndu einnig að hjartasjúk-
dómar, mikil streita og sykur-
sýki höfðu oft getuleysi eða
reisnarvanda í för með sér.
Aftur á móti fannst ekkert
samband milli testósteróns
og getuleysis.
Að því er önnur öldrunar-
einkenni varðar er erfiðara að
líta framhjá verkun hormóna-
lyfjanna. Testósterón gegnir
þýðingarmiklu hlutverki hvað
varðar kynhvötina sjálfa. (í
Kaliforníuríki í Bandaríkjun-
um er nú í athugun að skylda
kynferðisafbrotamenn til að
sæta lyfjameðferð til að draga
úr magni testósteróns í líkam-
anum.) Þetta hormón er einn-
ig aðalhvatinn að ýmsum
dæmigerðum karlmennsku-
einkennum, skeggvexti,
vöðvastyrk og jafnvel harka-
legu aksturslagi.
Ungir karlmenn sem ekki
framleiða sjálfir nóg af þessu
hormóni verða iðulega bein-
og vöðvaminni og hafa óveru-
lega kynhvöt. Testósterón-
meðferð ræður bót á þessum
vanda. Það mun líka kunnugt
mörgum sem stundað hafa
einhverja vaxtarrækt að testó-
sterón eykur vöðvamassa,
kraft og úthald. Það er sem
sagt alls ekki hægt að útiloka
að testósterón geti dregið
verulega úr áhrifum ellinnar,
þótt það sé á hinn bóginn
heldur ekki fullsannað.
HÆTTUMERKI
ALOFTI
Lítil bandarísk rannsókn á
þrettán eldri mönnum árið
1992 leiddi í ljós að testó-
steróngjöf dró úr kólesteróli í
blóði en jók vöðvamassa og
kynhvöt ásamt því að þátttak-
endurnir urðu almennt bjart-
sýnni og geðbetri. Aðrar rann-
sóknir svipaðs eðlis hafa leitt
til áþekkra niðurstaðna. Engu
að síður eru viss hættumerki
á lofti.
Stórskammtanotkun sumra
vaxtarræktartrölla hefur leitt í
ljós að mjög stórir skammtar
af testósteróni leiða til
brjóstamyndunar og ófrjó-
semi. (Stórir skammtar af
testósteróni eru ein þeirra
leiða sem menn hafa velt fyrir
sér sem getnaðarvörn fyrir
karlmenn.) Það er einnig talið
Hveriu breytir aldurinn?
Heilastarfsemi: Við
höldum hæfileikum til
einbeitingar og tjáning-
ar nokkurn veginn
óskertum. Það er minn-
ið (sá hæfileiki að setja
upplýsingar í geymslu
„á harða diskinum" og
finna þær aftur) sem
minnkar smám saman
alit frá tvítugsaldri.
Sjón: Um fimmtugt eigum
við erfiðara með að sjá í
daufri birtu og verðum jafn-
framt fjærsýnni.
Hjartað: Strax upp úr tvítugu fer að draga
úr hæfileikum hjartans til að auka hraðann í
samræmi við aukna áreynslu. Súluritið sýnir
hvernig dregur úr hámarksslagafjölda á
mínútu með aldrinum.
Hárið: Höfuðhárum fækkar
með aldrinum og þau sem
eftir verða vaxa hægar.
«ö6í
rr»
; r;
Útliald: Samhliða því sem dreg-
ur úr möguleikum líkamans til
að skiia súrefni til frumanna
minnkar úthald til líkamslegs
erfiðis. Sjötugur maður er að
þessu leyti aðeins hálfdrætting-
ur á við tvítugan.
Fita: Frá 25 til 75 ára
aldurs tvöfaldast lík-
amsfitan. Stór hluti
þessarar viðbótar sest
í vöðva og líffæri.
Reisn: Margir karlmenn verða
að sætta sig við að verða „ris-
minni" með árunum. Þróunin
er hæg fram að fimmtugu en
hraðari eftir það. Æðaþrengsli
eiga oftast sökina. Kökuritið
sýnir hæð „réttstöðulyftunnar"
í gráðum.
40 ára: 1‘
50 ára:-1"

*0
Heyrn: Hljóðhimnurnar
þykkna með árunum og okk-
ur verður örðugra að greina
mjög háa, skæra tóna.
