Alþýðublaðið - 08.07.1976, Blaðsíða 6

6 OTLðND
Fimmtudagur 8. júlí 1976
„Á vígvellinum er úr því skorið, hverjum nýtist hjálpin bezt.
Matarúthlutunin nú byggist á því, hvaða hag við höfum af henni
- til að styrkja greiðslujöfnuð okkar og valdajafnvægi”
„Ég tel, a& þaö sé mjög margt
unnt aö gera annaö en „triage”,
á meöan rikar þjóöir sóa i
neyzlu eins og gert er,” segir
Roger Shimm, forseti Union
Theological Seminary og einn
margra trúarleiötoga, sem hug-
leiöa á ný aldagamlar ritninga-
greinarum aö metta hungraöa.
Og meöan unnt er aö draga úr
neyzlu, bættihann viö: „Ég ætti
afar-erfitt meö aö segja, aö ég
gæti viljandi dæmt fólk til hung-
ursneyöar meö einhverju verki,
jákvæöu eöa neikvæöu.”
En hvaöa likur eru á þessu, ef
viljinnerekkifyrirhendi? Þessi
spurning var rædd á nýlegum
þriggja daga fundi t Baltimore,
sem Aspen Institute hélt, en þar
ræddust viö sérfræöingar
stjórnarinnar bandarisku,
einkahópar og háskólaborgar-
ar, sem hafa kannaö matvæla-,
fólksf jölgunar-, og siöfræöilegar
hugmyndir um matvælaástand
heimsins. Jay Forrester, sem
mörgum spurninganna var
beint til, lenti I áköfum oröa-
hnippingum viö Peter Henriot,
Jesúíta, sem vinnur hjá The
Center for Concern i Washing-
ton. ósamkomulagiö varö eftir
aö björgunarbáts-kenning dr.
Hardins var rædd. Dr. Forrest-
er spuröi, hvort þaö væri siö-
fræöilega rétt aö bjarga
drukknandi fátæklingum og
sökkva meö þvi bátnum. Þessu
svaraöi Peter Henriot þannig,
aö hann sagöi, aö rétt væri aö
losa sig viö farangurinn fyrst
Þetta eru nú bara orö, sagöi dr.
Forrester.
Gætu Bandarikin tekiö upp
stjórnmálastefnu þar sem ná-
kvæmlega væri ákveöiö, hvaöa
þjóöum ætti aö bjarga, oghverj-
aryröulátnarsjáum sig—gerö
stjórnvalda af „triage”-lista
Paddocks? Greinarhöfundur
spuröi John Dingell þingmann,
aö þessu, en hann stýröi nefnd-
inni, sem Garrett Hardin bar
vitni fyrir. „Viö getum hvorugt
gert meö tilliti til stjórnarstefnu
Bandarikjanna,” sagöi Dingell
þiifgmaöur, „hvorki siöfræöi- né
stjórnmálalega.” En margar
stjórnmálastefnur eru ekki
skapaöar fyrirfram...” þær þró-
ast og þroskast. Hvort sem viö
tökum þá ákvöröun.sem Hardin
hefur beitt sér fyrir bæöi I ræöu
og riti, eöa ekki, er staöreyndin
sú, aö náttúran mun sennilega
taka ákvöröunina fyrir okkur...
Viö veröum aö starfa sam-
kvæmt úrvals-kenningunni,
hvort sem okkur likar betur eöa
verr.”
Sumir segja, aö viö séum þeg-
ar byrjaöir á þvi, heldur grein-
arhöfundur áfram. „ „Triage”
hefur alltaf fundizt I heimin-
um,” sagöi dr. Forrester á ný-
legu þingi visindamanna i
Franklin Institute i Phila-
delphiu.
John Steinhart, prófessor I
landafræöi og jaröeölisfræöi viö
háskólann i Wisconsin, var ná-
kvæmari og siöur heimspeki-
lega hugsandi, þegar hann
ræddimáliö viö þingnefnd Ding-
ells þingmanns. „Ég held,”
sagöi hann, „aö ég myndi halda
þvi fram, aö viö beittum úrvals-
kenningunni nú þegar, hvort
sem viö köllum hana „triage”
eöa eitthvaö annaö, Þaö er úr-
vals-ákvöröun, þegar forsetinn
daufheyrist viö óskum Butz öld-
ungardeildarmanns eöa kröfu
Humphreys öldungarþing-
manns um auknar matvæla-
sendingar til Indlands, en sendir
i þess staö viöbótar matvæli til
Sýrlands. Þessi ákvörðun gerir
út um þaö, aö sumir Indverjar
deyja, en sumir Sýrlendingar
lifa. Svo einfalt er baö.”
