Alþýðublaðið - 30.12.1975, Page 7

Gylfi Þ. Gíslason:
MINNINGARORÐ UM
GUNIMAR GUNNARS-
SON RITHÖFUND
Es bildet ein Talent sich in
der Stille,
Sich ein Charakter in dem
Strom der Welt.
Goethe.
Hæfileikar myndast i hljóði
og kyrrð,
Stórbrotin skapgerð i
straumi heimsins.
I.
Á ári þvi, sem nú er senn að
kveðja, kvaddi þennan heim einn
merkastur tslendingur, sem uppi
hefur verið á þessari öld, og raunar
öldum saman. En heimurinn hefur
ekki kvatt hann, þvi að orð hans
munu lifa á mörgum tungum. Allra
sizt hefur þjóð hans kvatt hann, sú
þjóð, sem hann fyrstur nútima ts-
lendinga gerði kunna viða um lönd,
bæði með þvi að vera mikill rithöf-
undur og þvi að lýsa sögu hennar og
örlögum. Gunnar Gunnarsson
kemur viða við i verkum sinum.
Hann fjallar um sögu þjóðar sinn-
ar, hann fjallar um islenzkar fjöl-
skyldur, hann fjallar um einstak-
linga, sem aðeins hefðu getað verið
Islendingar, og hann fjaltar um
sjálfan sig. Goethe hefur sagt, að
áður en unnt sé að segja öðrum frá
einhverju, verði maður að endur-
semja það hið innra með sjálfum
sér. Einmitt þetta gerði Gunnar
Gunnarsson. Hann endursamdi
sögu íslendinga frá sinu sjónar-
miði, hann skóp fjölskyldum og
fólki ný örlög, hann sá sjálfan sig i
sibreytilegu ljósi. Hæfileikar hans
mynduðust í hljóði og kyrrð aust-
firzkrar bændamenningar, stór-
brotin skapgerð hans i straumi
þess vlðáttumikla heims, sem varð
vettvangur starfs hans sem rithöf-
undar.
II.
bað mun hafa verið árið 1925. Ég
var þá átta ára. bá heyrði ég Gunn-
ars Gunnarssonar fyrst getið, að
þvi er ég bezt veit. Einu sinni sem
oftar kom einhver af kunningjum
föður mins með honum heim til há-
degisverðar. í þetta skipti var það
einn af helztu sagnfræðingum þjóð-
arinnar. Efl. myndi ég ekki eftir
samræðunum við borðið nema fyrir
þá sök, að faðir minn, sem ég sá yf-
irleitt ekki skipta skapi talaði með
talsverðum þunga. Hann sagði
kunningja sinum frá þvi, að hann
hefði nýlega fengið bréf frá Gunn-
ari Gunnarssyni úr Danmörku og
með þvi nýjustu bók hans, Skibe
paa Himlen, Skip heiðrikjunnar.
bað, sem olli skaphita föður mins,
var, að sagnfræðingurinn virtist
litið eða ekkert kannast við þennan
höfund og hafa takmarkaðan á-
huga á því að heyra um bókina, en
faðir minn taldi hana stórbrotið
listaverk og Gunnar hljóta að eiga
mikinn frama i vændum. Ég vissi
ekki fyrr en löngu siðar, að faðir
minn hafði árið 1912 gefið út fyrstu
bókina, sem kom út eftir hann i ó-
bundnu máli, Sögur, en áður en
Gunnar fór utan eða 1906 hafði
hann gefið út á Akureyri tvö
kvæðakver, Móðurminning og Vor-
ljóð. Siðar hafði faðir minn gefið út
ýmsar af fyrstu bókum hans og
þýtt eina þeirra, Drenginn. Ásamt
útgáfum Sigurðar Kristjánssonar á
tveim bókum úr ættarsögu Borgar-
fólksins voru þetta fyrstu bækur,
sem gefnar voru út eftir Gunnar
Gunnarsson á islenzku. bað má þvi
teljast mannlegt, að föður minum
skyldi hitna i hamsi, þegar honum
fannst á skorta, að einn helzti sagn-
fræðingur og menntamaður þjóð-
arinnar kynni að meta þennan
unga höfund að vérðleikum.
