Alþýðublaðið - 19.11.1975, Blaðsíða 3

Ur þingsetningarræðu Benedikts Gröndal, formanns Alþýðuflokksins:
Islenzk stjórn-
mál í óvissu
I upphafi 36. flokksþings Al-
þýöuflokksins, sem sett var að
Hótel Loftleiðum sl. föstudags-
kvöld og lauk á sunnudag, flutti
formaður flokksins, Benedikt
Gröndal, ræðu þar sem hann vék
að megin verkefnum flokks-
þingsins og ræddi stöðu og stef nu
Alþýðuflokksins. Eftir að hafa
rætt flokksmálin vék Benedikt
Gröndal að ástandi efnahags-
mála. Fer sá hluti ræðu hans hér
á eftir:
Siðastliðinn áratug átti Alþýðuflokkur-
inn hlut að rikisstjórn samkvæmt meiri-
hlutavilja i flokknum, þótt sitthvað væri
eðlilega umdeilt. Þetta langa stjórnar-
timabil — hið lengsta i sögu lýðveldisins
gekk á ýmsu i efnahagsmálum. Það var
góðæri og mikil uppbygging, sérstaklega
sildveiðiflotans — og lifskjör fóru ört
batnandi. En það gekk einnig yfir kreppa
með aflabresti og verðfalli, þegar gripa
varð til harðra ráðstafana og atvinnuleysi
hélt innreið sina. En allt þetta timabil var
traust stjórn, sem þjóðin gat ekki annað
en viðurkennt, hvort sem menn voru
henni sammála eða ekki. Og i efnahags-
málum er þetta ómælanlega traust mikils
virði.
Þegar þessu stjórnartimabili lauk, var
allt á uppleið eftir kreppuna 1966—69.
Þrátt fyrir það taldi þjóðin rétt að skipta
um rikisstjórn og gerði það með alþingis-
kosningunum 1971.
Vinstri stjórnin svo nefnda, tók við öllu
á uppleið. Flokkar og menn þeirrar
stjórnar höfðu verið lengi i stjórnarand-
stöðu, og þá langaði án efa til þess að gera
mikið á skömmum tima, og sýna yfir-
burði yfir þá gætnu og ábyrgu menn, sem
landinu höfðu stjórnað.
Það er orðin slitin plata að tala um
„veizlu" vinstri stjórnarinnar. Hinu verð-
ur ekki komizt framhjá, að þessi stjórn
missti vald á hinum vandmeðförnu efna-
hagsmálum Islendinga. Það var á siðasta
skeiði rikisstjórnar Ölafs Jóhannessonar,
sem efnahagsmál þjóðarinnar fóru alger-
lega úr böndum — verðbólga margfaldað-
ist, gjaldeyrissjóðir gengu til þurrðar.
Þar er meinsemdarinnar fyrst og fremst
að leita. þar finnum við skýringar og lær-
dóma varðandi þau ósköp, sem nú dynja
yfir okkur. Þetta er lærdómsrikt að hafa i
minni.
Núverandi rikisstjórn Sjálfstæðis-
flokksins og F'ramsóknarflokks er, eins og
reyndustu foringjar islenzkra jafnaðar-
manna, svo sem Emil Jónsson, hafa fyrir
löngu bent á, sú hin versta stjórnarsam-
steypa, sem fyrir getur komið. t henni
dragast fram öfl sérhagsmuna i báðum
flokkum, þannig að hin frjálslyndari öfl
hverfa i skuggann. Þetta hefur reynslan
þegar sannað okkur.
Núverandi rikisstjórn hefur verið veik
og ráðalitil frá upphafi. Hún hefur að visu
mikinn þingmeirihluta, en eindæma
sundrað stuðningslið sem illt er að treysta
á og forysta stjórnarflokkanna sýnilega
ræður ekki við.
Efnahagserfiðleikarnir
Ég þarf ekki að lýsa fyrir ykkur, skyn-
sömum og hugsandi þingfulltrtíum, þeim
erfiðleikum, sem þjóðarbúið á við að etja,
og rikisstjórnin hefur staðið svo ráðlaus
gegn. Þið þekkið þau mál eins vel og ég.
