Alþýðublaðið - 10.06.1976, Blaðsíða 5

alþýóu-
blaoiö
Fimmtudagur 10. júní 1976
VETTVANGUR 5
vart viö sig með alls konar
hörgulssjúkdómum.
Bankavextir stigu upp i 90 af
hundraði.
Sjúkrahús voru yfirfull.
Dauðsföll urðu tiðari. Útfarar-
stjórar tilkynntu, að verö' á
koksi væri orðið svo hátt, að li-
brennslan yrði nú að kosta 350
milljónir marka.
En seðlar voru notaðir á
margvislegasta há’tt, meðal
annars fyri,r veggfóður.
Stundum fóru milljónir marka i
veggfóðriö, en samt var það ó-
dýrara en venjulegt veggfóður.
Peningaseðlar voru lika
notaðir til uppkveikju og i fóður
i kápur og frakka i köldum
nóvemberstormum.
Hinn fimmtánda nóvember,
þegar þýzkt efnahagslif var i al-
gjörri upplausn, hélt bankaráð
Rikisbankans fund. Nú átti að
leita að úrræðum til bjargar!
Aætlun var byggð á tillögu
fyrrverandi ráðuneytisstjóra,
Karl Helfferich, og hún hafði
þann kost að vera mjög einföld i
framkvæmd.
Nú skyldi gefið út bráða-
birgðagengi og á þann hátt
strikuð út öll núílin i halnum og
skapað það, sem nefnt var
„vaxtamark”. Dollarinn hafði
kostað 4200 milljónir marka, og
nú skyldi hann kosta 4,2 „vaxta
mörk”, eða hafa sama gildi og
var 1914, fyrir fyrri heims-
styrjöld.
Forseti Rikisbankans, dr.
Rudolf Havenstein, lézt 20.
nóvember af áhyggjum og of-
reynslu.
Hann hafði verið helzti á-
byrgðarmaður þýzkra stjórn-
mála á fjárhagssviðinu i 16 ár.
Eftirmaöur hans, dr. Hjaimar
Schacht bar gæfu til að fá
„vaxtamarkið” viðurkennt.
Samt hélt verðlag enn áfram
að hækka um stund, og mark-
seðill, sem nam einum mill-
jarði, var gefinn út.
Hámrkinu var náð.
Smám saman fór traustið á
markinu aftur að glæðast.
Matarbirgðir tóku að sýna sig
úr krókum og skúmaskotum,
frá bóndabýlunum og i vöru-
geymslunum.
Búðirnar juku varning smátt
og smátt.
„Vaxtamarkið” vakti ólikt
meira traust en áður var á
markinu með núllahalanum.
Siðast komu fagnaðarfréttir
um 200 milljón dollara lán til
Þýzkalands, að mestu frá
bandarisk-brezkri samsteypu.
Þrengingum Þýzkalands var
lokið i þetta sinn.
Fyrir milljónir Þjóðverja, þar
á meðal van Loewen og
Spoliansky, mun mánuðurinn,
þegar markið trylltist, verða
einn hinn ægilegasti, sem þeir
hafa lifað.
Mischa Spoliansky segir, um
leið og hann hristir höfuðið:
„Mér er það stöðugt undur, að
við skyldum lifa þetta ár.”
Gæti slik kreppa orðið aftur?
Þjóöhagfræðingar telja það ó-
hugsanlegt.
Viðskipti á vorum dögum fara
að mestu fram með bankareikn-
ingum, ávisunum og bankalán-
um, i staö reiðufjár I peningum.
Rikisstjórnir hafa nú efnahags-
leg og stjórnmálaleg úrræði til
að stýra verögildi peninga og
koma með þvi i veg fyrir þá
þróun, sem varð i Þýzkalandi
fyrir fimmtiu árum.
En þeir moguleikar voru ekki
til staðar fyrir hið þjakaða
Þýzkaland þriðja áratugarins.
Það, sem meira er og enn
verra, voru striðsskaðabætur-
nar, sem vörpuðu frá sér
skugga, sem varð örlaga-
þrunginn fyrir Þýzkaland og
allan heiminn.
Breytingin úr „vaxtamarki” i
venjulegan gjaldeyri, verðmætt
rikismark, gekk létt og liðugt,
en þessi endurreisn leiddi til
samdrátta.
Fjöli atvinnuleysingja óx
stöðugt og náði sex miiljónum i
Þýzkalandi árið 1933.
Það varð ekki sizt orsök þess,
að Hitler tókst að hrifsa völdin.
Leiðin út úr þessu efnahags-
lega öngþveiti lá þvi beint til
einræðis og ógnarstjórnar.
AN.
Fyrir nokkru siöan sögöum
við frétt af Islendingi, sem var á
förum til Austurrikis og keypti
gjaldeyri i banka hér áður en út
var haldið. Þótt flugferðin tæki
ekki langan tima, þá reyndist
þaö svo er út var komið, aö seðl-.
arnir, sem feröalangurinn hafði
keypt hér heima voru úr gildi
fallnir sem slikir og urðu ekki
innleystir i bönkum I Austurrfki.
Að visu urðu sögulok þó ekki
feröalangi i óhag, þvi aö þessir
seðlar voru farnir aö verða
eftirsóttir af seðlasöfnurum, og
lyktir urðu þær að hann fékk
fyrir þá meira en nam nafnveröi
þeirra.
Ekki eru allir svo heppnir,
sem kaupa gjaldeyri.