Lungu: Brjóstkassinn verður
stirðari og stífari. Þetta hefur í
för með sér aukið álag á öndun-
arvöðvana og meira loft verður
kyrrt í lungunum eftir hverja út-
öndun.
Kynlíf: Það dregur úr kynhvötinni
með árunum og framleiðslu lík-
amans á kynhormónum. Hversu
hratt og hversu mikið er þó mjög
persónubundið. Súluritið sýnir
hve oft við fáum útrás að meðal-
tali á ári á aldrinum 20 til 70 ára.
104

84

m i
20 30 40

•íff-
\ Vöðvar og bein:
Vöðvar minnka og
linast en þeim má
þó viðhalda alllengi
með góðri þjálfun.
Beinabygging veikist
en mjög persónu-
bundið.
hugsanlegt að smáir skammt-
ar kunni að auka líkur á
krabbameini í blöðruháls-
kirtli, sem einmitt er algengur
sjúkdómur meðal eldri karl-
manna. Testósterón eykur
ennfremur framleiðslu líkam-
ans á rauðum blóðkornum og
gæti af þeim sökum aukið
hættu á hjartaáfalli.
UNDRALYFIÐ DHEA
Annað efni, sem nú þegar er
fáanlegt í lyfjaformi, virðist þó
líklegra en testósterón til að
afla sér almennra vinsælda á
næstunni. Þetta er DHEA eða
dehydroepiandrosterón.
Nýrnahettur bæði karla og
kvenna sjá um framleiðslu
þessa hormóns í líkamanum
en nýrnahettur karlmanna í
heldur stærri skömmtum. Rétt
eins og testósterónið flæðir
þetta efni um líkama okkar á
æskuárum en svo dregur úr
framleiðslunni með aldrinum.
Vegna þess að DHEA ýtir
undir framleiðslu líkamans á
kynhormónum, þar á meðal
testósteróni, er talið að inn-
taka þess í lyfjaformi geti haft
svipuð áhrif og inntaka testó-
steróns, — einungis mun mild-
ari. Talsmenn þessa lyfs full-
yrða að með því að halda
DHEA-magni í líkamanum á því
stigi sem eðlilegt er á æskuár-
um verðum við skapbetri og
okkur aukist orka, minni og
kynhvöt ásamt því sem lyfið
komi í veg fyrir rýrnun líkam-
ans, fækki hrukkunum og vinni
auk þess gegn framleiðslu lík-
amans á streituhormónum.
GOTT VIÐ
GAFNATREGÐU
Dýratilraunir sem gerðar
hafa verið í Bandaríkjunum
benda eindregið til þess að
DHEA verndi og styrki ónæm-
iskerfi líkamans (ekki ónýt
uppgötvun á þessum válegu
tímum eyðniveirunnar), komi í
veg fyrir sykursýki með því að
halda insúlínframleiðslu líkam-
ans í jafnvægi, vinni gegn offitu
og síðast en ekki síst hafa
þessar rannsóknir leitt í Ijós að
heilasellur þróast örar sem aft-
ur Ieiðir til aukinna námshæfi-
leika og betra minnis.
Rannsóknir á áhrifum þessa
efnis á mannslíkamann eru
enn á byrjunarstigi en virðast
þó enn sem komið er einkum
benda til jákvæðra áhrifa, jafn-
framt því sem hliðaráhrif virð-
ast lítil sem engin. Konur sem
tekið hafa mjög stóra skammta
hafa að vísu fengið unglinga-
bólur og vísi að skeggvexti.
Um þetta efni gildir þó í raun
það sama og testósterón að
langtímaáhrifin af inntöku
þess í lyfjaformi eru enn að
mestu óljós.
VAXTARHORMÓN .
HÆTTULEGT OG DYRT
Vaxtarhormón sem manns-
líkaminn framleiðir í ríkum
mæli á uppvaxtarárunum hef-
ur einnig verið notað til að
draga úr öldrunareinkennum
karlmanna og með allgóðum
árangri. Efnið hefur alllengi
verið notað til að örfa vöxt
barna sem annars hefðu orðið
dvergar en á síðustu árum hef-
ur það komið á markað í
heilsugeiranum.