Bæöi dr. Forrester og dr.
Steinhart notuöu oröiö „triage”
lauslega. A vigvellinum er þessi
ákvöröun tekin á grundvelli
þeim, hver hinna þjáöu hagnist
mest á hjálp. Matarskömmtun
Bandarikjamanna nú viröist
byggjast á þvi, hvernig Banda-
SEINNI
HLUTI
rikin hagnist mest — veröi til
góösfyrir gefandann, fremur en
þiggjandann — annaö hvort
meö jöfnun á greiösluhalla meö
útflutningi eöa meö valdamis-
mun.meöþvi aö vingastviörétt
riki. Satt aö segja hefur aöstoö
Bandarikjamanna undanfarin
ár meö lánum til matarkaupa
meö lágum vöxtum og til langs ;
tima yfirleitt fariö til rikja eins
og Suöur-Vietnam, Suö-
ur-Kóreu, Pakstian, Indónesfu,
Eygptalands, Sýrlands og Isra-
el. Meöan þetta hefur haft þau
áhrif aö draga úr matvælasend-
ingum i „mannúðarskyni” til
nauöstaddari landa, hafa áhrif-
in oröiö tilviljanakennd fremur
en afleiöingar hörkulegra raka
úrvalskenningarinnar. Stjórn-
völd I Washington eru kannski
farin aö lita öðrum og hörku-
legri augum á fæöugjafir i
mannúöarskyni en áöur, en þaö
kom I ljós nýlega i ræöu fulltrúa
National Security Council I
Bandarikjunum, aö „þaö eru ó-
merkileg rök, þegar öörum
þjóöum er gefinn matur vegna
þess eins, aö þjóöin sveltur.”
Sennilega er loka-trafali „tri-
age” eöa björgunarbáts-kenn-
ingarinnar sá, hverjum augum
venjulegur Bandarikjamaður
litur sjálfan sig, en hann getur
ekki horfzt I augu viö ákvöröun,
sem hlýtur aö hafa sllk áhrif.
„Siöfræöilega séö líöur mér illa
vegna þessara ræfla, sem eru aö
svelta I hel,” segir Dingell þing-
maður. Ronald Jager, heim-
spekiprófessor viö Yale háskól-
ann, sem var á þingi Aspen
Institutes, oröar þetta fagurleg-
ar: „Hvaö veröur um okkur, um
allt siöfræöilegt álit okkar á lif-
inu, ef viö snúum baki viö
eymdinni? Hvaö gerist, þegar
heil þjóð gerir það, þegar for-
ystumenn hennar segja við
þjóöina: Þetta veröum viö aö
gera, þaö er siöfræöileg skylda
okkar aö horfa á Bangladesh
hverfa I volæði og eymd?.... Þá
skapast alþjóölegt ástand, sem
er eyöileggjandi fyrir okkur.”
Greinarhöfundur spuröi
Garrett Hardin um þetta. „Ég
veit ekki, hvort ég get svarað
þessu,” sagöi hann, „en eins
konar svar getég þó gefiö. Und-
anfarin 25 ár höfum viö veriö aö
koma okkur i erfiöa aöstööu...
Velgengni Marshall-áætlunar-
innar iEvrópuvar ein af megin-
ástæöum fyrir AID (Agency for
International Development —
Alþjóða Þróunarstofnunin).
Þetta var i fyrsta skipti, sem
nokkur þjóö byrjaöi á slikri á-
ætlun um aö bjarga heilli ver-
//Björgunarbáts-siðfræði" Atriði úr kvikmynd frá árinu 1957/ //Yfirgefið skipið", sem gerð er eftir atburði frá
árinu 1841/ þegar nokkrir þeirra, sem komust af úr sjávarhóska, voru neyddir til að yfirgefa björgunarbátinn til
að hinir héldu lífi. Nú, á timum sveltandi milljóna og matvælaskorts vísa málsvarsmenn „triage" oft í sam-
likinguna um björgunarbátinn.