Nokkuö hefur borið á þvi hér á
landi, að i umferð væru seðlar
erlendra gjaldmiöla, sem jafn-
vel hefur verið reynt að fá skipt
I verzlunum. Ekki er okkur
kunnugt um lyktir slíkra við-
skipta, en viö gerðum okkur
ferð i eina af safnaraverzlunum
b orgarinnar til aö kanna hvaöa
úrval er af erlendum seölum.
1 ljós kom, að þar mátti fá
ótrúlegasta úrval seöla frá
öllum heimsins löndum, og
kostuðu seðlarnir frá 50 krónum
upp I 200 krónur þeir dýrustu.
Japanskir dollarar?
Við keyptum nokkra seðla - og
hringdum siðan i Seölabankann
til að grafast um hvort einhverj-
ir þeirra hefðu enn gildi sem
gjaldmiðill.
Ekki þurfti að spyrjast fyrir
um lOdollara seöilinn japanska,
þvi gjaldmiðill þess rikis heitir
Yenoghefur um langa hrið ver-
ið með traustustu gjaldmiðlum
hins frjálsa heims. En ekki er
okkur kunnugt um þann kafla úr
fjármálasögu Japans, þegar
dollarar komu til sögunnar — en
þessi seðill er heldur ekki
traustlegur, hann er númers-
laus og engin nöfn rituö undir
hann. Helzt likist hann einhvers
konarmatadorseöli, á honum er
ekkert vatnsmerki, og hann er
aðeins prentaður i tveim litum.
Ollu veglegri er nigeriski
pundsseöillinn. Hann er greini-
lega ekta seðill, meö segulrönd
og vatnsmerki og tilheyrandi.
Hannkostaði 200krónur, sá dýr-
asti I verzluninni og einnig sá
„alvörulegasti.”
Undirrituðum datt I hug, að ef
til vill væri þetta pundsins virði,
— seðill sem að einhverjum
ástæðum væri kominn svo fjarri
heimaslóðum, að enginn gæti
innleyst hann þar eð hann heföi
hlotið svipuö örlög og islenzka
krónan á alþjóöa gjaldeyris-
markaði. Undirrituöum er
minnisstætt erhann fór eitt sinn
frá Alsir til nágrannarikisins
Marókkó og átti I fórum slnum
nokkra alsirska dinara, sem
hann haföi gleymt að kaupa
fyrir. 1 næsta nágrannariki var
ekki nokkur leið aö losna við
þennan gjaldmiðil, hvorkiá lög-
legan hátt né I skúmaskotavið-
skiptum. Það vildi enginn lita
við þessum seðlum, arabarnir
fussuöu og sveijuðu og sögðu
þettaekki vera pappirsins virði.
Þannig fer fyrir gjaldmiðlum
rikja, sem gæta þess ekki að
láta jafnvægi rikja milli inn-
eignar seðlabankans og seðlaút-
gáfunnar. Hér hefur þess
væntanlega verið gætt, en þá
skortir bara i staöinn tiltrú er-
lendra peningastofnana á fjár-
málasnilli eða traustleika i-
lenzkra stjörnvalda. Ellegar að
skeriö er orðið svo skuldum vaf-
ið og margveðsett, að ekki er
kaupandi nokkra ávísun af
seðlabanka svo skuldugrar
þjóöar.
En þetta var útúrdúr. Við
spurðumst lika fyrir um gang-
verð nigeriupundsins. Svariö
Gjaldmiðill Nigeriu i dag heitir
Niara, og er viröi 280 islenzkra
króna, eða nokkru lægra en
sterlingspunds. Okkur er einnig
ókunnugt um forsögu þessa seð-
ils, en eftir öllum sólarmerkjum
að dæma hefur pund verið
gjaldmiöill Nlgerfu meðan það
var i brezka samveldinu, og
seðillinn væntanlega frá þeirri
tið. Slðan hafa oröið fleiri en
ein stjórnarskipti, og hver veit
Hefur nokkur boðið
þér japanska dollara
eða nígerískt pund?
nema skipt hafi veriö oftar en
einusinni um gjaldmiöil.
Loks látum við svo fylgja hér
með mynd af seöli frá Chile.
Það er einn escudo— seðill með
vatnsmerki og greinilega prent-
aður I raunverulegri seöla-
prentsmiðju.
Ekki heldur.
Þessi smekklegi seðill kostaði
50 krónur, og okkur langaði að
vita hvort við hefðum gert
reyfarakaup i þeim viöskiptum.
Nei, — gjaldmiðill Chile heitir
peso. Hann kostar heldur ekki
nema 14krónur, og hvorki hann
né gildandi gjaldmiðill i Nigeriu
er skráður I Islenzkri gengis-
skrá.
Af þessu er ljóst, að talsvert
kann að vera i umferð af erlend-
um seðlum, sem ekkert gildi
hafa nema sem söfnunargripir.
I útliti kunna þeir að vera gulls
igildi —- en ef einhver reynir að
skipta þeim i aðra mynt, eða
gera viðskipti, þá er rétt að að-
vara þá, sem kynnu aö falla
fyrir þeirri freistingu að fá
gjaldeyri utan dagskrár.
Og sá sem yrði fyrir baröinu á
einhverjum, sem byði slikan
gjaldeyri gæti ekki krafizt
neinna bóta. Þvi gjaldeyrisvið-
skipti rikisbankanna eru
ólögleg — og sá sem kynni að
sitja upp með fullt veski af
nigeriskum pundum.
japönskum dollurum eða álika
gjaldmiðli gæti ekkert gert,
nema helzt að kaupa sér mata-
dorborð. —BS