Liklega segði ég ekki frá þessu
nema vegna þess, að þetta er i raun
og veru dæmisaga um áratugalöng
skipti Gunnars Gunnarssonar og
þjóðar hans á fyrri hluta rithöf-
undarferils hans. Hann var orðinn
frægur rithöfundur i Danmörku og
raunar um alla Evrópu, liklega
frægastur Islendinga á þeirri tið, á-
samt séra Jóni Sveinssyni, áður en -
þeir vissu, að landi þeirra hafði
hlotið sess f heimsbókmenntunum.
Eitt mesta stórvirki Gunnars
Gunnarssonar, Fjallkirkjan, sem
hann hóf með útgáfu bókarinnar
Leikur að stráum 1922, kom ekki út
i heild á islenzku fyrr en næstum
tuttugu árum siðar eða 1941 og þá i
snilldarþýðingu Halldórs Laxness.
Hið fyrsta af sögulegum skáld-
verkum Gunnars Gunnarssonar,
Fóstbræður, sem kom út i Kaup-
mannahöfn 1918 og hefur siðan ver-
iðgefiðútátta sinnum iDanmörku,
var ekki fyrst gefið út á islenzku á
tslandi, heldur af útgáfufyrirtæki
Gyldendals i Danmörku ári siðar
eða 1919. Að Svartfugli frátöldum, *
sem kom út i Danmörku 1929, en á
islenzku 1938, komu önnur söguleg
verk Gunnars Gunnarssonar fyrst
út I Ritum hans, sem útgáfufélagið
Landnáma gaf út á árunum
1941-1962.
Hins verður jafnframt að geta,
að þegar þjóð Gunnars Gunnars-
sonar hafði eignazt öll verk hans á
eigin tungu, fyrst með Landnámu-
útgáfunni, siðar með útgáfu Al-
menna bókafélagsins á Skáldverk-
um Gunnars Gunnarssonar og und-
anfarið með útgáfu sama félags á
verkum hans i nýrri gerð hans
sjálfs, þá tók hún einlægu ástfóstri
við skáldskap hans og hann sjálfan.
Henni varð ljóst að ungur aust-
firzkur drengur, sem hélt út i heim
til þess að skrifa á erlendri tungu,
átti ekkert á veraldarvisu, en var
gæddur þeirri gáfu snillingsins,
sem er ofar öllum skilningi, og auk
þess þrotlausri eljuogiðjusemi, —
að ungur piltur, með islenzkt blóð i
æðum, varð viðfrægur maður i
stórum heimi og hafði gefið henni
gjafir,sem hún fær aidrei fuliþakk-
að.
III.
Gunnar Gunnarsson var ekki að-
eins mikið skáld. Hann var einnig
merkur maður. Skoðanir hans voru
eindregnar. Hann unni frelsi og
réttlæti heitt. Og hannhataði kúgun
og ranglæti með hita riks skaps
síns. En hann var mildur og hóg-
vær i dómum sínum um menn, að
minnsta kosti eftir að ég kynntist
honum. Og góðvild hans var mikil,
ekki aðeins i garð þeirra, sem hann
taldi hafa gert sér vel, heldur einn-
ig hinna, sem hann taldi sig ekkert
eiga að þakka, nema siður væri, en
hjá þvi gat ekki farið, að jafngeð-
rikur maður ætti á stundum i úti-
stöðum. Hann vissi áreiðanlega
hvað hann var að segja, þegar hann
leggur Beggu gömlu i Fjallkirkj-
unni þessi orð i munn, er Uggi litli
hafði spurt hana, hvort henni fynd-
ist mamma sin ljót. Hann hafði
heyrt hana segja, að maður færi
ekki til ljósmyndara með sitt and-
lit.