Vaxtarhormónið er þó mjög
dýrt; í Bandaríkjunum getur
ársskammtur kostað kringum
milljón íslenskra króna og
ýmsar hættur eru taldar sam-
fara inntöku þessa yngingar-
lyfs. Hormónið getur orsakað
vöxt einstakra líffæra eða lík-
amsvefja með tilheyrandi vaxt-
arverkjum og hættum því sam-
fara. Þá er talin aukin hætta á
sykursýki og jafnvel hjarta-
sjúkdómum.
NÝ RÁÐ VIÐ
GETULEYSI
Þótt svo kunni að fara að
hormónalyfin standi undir
björtustu vonum og áttræðir
menn muni í framtíðinni renna
sér á skíðum í Ölpunum eða
svífa yfir Saharaeyðimörkina í
loftbelg er þó eitt algengt
vandamál sem þessi lyf munu
ekki leysa ein og sér. Það er
getuleysið. En jafnvel hér eru
vísindin ekki af baki dottin.
Bandaríska fyrirtækið Phar-
macia & Upjohn hefur nú um
eins árs skeið auglýst að allt að
því hver einasti karlmaður geti
nú unnið bug á getuleysinu.
Lyfinu sem þetta fyrirtæki hef-
ur á boðstólum er einfaldlega
sprautað inn í liminn.
EINFÖLD SÖNNUN!
Það var raunar árið 1983
sem Bretinn G.S. Brindley
sýndi fram á að slakandi lyf
sem sprautað er í liminn hafi
þau áhrif að víkka æðarnar
sem veita blóði fram í liminn. í
frægu erindi sem Brindley hélt
á fundi bandarískra sérfræð-
inga í þvagfæralækningum
sýndi hann fram á að áhrifin af
þessari aðferð uppfylltu fylli-
lega björtustu vonir.
I lok erindisins skýrði Brindl-
ey frá því að hann hefði gefið
sjálfum sér eina sprautu áður
en hann steig í ræðustól. Því
næst leysti hann niður um sig
og sannaði fyrir þingheimi svo
ekki varð um villst að lyfið
hafði áhrif, jafnvel við mjög
erfiðar aðstæður. Það fylgir
raunar þessari sögu að sér-
fræðingarnir í salnum hafi
þyrpst upp á svið til að aðgæta
hvort brögð væru í tafli en svo
reyndist ekki vera.
KOMDU MEÐ
SPRAUTUNA,
ELSKAN!
Fjöldamargir karlmenn fyll-
ast hryllingi við þá tilhugsun
eina að stinga sprautunál í
þetta viðkvæma líffæri. Gildir
þá einu þótt unnt sé að sýna
fram á að sprautan sé bæði
sársaukalítil og hættulaus.
Aðrir bregðast ókvæða við
þeirri tilhugsun að þurfa fram-
vegis að hefja kynferðislega til-
burði með því að segja við
konuna sína: „Komdu með
sprautuna, elskan.“ Mörgum
vísindamönnum þykir af þess-
um sökum ljóst að srautan
muni seint leysa vandamál
allra þeirra sem eiga við getu-
leysi að stríða.
Önnur fyrirtæki, þeirra á
meðal lyfjarisinn Pfizer, eru
því að þróa ný lyf í pilluformi,
lyf sem kynnu í framtíðinni að
verða stóra lausnin á þessum
vanda. Það lyf sem Pfizer-fyrir-
tækið er að þróa er tekið
klukkustund fyrir samfarir og
auðveldar blóðflæði fram í lim-
inn. Þannig er því fyrst og
fremst ætlað að auðvelda eðli-
leg viðbrögð limsins við ástar-
atlotum. Fyrstu tilraunir með
þetta lyf sýna verulegan árang-
ur hjá 90% þeirra sem taka
það.
KALDHÆÐNI
ORLAGANNA
Það er svo auðvitað kald-
hæðni örlaganna að þeim
árangri sem kann að nást með
allri þessari hormóna- og lyfja-
meðferð er unnt að ná að stór-
um hluta á miklu einfaldari
hátt, — nefnilega með hollu líf- ■
erni og hreyfingu. Regluleg lík-
amsþjálfun og hollt mataræði
viðheldur styrkleika beina-
grindarinnar og vöðvanna,
auðveldar svefn, heldur okkur
geðprúðum og í góðu skapi,
dregur úr streitu, viðheldur
kynhvöt og kyngetu og getur
jafnvel viðhaldið framleiðslu
líkamans á þeim hormónum
sem æ fleiri munu á næstu ár-
um taka í pilluformi með kaffi-
bollanum sínum á morgnana.