Fyrst af öllu mun ég þö telja hina hættu-
legu þróun i viðskiptum okkar við um-
heiminn. Öll metum við fjárhagslegt
sjálfstæði tslendinga meir en nokkuð ann-
að og erum reiðubúin til fórna til að
bjarga þvi. Siðasta stjórn, sem Alþýðu-
flokkurinn tók þátt i, lyfti þjóðinni upp úr
sifelldum gjaldeyrisvandræðum i það
sjálfstæði að eiga jafnan nokkurn gjald-
eyrisvarasjóð. Honum hefur nú verið eytt,
þjóðin lifir frá degi til dags á erlendu láns-
féog sifelltaukast lántökur til langs tima,
sem munu krefjast stórfjár i vexti og af-
borganir innan skamms tima.
Hér er um að ræða efnahagslegt sjálf-
stæði tslendinga, sem við megum aldrei
glata. Það er freistandi að yppta öxlum og
látast ekki skilja þær hættur, sem að
steðja. Nýfundnaland glataði sjálfstæði
sinu i heimskreppunni, varð aftur ný-
lenda, en hvarf svo inn i annað riki. Nú er
um það rætt i fréttum dagsins, að stór-
borgin New York sé að verða gjaldþrota.
Hvað má þá segja um smáþjóð, sem er
eins og nokkrar götur i New York. Hættu-
merkið er, þegar við getum ekki lengur
staðið i skilum með lán — eða verðum að
taka ný lán til að greiða eldri lán, eins og
þegar gerist á innlendum lánamarkaði
rikisins. Fyrr en varir getur svo farið, að
það verði ekki tslendingar heldur ráða-
menn alþjóðlegra lánastofnana eða er-
lendra banka, sem munu raunverulega
stjórna islenzku efnahagslifi. Þetta er hin
alvarlega hætta.
Hvernig hefur ríkisstjórnin brugðizt við
hinum alvarlega gjaldeyrisvanda innan-
lands?
Svar við þeirri spurningu sýnir einn
mesta veikleika þessarar stjórnar. Hún
segir að visu, að gjaldeyrisnotkun hafi
minnkað nokkuð, en það hefur þá ein-
göngu gerzt með almennri minnkun á
kaupmætti landsmanna, sem auðvitað
kemur mjög misjafnt niður. Almenningur
— allur þorri launþega — hefur dregið
saman seglin, en við vitum um alla hina,
sem ekki hafa þurft þess með.
Rikisstjórnin hefur haldið dauðahaldi i
þá hugmynd, að ekki megi setja neins
konar takmarkanir um stuttan tima á
innflutning ónauðsynlegrar vöru —■ nema
þá litsjónvarpstæki. Þetta sýnir veikleika
stjórnarinnar gagnvart innflytjendum,
heildsölunum, og Ölafur Jóhannesson,
formaður Framsóknar, hefur talað eins
og ihaldsjaxl um þessi mál, þegar hann
hefur óttast að stjórnarstólarnir væru i
hættu. Hagsmunir einnar auðugustu og
sterkustu stéttar landsins eru hér látnir
ráða stefnunni gegn augljósum hagsmun-
um þjóðarheildarinnar — vafalaust af þvi
að þessi stétt sér Sjálfstæðisflokknum fyr-
ir peningum.
Verðbólga og sjálfstæði
Veröbólgan er öllu meira áberandi
sjúkdómseinkenni á efnahagslifinu, þvi
að hún minnir á sig i hvert sinn, sem hús-
móðir fer i búð eða húsbóndi dregur vesk-
ið úr vasa sinum.
Oft hefur verið fullyrt, að ekkert þjóðfé-
lag geti varðveitt frelsi sitt til lengdar
með meira en 20% verðbólgu. Við tslend-
ingar höfum langa þjálfun af 10—12%
verðbólgu, og það telst til kraftaverka,
hve lengi við höfum lifað af um og yfir
50% verðbólgu. Slik þróun þekkist aðeins i
Suður-Ameriku, en þar hefur ekki farið
mikið fyrir frjálsum þjóðfélögum, eins og
við þekkjum þau.
