Alþýðublaðið - 28.04.1977, Síða 4

Fimmtudagur 28. april 1977 SSSSr
4VETTVANGUR
flsmundur flsmundsson og Elías Davíðsson:
Frá ritstjóra: Grein sú,
sem hér birtist, túlkar
ekki skoðanir Alþýðu-
flokksins. Það er hins
vegar stefna Alþýðu-
blaðsins að bregða ekki
fæti fyrir frjáls skoðana-
skipti. I þessari grein
birtast skoðanir manna,
sem andvígir eru smíði
járnblendiverksmiðju.
Ekki verður lagður neinn
dómur á mat þeirra, enda
andstæöar skoðanir kom-
ið fram. Aðalatriðið er,
að skoðanaskipti geti far-
ið fram á siðum Alþýðu-
blaðsins, og á þau verða
ekki lagðar hömlur.
Eftirfarandi grein er úrdrátt-
ur úr samnefndri skýrslu, sem
Ásmundur Asmundsson, verk-
fræöingur og Elias Davisöson,
kerfisfræöingur hafa samiö á
vegum starfshóps um
auöhringi. Skýrslunni hefur
veriö dreift til allra alþingis-
manna en hún byggist á margra
vikna vinnu höfunda. Viö gerö
nokkur veigamikil atriöi er hafa
áhrif á afköst og afkomu
verksmiöjunnar. Ennfremur
verður skýrt frá, hvers vegna
ES hugar á samstarf viö
islenska rikiö i þessu máli.
1. Markaðshorfur.
1 greinargerð, sem fylgir
frumvarpinu, kemur fram aö
,,gert er ráð fyrir að notkun
kisiljárns aukist i hlutfalli viö
aukningu á framleiöslu á
stáli.”.
Þar er þess einnig getiö aö
„mikill samdráttur varö á
stálmarkaðnum á árinu 1975”
og að
,,á siöustu mánuðum (hafi)
aftur gætt samdráttar á
stálmarkaönum. Verð á
kisiljárni hefur fylgt þessari
þróun”.
Þaö er álít sérfræöinga, aö aö-
stæður i stálmarkaönum endur-
speglist aö mestu leyti i kisil-
járnmarkaönum, bæöi hvaö
snertir verö og magn, enda mun
75% af öllu kisiljárni notast til
stálframleiöslu.
Undanfarna mánuöi hafa
komiö fram i virtum erlendum
blööum og timaritum (s.s. The
skýrslunnar hafa þeir kannaö
gaumgæfilega frumvarpiö um
járnblendiverksmiöju, samn-
inga sem þvi fylgja, gögn frá
Þjóðhagsstofnun og Járnblendi-
félaginu og heimildir frá
Noregi, Bretlandi, Frakklandi,
Bandarikjunum og Þýskalandi.
Eins og kunnugt er, liggur nú
fyrir alþingi tslendinga frum-
varp til laga um byggingu og
rekstur járnblendiverksmíöju í
Hvalfiröi I samvinnu viö norska
auðhring Elkem-Spigerverkert
(skammstafaö ES). Gert er ráö
fyrir þvi aö verksmiöjan geti
framleitt 50.000 tonn af kisil-
járni á ári.
Ýmsir menn hafa þegar látiö
i ljós álit sitt á þessu lagafrum-
varpi og þeim samningum sem
þvi fylgja. Fullyröa má aö menn
skiptist i tvo hópa i afstööu sinni
til þessa máls. Aöalrök meö
byggingu þessarar verksmiöju
hafa verið þau, aö hún muni
veröa til þess aö lækka raforku-
kostnaö til landsmanna, auka
gjaldeyristekjur þjóðarbúsins
og renna nýrri og styrkari stoö
undir óheilbrigt efnahagsllf
þjóðarinnar. Andstæðingar
verksmiöjunnar hafa einkum
bent á, að raforkuverö væri of
lágt, mengun yröi veruleg af
völdum verksmiðjunnar og
félagsleg röskun varhugaverö
fyrir nærliggjandi byggöarlög.
t eftirfarandi greinargerö
munum viö leitast viö aö skoöa
ýmsa þætti er varöa rekstur
járnblendiverksmiöjunnar,
varpa ljósi á þróun markaös-
málaog draga fram I dagsljósiö
ECONOMIST, BUSINESS
WEEK, LE MONDE DIPLO-
MATIQUE o.fl.) itarlegar
upplýsingar um stööu og
framtlöarhorfur stáliðnaöarins.