„Jafnvel bezta fólk segir stund-
um of mikið, hrófið mitt!.... Málið
er eins og hárið á biðukollunni, það
liggur svo laust á tungunni. Orðin
fara á flökt við minnsta blæ og þeg
ar þau eru einu sinni komin á loft,
getur enginn veraldarkraftur
stöðvað þau lengur... Samt hefði
það verið iakara, ef hún mamma
þin hefði hrósað sjálfri sér, — það
er varla hægt að móðga guð með
hógværðinni.”
Og enn lætur Gunnar Gunnarsson
Beggu gömlu segja af þessu sama
tilefni:
„Viljir þú vita mitt álit, þá er
mér engin launung á þvi, að ég hef
aldrei séð nokkurn kvenmann, sem
hefur að fegurð komizt i hálfkvisti
við hana Sesselju mina... Sálin
hennar mömmu þinnar var nefni-
lega bæði góð og fögur, drengur
minn, — og þetta er það, sem mestu
varðar.... Guði stendur alveg á
sama um andlit.... hann svarar að-
eins: Sýndu mér hjarta þitt... Nei,
þegar sá tími kemur, að hún móðir
þin á að ganga fram fyrir Guð, þá
mun hannsegja brosandi: Fegurra
hjarta hef ég aldrei litið, — gakk
inn i mina dýrð! Og þegar þú sjálf-
ur deyrð og ferð til himna, — eins
ogviðvonum,aðþú gerir, þá... get-
ur svo farið, að þú þolir ekki einu
sinni að lita á hana móður þina, svo
Ijómandi verður hún. bess vegna
kann svo að fara, að þú þekkir hana
ekki aftur. En þú skalt samt ekki
vera hræddur, — ef mér skyldi
verða unnað þess að vera i nánd við
hana Sesselju mina, einnig hinum
megin, þá skal ég hafa augað með
þér og vi'sa henni á þig, óðar en ég
sé þig koma”.
Nú er Gunnar Gunnarsson kom-
inn til móður sinnar á himnum. En
okkur, sem lifum, hefur hann gefið
ódauðleg listaverk. Er það ekki
skylda okkar, að reyna að sýna, að
við höfum lært eitthvað af þvi, sem
hann vildi kenna okkur, — að við
höfum notið þess, sem hann vildi
gleðja okkur með, að við ástundum
réttlæti og góðvild i rikara mæli en
við hefðum gert án hans? Um sjálf-
anhann mánú segja það, sem hann
enn leggur Beggu gömlu i munn i
samtalinu um móður sina:
,,En sú kemur tiðin, að þér mun
skiljast, aðöil innri gleði er á himn-
um.”
1 lok nóvembermánaðar sat ég
visindaþing i New Vork. Daginn,
sem ég flaug vestur, frétti ég um
lát Gunnars Gunnarssonar þá um
morguninn. Hefði ég verið hérlend-
is hefði ég ritað minningarorð til
birtingar á útfarardegi hans. bess
átti ég ekki kost. En ég vil samt
ekki láta hjá liða að minnast hans.
GÞG
HattM hr
PLASTPOKAVE RKSMH3 JA
Sfmar 82A39-824S5
Vetn*görfeum 6
Box 4064 - Raykjavlk
Pipulagnir 82208
Tökum að okkur alla
pipulagningavinnu
Oddur Möller
löggildur
pipulagningameistari
74717.
Hafnarfjaröar Apotek
Afgreiðslutimi:
Virka daga kl. 9-18.30
'Laugardaga kl. 10-12.30.
Helgidaga kl. 11-12
Eftir lokun:
Upplýsing^simi 51600.
Birgir Thorberg
málarameistari simi 11463
únnumst alla
málningarvinnu
— úti og inni —
gerum upp gömul húsgögn
20 ár frá fyrsta
landhelgisfluginu
,,í dag, 29. desember eru
rétt tuttugu ár síðan land-
helgisgæzlan fór fyrsta
landhelgisflug sitt á eigin
flugvél" sagði Pétur Sig-
urðsson, forstjóri land-
helgisgæzlunnar, i gær við
blaðamenn. ,,Þetta var TF
Rán, sem var keypt af U.S.
