Alþýðublaðið - 01.09.1976, Blaðsíða 7

blaSfö1 Miðvikudag
ur 1. september 1976
OTLÖND 7
Spánn
Spánverjar reyna að koma auga á Jóhann Karl I við krýninguna og Vesturlönd fylgjast einnig með
honum.
Þegar Jóhann Karl I
settist i hásæti á Spáni,
eftir að Fransisco
Franco hafði ráðið þar
lögum og lofum i 44 ár,
eða allt frá lokum
borgarastyrjaldar-
innar 1936-39, vonuðust
margir til þess, að lýð-
ræði myndi aftur rikja
á Spáni. Franco er
horfinn, en konung-
urinn er fórnarlamb
stofnana og kenninga
Francos, og stjórn-
málamanna þeirra,
sem þurftu að sverja
konunginum hollustu
sina, en voru aldir upp i
anda Francos.
Konungurinn varð við
hásætistökuna að heita
að hylla „grundvallar-
stefnuna” og semja við
Francóista til að stofna
fyrstu ríkisstjórnina.
Eftir MIGUEL ACOCA,
fréttaritara
Newsweek í Madrid
Konungurinn reyndi á marg
vislegan hátt aö fjarlægjast
stefnu Francós eins og meö
þakkargjöröarmessu i Madrid,
þegar þjóöarleiötoginn var
jarösettur i Dali hinnar fóllnu,
en þar er stórt minnismerki um
fallna hermenn, og atburöurinn
var einskonar krýning og sjálf-
stæöisyfirlýsing.
Vestur-evrópskir þjóöar-
leiötogar, sem höföu látiö
Franco og Utför hans lönd og
leiö, voru viöstaddir messuna.
Franski forsetinn Valéry Gis-
card d’Estaing naut fagnaöar-
hrópa almennings á strætum
Madrids,en þar varkallaö „Lifi
Jóhann Karl”. Vestur-þýzki for-
setinn, Walter Scheel, fékk
ámóta kveðjur. Filuppus prins,
drottningamaðurinn enski fékk
þær einnig.
Nærvist tveggja
vestur-evrópskra leiðtoga, og
Filippusar drottningarmanns,
nægöi til þess aö nágranna-
löndin styddu Spán og teldu, aö
hann yrði loksins tækur i
Norður-Atlantshafsbandalagiö
(NATO) og efnahagsbandalag
Evrópu, en á þvi hefur staðið
vegna samvinnu Francós viö
nazista og fasista i heimsstyrj-
öldinni siðari.
Það var eftirtektarvert við
þessa konunglegu messu, að þar
messaöi Enrique Tarancon
kardináli, sem hefur barizt af
hálfu kaþólsku kirkjunnar fyrir
mannréttindum, málfrelsi og
kosningafrelsi, en hann
aðvaraði konung og sagði, að
spænska kirkjan vonaðisttil ,,aö
hann rikti án banna og boða, án
þess að brjóta einstaklings-
frélsið og yrði frumkvööull
freísis fyrir alla..Kárdinálinn
lagði á það aðaláherzlu, að
spænska þjööin yrði aö veröa
aðnjótandi aukinnar þátttöku i
vandamálum og ákvörðunum
rikisstjórnarinnar,” en þvi
hafnaði Francó og samstarfs-
menn hans.
Þó að konungurinn hafi látið
það greinilega i ljósi við vini
sina og stjórnmálamenn, að
hann sé hlynntur lýðræðislegri
framþróun landsins og þvi, sem
hann kallaði i ræðu sinni
„miklar framfarir” leggur
hann einnig áherzlu á að breyt-
ingin frá einræði i þingbundna
konungsstjórn sé tveggja ára
verk. Hann lét i ljósi ótta við
hægri væng stjórnarinnar, sem
stóð með Francó og afturhalds-
stefnu hans, Falangista en það
nefnist fasistaflokkurinn á
Spáni, og Þjóðemissinna, en
þeir spanna alla þá hópa, sem
studdu Francó á striðsárunum
og veldistfmabils hans.
Það er annaö, sem ógnar kon-
unginum og endurreisn
konungsveldisins, sem Francó
kom á aftur, en það eru hin út-
lægu vinstri öfl á Spáni, en þau
hafa tekið aftur til starfa, þrátt
fyrir stöðugar ofsóknir stjórn-
valda. Það er vist óþarfi að
segja, að kommúnistaflokk-
urinn sé sterkastur þessara
afla, en honum hefur ekki
aðeins tekizt að tóra, heldur
hefur hann sifellt haldið fylgi
sinu, sem hefúr verið 10-15%
fullorðinna undanfarin fimm ár.