Ég þarf vart að orðlengja um hættuleg-
ar afleiðingar hinnar miklu verðbólgu.
Hún setur rekstur fyrirtækja og stofnana
úr skorðum, oggetur fyrr en varir dregið
til samdráttar þeirra og atvinnuleysis.
Það er ills viti, er voldugar rikisstofnanir
geta varla staðið við launagreiðslur, eins
og komið hefur fyrir. Sjómenn sigla skip-
um i land vegna of lágs fiskverðs til skipta
— en frystihús loka vegna of hás fisk-
'verðs.
Það er engan veginn auðvelt að stöðva
svo mikla verðbólgu, sem hér hefur verið.
Hún lifir á sjálfri sér, magnast takmarka-
laust. Ýmislegt má þó gera, meðal annars
stöðva allar sjálfvirkar hækkanir, sem
eru hvað hættulegastar. Styrkja má raun-
hæft verðlagseftirlit, þvi að tiðar breyt-
ingar verða eins og skriða, sem ekkert fær
stöðvað.
Ef verðbólgan heldur áfram að aukast,
getur hún komizt á það stig, að engin leið
sé til að snúa niður af hinum stöðuga
snúningi upp á við, og verði að gripa til
þess að skipta algerlega um gjaldmiðil,
en þá verður auðvitað að gera ýmsar aðr-
ar ráðstafanir um leið, sem yfirleitt verða
fyrst og fremst á kostnað hinna almennu
neytenda. Þannig fór óðaverðbólgan i
Þýzkalandi 1924, eitt helzta dæmið á Vest-
urlöndum um verðbólguævintýri. Það
varð að setja i umferð algerlega nýtt rik-
ismark, og eru ótaldar þær fórnir, sem sú
þróun kostaði allan almenning.
Efnahagsvandræðin hér á landi eru
komin langt umfram það stig, að unnt sé
að gera einfaldar tillögur til úrbóta, eða
nokkuð eitt geti breytt miklu. Margt verð-
ur að koma til samtimis og þjóðin verður
án efa að fórna miklu til að tryggja efna-
hagslegt sjálfstæði sitt, sem ríkisstjórnir
Ólafs Jóhannessonar og Geirs Hallgrims-
sonar hafa stofnað i alvarlega hættu.
Lögð hefur verið fyrir þetta flokksþing
tillaga um ályktun um þessi efni, að visu
stutt, eins og slikar ályktanir verða að
vera, ef nokkur á að fást til að lesa þær, en
gagnorö og efnismikil engu að siöur.
Alþýðuflokkurinn leggur megin áherzlu
á náið samstarf við verkalýðshreyfinguna
i þessum málum sem öðrum, er launþega
varða. Hvað þá hlið málanna snertir, hef-
ur undanfarið ár verið ágætt og mjög
gagnlegt samstarf innan flokksins, þar
sem þeir hafa átt mestan hlut að máli rit-
ari flokksins, Björn Jónsson, og vararitari
Karl Steinar Guðnason, svo og flokks-
menn I forystuliði ýmissa verkalýðsfé-
laga, sem freistandi væri að telja upp, en
yrði of langt mál. Þökk sé þeim öllum,
þetta samstarf er eitt af þvi, sem Alþýðu-
flokkurinn var stofnaður til að rækja.
Hvað gerist með landsstjórnina?
tslenzk stjórnmál eru i dag háð mikilli
óvissu. Margir spá þvi — með ýmsum og
athyglisverðum rökum — að rikisstjórnin
geti ekki lifað lengi. Aðrir segja, að tveir
stærstu stjórnmálaflokkar þjóðarinnar
hafi ekki ráð á að gefast upp við lands-
stjórnina eftir svo skamma samvinnu,
hvað sem á gangi.