Navy, henni hafði hiekkzt
á á Raufarhöfn og var seld
flugmálastjórn, sem seldi
svo gæzlunni vélina. Þetta
var Catalínaflugbátur og
sérstaklega byggð og útbú-
in til strandgæzlu, henni
fylgdi m.a. radar.
Vélin reyndist mjög vel og var
gerð út árum saman. Hún vann
það afrek að taka togara ein og ó-
studd þann 16. febr. 1956. bað var
brezki togarinn Cape Killan, sem
var að ólöglegum veiðum við
Ingólfshöfða. Honum var skipað
að sigla til Norðfjarðar og hann
hlýddi, enda látinn vita að varð-
skip væri tiltækt, sem raunar ekki
var. Ferðin til Norðfjarðar tók
um 13 klst. og flugvélin, sem hafði
15-16 klst. flugþol fylgdi honum
lengst af, en vél frá Flugfélaginu
leysti hana af um stund meðan
Rán brá sér til Egilsstaða til að
SIGRIÐUR
ÞÓRA
TRAUSTA-
DÓTTIR
Sigriður Þóra Traustadóttir
Fædd 4. júli 1958. Fórst af slysförum 19. des. 1975. Hinzta kveðja
frá ömmu.
Skammdegismyrkrið það herjar um norðursins hjara,
himinhvel grúfir — og náttstjörnur Ijósaugum stara.
Yfir vort láð, ailsstaðar hættum er stráð.
— Kynslóðir koma og fara.
Æskan er vonglöð og finnst sér allt leika i lyndi.
— Leynist við götubrún nákul af úrsvölum vindi.
Gefst engin töf. — Gin viðhin svalkalda gröf.
Lifinu lýkur — i skyndi.
betta er sagan, er Helja með helrúnum skráir,
— harmleikur lifsins, er almættiskraftur ei máir,
staðreyndin sár, — striðandi, brennandi tár!
— Biða þess bætur svo fáir.
Hvi ertu horfin, ó, hugijúfa vinan min kæra,
hamingjudisin og eilifðarblómið mitt skæra?
Vonin min ein, — von, sem i hugljómun skein,
gleði min, upphefð og æra!
Hvi ertu horfin? —bú ljós minna ijúfustu vona,
ljómandi smámey — og verðandi fulltiða kona!
Framtiðin glæst, fannst öllum standa þér næst.
— Ævi þin endar þó svona.
Nú ertu horfin — já, horfin af jarðvistar-sviði.
— Heyrum við óminn af glaðværum æskunnar kliði.
bú varst svo góð! — bú gafst í minninga-sjóð
auðlegð ai fögnuði og friði!
Deyja þeir ungir, sem anda vors Guðs eru kærir.
Alfaðir býður þeim lifssvið, er þroskar og nærir.
bað er vor trú, — það er vor huggun, sem nú
hjartastreng hclsærðan hrærir.
Eilífi Guð! — bú sem gefur oss lifiö — og tckur,
gef þú oss kraftinn, sem lifstrú I söknuði vekúr.
Guöstrúin ein — göfug og einlæg og hrein,
harminn úr hugskoti rekur.
Minningin lifir, þótt elskaðir ástvinir deyi.
ódáinsblómið það grær nærri syrgjandans vegi.
Hækkandi sól, helgi oss dapurleg jól.
— Itoðar af risandi degi!
J.S.
taka benzin. betta er I eina skipt-
ið, sem flugvél hefur tekið togara
og komið honum til hafnar, þvi
ekki var við hann skilizt fyrr en
búið var að binda hann við
bryggju og lögreglan búin að taka
hann i sina vörzlu. Áhöfn á TF
Rán i fyrsta flugi var: Aðalbjörn
Kristbjarnarson, flugstjóri, Guð-
jón Jónsson, flugmaður, Guð-
mundur Kærnested, skipherra,
Hörður bórhallsson, stýrimaður,
Gunnar Loftsson, vélamaður og
Garðar Jónsson, loftskeytamað-
ur. Guðmundur Kærnested og
Guðjón Jónsson eru enn hjá gæzl-
unni og þessi dagur er þvi tvitugs-
afmælisdagur Guðjóns við flug-
mannsstörfin.”