öld. 1 margar aldir haföi fólk
soltiö I hel — jafnvel heilir þjóö-
flokkar. Þaö er ekkert nýtt. En
vegna þeirrar tilfinningar, sem
hefur þróazt undanfarin 25 ár —
aö viö getum einhvern veginn,
aö viö séum skyldugir til aö
bjarga heiminum — erum viö i
erfiöri aöstööu. Og ofan á þaö
bætist svo sjónvarpið, sem kem-
ur inn i stofurnar okkar meö
fólk, sem er aö deyja i 8 þúsund
milna fjarlægö.... En hvort sem
þaö er ákjósanlegt eöa ekki,
held ég, aö sannleikurinn sé sá,
aö viö erum hroinlega ekki færir
um aö annast hinn hluta heims-
ins, og viö veröum aö sætta okk-
ur viö þaö. Ég held, aö viö eig-
um eftir aö taka mjög erfiöa
ákvöröun sálfræöilega séö. Þaö
eina góöa er, aö viö höfum ekki
viö aldagamla hefö aö striöa,
aöeins tuttugu og fimm ára.”
Sumir héldu þvi samt fram,
aö þeir væru ekki undir þaö bún-
ir aö venjast breyttri afstööu til
raunveruleikans. Richard Neu-
haus, höfundur bókarinnar
„Vörn fyrir almenning” og lút-
erskur prestur, sagöi: „Heim-
ur, sem hallast aö skoöunum
Garrett Hardins, er heimur,
sem mig langar ekki til aö lifa
i.”
Þegar greinarhöfundur ræddi
þetta atriöi viö dr. Hardin, viö-
urkenndi hann, aö spurningin
um þaö, hvort viö gætum búiö
viö sjálf okkur samkvæmt þvi
mati, sem hann vildi koma á,
væri sennilegast haldbeztu mót-
mælin gegn kenningu hans. „En
ég held eindregiö, aö viö getum
þaö,” sagöi hann. „Ég geri þaö.
Ég held ekki, að þaö sé auövelt.
En... þaö likist þyngdarlögmál-
inu. Okkur lizt kannski ekkert á
þyngdarlögmáliö. En fólk græt-
ur ekki, þegar þvi skilst, aö þaö
er rétt. Þannig er heimurinn.”
Heimspekingar hafa rætt siö-
fræöileg undirstööuatriöi úr-
vals-kenningarinnar a.m.k. frá
dögum Platós, þaö, hvort góöur
tilgangur helgi slæmt meöal.
Þetta vandamál hefur einnig
komiö fyrir hvaö eftir annaö i
mannkynssögunni. Stundum
hefur þaö veriö leyst á alræmd-
an hátt — eins og i ógnarverkum
nazista t.d. Þaö hefur veriö erf-
iöara aö dæma aörar lausnir, en
nefna má þó eitt frægt dómsmál
viövlkjandi björgunar-
báts-kenningu dr. Hardins, mál-
iö Bandarikin gegn Holmes.
Holmes var háseti á farþega-
skipi, sem rakst á isjaka 1841.
Hann og nokkrir farþegar voru i
hættulega ofhlöönum björgun-
arbáti, svo aö Holmes heimtaöi,
að nokkrum farþegum væri
varpaö fyrir borö. Honum og
hinum var bjargaö seinna.
Holmes var dreginn fyrir dóm,
sakaður um aö hafa orðiö
mannsbani, dæmdurog náðaöur
af Tyler forseta.
Þaö viröist réttlátt, aö Holm-
es var ekki refsaö i þessu máli,
og þaö gæti rennt stoöum undir
stuöninginn viö siöfræöi mat-
vælaúrvalsins og samanburöi
dr. Hardins um björgunar-
báts-kenninguna. En sé tekiö
tillit til skoöana þeirra, sem
greinarhöfundur ræddi viö, get-
ur álitsmunur millieinstaklinga
og heilla þjóöa ráöiö úrslitum
um rétt og rangt.
tmáli Holmes voru likurnar á
þvi, aö allir dæju nema nokkr-
um væri fórnaö, yfirþyrmandi