Ég legg þvi rika áherzlu á, að við ein-
beitum okkur að innra starfi Alþýðu-
flokksins og uppbyggingu hans i öllu fé-
lagslegu — og flokkslegu starfi til að vera
við öllu búin. Þetta snertir margt, sem ég
hef þegar rætt, en það snertir öðru frem-
ur hina einstöku flokksmenn og flokksfé-
lögin um land allt. Mörg þeirra eru i raun
og veru dauð — eða ekki til nema að nafni
til. Þessu verður að breyta. Hin stærri og
betri félög þurfa að auka starfsemi sina,
framar öllu fræðslustarf, af þvi að unga
fólkið þekkir að sjálfsögðu ekki fortiðina,
en þarf að vita, hvernig Alþýðuflokkurinn
og verkalýðshreyfingin eru til komin og
hver þróun þeirra hefur verið. Við verð-
um að leggja rika áherzlu á fræðslustarfið
og reynslan af fræðslufundum Alþýðu-
flokksfélags Reykjavikur nú fyrir
skömmu sýnir okkur, hversu vel sliku
starfi er tekið.
Hugsjónin lifir - flokkurinn lifir
Það hcfur verið hreyfing á Alþýðu-
flokknum i seinni tið, lif i flokknum, sem
sannar, að hann er ennþá og mun lialda á-
fram að verða meiri háttar stjórnmálaafl
á islandi.
Það hefur verið mikið um fundi og er-
indarekstur um allt land, þótt enn séu
gloppur i þvi starfi. En sjáið bara stefnu-
skrá kvenfélaganna okkar i málefnum
barna, sem þær afgreiddu á ráðstefnu i
Munaðarnesi og þið hafið i frumriti i
möppum ykkar.
Það hafa kornið fram á vegum Alþýðu-
flokksins fjölmargir ungir menn og ungar
konur, sem hafa vakið þjóðarathygli. Lit-
ið á ungu menninga, sem i sjónvarpi og
hljóðvarpi hafa gagnrýnt þjóðskipulag
okkar og barizt fyrir nýrri, pólitiskri sið-
væðingu. Litið á konurnar okkar, til dæm-
is ræðuna á Lækjartorgi. t.itið á fjölda
hinna ónefndu fclaga. sem i sterkri trú á
jafnaðarstefnuna vinna um land allt að
þvi að gera Aiþýðuflokkinn að voldugu
afli i islenzkum þjóðmálum.
Þessi yngri kynslóð er von okkar. Við,
sem höfum þegar eytt langri ævi i margs
konar störf fyrir flokkinn munum halda
þvi áfram, en það gleður okkur að sjá
þessa endurnýjun.
Flokkurinn lifir, af þvi að hann hefur
aldrei átt meira erindi til islendinga en nú
— og við höfum baráttufólk og baráttu-
vilja til að gegna hlutverki okkar.
Þess vegna er ég bjartsýnn um framtið
Alþýðuflokksins og spái þvi, að hlutur
hans i islenzku þjóðlifi eigi eftir að stór-
vaxa á næstu árum.
Mcð þessum lokaorðum bið ég ykkur að
nota þetta aukaþing vel og gera það að
merkum áfanga i gagnsókn jafnaðar-
stefnunnar á islandi gegn ihaldi og auð-
hyggju, gegn spillingu og órétti i þjóðfé-
lagi okkar. Lifi frelsi, jafnrétti og bræðra-
lag. Lifi jafnaðarstefnan.
KRÓNUTÖLUHÆKKUN KAUPS ÁN HLIDARRÁÐSTAFANA
ÓRAUNHÆFAR - FRAMHALD AF FORSÍÐU
Ieggja höfuðáherzlu á, að með
einhverju móti verði hafður
hemill á verðhækkunum: Takist
það ekki, er óhugsandi að einu
sinni sé hægt að viðhalda
núverandi lifskjörum, hvað þá
að bæta þau.”
Alþýðublaðið hafði samband
við Davið Scheving
Thorsteinson, form. Félags isl.
iðnrekenda og spurði hann álits
á hugmyndum þeim, sem komið
hefðu fram i viðtalinu við Björn
Jónsson.