Aðspurður um landhelgisflug
áður, svaraði Pétur Sigurðsson
þessu til: „Allt frá 1952 var flogið
i leiguflugvélum til gæzlustarfa,
oftast með vélum frá Flugfélagi
islands, eða Birni Pálss. Gæzl-
an lagði þá auðvitað til skipherr-
ann og stýrimann, en eigendur
flugvélanna beina flugstjórn.
Annars er gaman að minnast
þess”, hélt Pétur Sigurðsson á-
fram, „að strax 1920, eða ári eftir
að íslendingar kynntust flugi af
eigin raun, skrifaði Frank Frede-
riksen um það grein i Mbl. að nota
megi og eigi flugbáta til land-
helgisgæzlunnar! Reynslan hefur
sýnt, að þar var hann framsýnn,
þvi að fluggæzlan hefur með
hverju ári orðið þýðingarmeiri,
og það hefur ótrúlegan varnar-
mátt, að skipstjórar viti, að flug-
vélar getur verið von, hvenær
sem er, ef þeir freistuðust til að
fara inn i landhelgina. Bjarni
Helgason skipherra á Sýr upp-
lýsti að á þessu ári hefði flugvélin
flogið samtals i 945 klst. og siðan
15úktóber hefði hún verið 355 klst.
á flugi við gæzlu.
„Við höfum einnig samninga
við Flugfélagið um leiguvél, þeg-
ar þurfa þykir og úti á flugvelli er
geymdur radarútbúnaður i þvi
skyni, ef skjótt þarf til að taka”,
sagði Pétur Sigurðsson að lokum
um þetta efni.
Aðspurður um kostnað'við flug-
flota gæzlunnar, svaraði hann þvi
til, að hann liti svo til, að kostn-
aðurinn við að halda fluginu úti
væri álika og að halda úti einu
varðskipi.
Hlffíð pappirunum við
ðþarfa hnjaski
og yður við
stððugriieit ióreiðunni
Notið til þess plastáhöldin vinsælu frá Múla-
lundi. Þau hjálpa yður til að halda pappírun-
um á sínum stað. Við fylgjumst með þörfinni
og framleiðum nú flestar gerðir af möppum
og bréfabindum í mörgum stærðum og lit-
um, til hvers konar nota, ennfremur húlstur
og poka úr glæru plasti t.d. fyrir skírteini,
reglugerðir, 1. dags umslög o.fl.
Fyrir fundarhöld getið þér fengið skjala-
möppur
ásamt barmmerki með nafni hvers
þátttakanda.
Fyrir bridgekeppnir framleiðum við Bridge-
bakkann góða.
Vörur okkar eru stílhreinar og vandaðar og
við allra hæfi.
MÚLALUNDUR— ÁRMÚLA 34 — REYKJAVÍK -SÍMAR 38400 OG 38401
Vegfarandi á aðeins að ganga yfir götu á sebrabrautum
angarnir
Teppahreinsun
ilréinsum gólfteppi og húsgögn i,
heimahúsum og fyrirlækjum.
Eruin meö nýjar vélar. Góft þjón-
usta. Vanir menn. --
SIGFÚS BIRGIR
82296 40491
/ . ' ; ' ' - Innrcttmg.ir
gBBv húsbyggingar
BREIÐÁS
Vesturgötu 3 simi 25144
KOSTABOÐ
á kjarapöllum
KJÖT & FISKUR
Breiðholti
Simi 74200 — 74201
ÞAÐ B0RGAR SIG
AÐ VERZLA í KR0N
Kasettuiftnaftur og áspilun,
fyrir útgefcndur hljómsveitir,
kóra og fl. Leitift tilbofta.
Mifa-tónbönd Akureyri
Pósth. 631. Slml (96)22136
Dunn
í GlflEflDflE
/ími «4900
xmjÚ-Je.
£L
Heimiliseldavélar,
6 litir - 5 gerðir
Yfir 40 ára reynsla
Rafha við Óðinstorg
Sfmar 25322 og 10322