Það voru hægrisinnar, sem
ollu fyrsta stórtapi konungsins
meðþvi að koma i veg fyrir val
hans á forsætisráðherra. Hann
hafði látið það fréttast, að hann
vildi annað hvort Manuel
Fraga, dugmikinn hægfara-
sinna, sem var upplýsinga-
málaráðherra Francós og
sendiherra i London, eða Jose
Maria Areilza, ihaldssaman
konungssinna og fyrrum sendi-
herra i Washington ogParls
Báðir þessir menn hafa rekið
áróður til að auðvelda Spáni
inngöngu i Efnahagsbandalag
Evrópu og NATO. Hægrimenn
höfnuðu þeim á þinginu,
stofnun, sem Francó notaöi til
að þrengja valið á forsætis-
ráðherra eftir lát sitt.
Eftir að konungi hafði mis-
heppnazt sitt fyrsta frumvkæði i
stjórnmálum landsins dró hann
sig ihlé og ákvað að hafa Carlos
Arias sem forsætisráöherra.
Með þvi að halda Arias, sem
Francó útnefndi sem forsætis-
ráðherra 1973 til fimm ára vék
konungur fyrir fortiðinni. Þetta
gaf konunginum möguleika á að
hafa Fraga á þingi sem varafor-
sætis- og innanrikisráðherra og
Areilza sem utanrikisráðherra.
Fraga er fulltrúi framfara-
sinna, Areiiza er rödd konungs-
ins i Evrópu og Bandarikjunum,
glöggur maður, sem getur var-
að konunginn viö leynigröfum,
sem blasa við honum bæöi
heima og heiman.
En næst æðsti maður þingsins
var herforingi, Fernando de
Santiago, sem varð fyrsti vara-
forsætisráðherra, sem fór með
varnarmál. Skömmu áður en
hann var útnefndur hélt hann
ræðu þar, sem hann sagði, að
„bylting” væri mesta hætta
Spánar, og þegar hann tók við
embætti sagði hann, aðspænska
þjóðin vildi, að lif sitt væri „án
snöggra breytinga” og „án
ævintýra”.
Herforinginn lýsti vandamáli
konungsins — og Spánar — i fá-
um orðum. Hvernig á að veita
spönsku þjóðinni það, sem hún
vill, án þess að ganga i berhögg
við hægrisinna, sem er meinilla
við ihaldssama konungsinna
eins og Areilza og dugmikla
hægfarasinna eins og Fraga og
ánþessað gjöreyðileggja arfinn
eftir Frankó. Herforinginn er
varðhundur hersins, sem þó að
hann skipti sér af stjórnmálum,
er tviskiptur milli ungra her-
foringja, sem vilja breytingu og
eldri herforingja úr borgara-
styrjöldinni, sem vilja eldra
fyrirkomulagið bætt og endur-
nýjað.
Otlagarnir fóru, þeim fannst
þeir rændir aftur, og þeir fóru út
á göturnar til að benda heimin-
um á, að konungur væri fangi
kerfisins. Náðun konungs fyrir
fanga var sögð „takmörkuð” og
„einskorðuð”. Þegar Marcelino
Camacho, kommúnistaleiðtog-
inn og formaður öflugasta
verkalýðsflokks Spánar, var
látinn laus með náðun kaliaði
hann þessar aðgerðir konungs-
ins „móðgun” vegna þess, að
allir pólitiskir fangar, en þeir
munu vera um 2 þúsund, voru
ekki náðaðir, og vegna þess, að
pólitiskir flóttamenn i útlegð
fengu ekki leyfi til að halda
heim, en margir þeirra hafa
verið landflótta frá lokum
borgarastriðsins.
Vinstrisinnar — undir forystu
kommúnista — stjórnuðu mót-
mælaaðgerðum.en heróp þeirra
var uppgjöf saka. Einn tals-
maður þeirra sagði: „Við höld-
um þessum aðgerðum áfram
þangað til að eilthvað lætur sig.
Uppgjöf saka er hornsteinn
stjórnmálafrelsis á Spáni. An
þess gróa aldrei sár borgara-
striðsins og Francóismans.”
Uppgjöf saka er
hornsteinn stjórn-
málafrelsis á Spáni