Davið sagði m.a.: ,,Ég er
fullkomlega sammála þvi, sem
fram kemur hjá Birni Jónssyni,
að vandinn verði ekki leystur
með kauphækkunum einum.
Það er ekki hægt að leggja
meira á drógina heldur en hún
dregur. Þegar við erum búnir
að hlaða yfirbyggingu, sem.
hesturinn, sem heitir fram-
leiðsla,, stendur ekki undir, þá
gefum við honum tuggu til að
reisa hann við og þessi tugga
heitir gengisfelling.”
Blm.: ,,Er þá ekki hægt að
halda óbreyttum kaupmætti
launa?”
D.S.Th.: Það er vissulega mjög
óraunhæft vegna þess að allt
sem gert hefur verið siðan i
febrúar 74 hefur farið á
ógæfuhlið fyrir þessa þjóð. Það
er þvi vonlaust að koma með
kauphækkanir.sem ekki eru
studdar i aukinni framleiðslu.
Það er aðeins eitt ráð til að auka
kaupmáttinn og það er að auka
framleiðsluna. Iðnaður þróast
ekki með byltingu, heldur með
hægfara þróun. Þessi hugsunar-
háttur hefur þvi miður ekki
verið fyrir hendi hér og þvi fer
sem er. Þessi mikla fjárfesting,
sem hefur átt sér stað á siðustu
árum er i raun hrein lifskjara
skerðing og það er ekki við þvi
að búast að almenningur sætti
sig viö það endalaust.
Björn Bjarnason hjá Iðju var I
höfuðatriðum sammála þvi,
sem fram kom i viðtalinu við
Björn Bjarnason, lagði áherzlu
á, að umræddur kaupmáttur
1974 hefði aðeins varað i augna-
blik, eins og reyndar er tekið
fram i viðtalinu við forseta ASl.
Björn Bjarnason benti á að
strax 1. marz hefði komið
hækkun á landbúnaðarvörum,
sem dregið hefði úr þessari
aukningu. Hækkunin var sem
sagt aldrei raunveruleg.” Björn
Bjarnason taldi að atvinnurek-
endur myndu eins og fyrri
daginn visa ábyrgðinni frá sér
og þvi væri nauðsynlegt að
rikisvaldið kæmi þarna inn i, og
það væri einmitt það sem Björn
Jónsson ætti við þegar hann
talaði um stjórnmálalegar
aðgerðir. ,,Ég er fullkomlega
sammála Birni Jónssyni um
það, að menn verða að finna
einhverjar aðrar leiðir en beina
hækkun i krónutölum, þvi að
það fer nú alltaf svo að verð-
bólgan bitnar þyngst á þeim
lægst launuðu, en hverjar þær
leiðir eru er ég ekki maður til að
segja eins og er,” sagði Björn
Bjarnason.
Július Kr. Valdimarsson hjá
Vinnumálasambandi
samvinnufélaganna sagðist
ekki vera tilbúinn að tjá sig
fullkomlega um málið, enda
væri það varla timabært, þar
sem ekki væri enn farið að ræða
um það.
Hann taldi óraunhæft
að vitna til kaupmáttar launa i
febrúarsamningunum ’74, enda
hefði sá kaupmáttur með öllu
verið óraunhæfur. „Þetta fer
náttúlega eftir þvi hvaða punkti
við byrjum á. Ef maður talar
um kaupmáttinn sem náðist ’74
þá er hægt að segja, að það
vanti svo og svo mikið upp á
miðað við það. En hvað var
raunhæft? Það er spurningin.
Svona stórt bii, sem þarna er
veriðað tala um, þ.e. 25-30%, er
algerlega óraunhæft. Það er
augljóst að það er ekki hægt að
ná þessu bili i einum áfanga.
nema þá að það leiddi til áfram-
haldandi verðbólgu og vixlverk-
ana á alla kanta," sagði Július
Kr. Valdimarsson að lokum.
Miðvikudagur 19. nóvember 1975.
Alþýðublaðið e