Þessar upplýsingar staöfesta
allar þaö sem kemur fram i árs-
skýrslu Elkem-Spigerverket
1975, þ.e. aö „stáliönaöurinn i
Evrópu er nú i mestu kreppu frá
þvi aö seinni heimsstyrjöldinni
lauk”.
Menn eru greinilega mjög
uggandi um framvindu mála og
er engan veginn séð fyrir
endann á þessu ástandi stál-
markaöarins. Japanir og ýmis
þróunarlönd hafa hug á aö ná
umtalsveröum itökum á stál-
mörkuöum heimsins. Þessi riki
hafa tryggt sér fjármagn og
tækniþekkingu til þess aö
byggja upp sinn eigin stáliönaö.
Þetta hefur valdiö þvi aö i
náinni framtiö má gera ráö
fyrir aukinni framleiöslugetu
umfram eftirspurn.
Hætt er viö aö hin aukna
framleiðslugeta á stáli muni
leiöa til langvarandi verðstriöa,
svo sem þeirra sem vestrænir
stálframleiöendur hafa háö viö
Japani aö undanförnu. 1 þeirri
viðureign hafa Japanir fariö
meö sigur af hólmi, enda búa
þeir yfir nýuppbyggöum tækni-
þróuöum stálverum, sem veita
þeim mikiö svigrúm til'aö bjóöa
framleiöslu sina á mun lægra
verði en áöur haföi tiökast.
Búast má viö aö framieiöni
stálvera i þróunarlöndunum
veröi ekki minni en i Japan og
svigrúm þeirra til aö bjóöa
undirmálsverö þvi einnig tals-
vert.
Þaö er vægast sagt undarlegt,
aö opinberir aöilar sem huga að
uppbyggingu kisiljárnverk-
smiöju i Hvalfiröi, skuli ekki
hafa taliö þaö rétt aö skýra frá
þessum markaösviöhorfum,
jafnvel þótt þau snerti mjög
rekstrargrundvöll verksmiöj-
unnar.
2. Tryggingar ES á sölu
kísiljárns
Hiö hrikalega markaösástand
hefur ekki farið fram hjá
fulltrúum ES, sem stóöu i
margra mánaöa samningum
viö fulltrúa isl. rikisins. t þess-
um samningum tryggir ES sig
rækilega gegn markaösáföllum
en Isl. Járnblendifélagið er látiö
súpa seyöið af.
Tólfta (12.) grein aöalsamn-
ingsins fjallar einmitt um sölu-
samning ES og Járnblendi-
félagsins og segir ennfremur frá
sölutryggingum ES.
Skv. þeirri grein, er mat á ES
á söluhorfum ekki bjartara en
svo, að sölutryggingar
auðhringsins ljúka tveim árum
eftir aö áætlaö er aö reisa siöara
bræösluofninn, eða 1. júli 1982.
Þessar sölutryggingar eru meö
þeim hætti aö ES tryggir sölu á
framleiöslu sem samsvarar
80% af afkastagetu verksmiöj-
unnar meö einum ofni (20.000
tonn) og 70% af afkastagetu
verksmiöjunnar meö tveim ofn-
um (35.000 tonn).
Þegar ofangreindum trygg-
ingum lýkur, taka viö einkar
flóknar reglur varöandi sölu á
framleiöslu verksmiöjunnar.
Skv. greinargerö meö frum-
varpinu eiga þessar reglur aö
trýggja
„jafnréttisaöstööu milli verk-
smiöju Járnblendifélagsins og
eigin verksmiöja ES I Noregi,
sem stundaútflutning á Evrópu-
markað og aöra markaði.”
En er hér um aö ræöa raun-
verulega jafnréttisaöstöðu?
1 12 gr (2c) aðalsamningsins
kemur fram að
„niöurjöfnun á vörusendingum
á þeim timabilum, þegar ekki
má búast viö aö unnt sé aö selja
alia framleiösluna vegna nei-
kvæöra aöstæöna á markaön-
um”
verði sem hér segir:
„Vörusendingar á þessum
timabilum skulu skornar niöur I
hlutfalli viö reiknaða afkasta-
getu Járnblendifélagsins og
reiknaða afkastagetu ES”.
Forvitnilegt hlýtur að vera,
hvernig afkastageta ES er
reiknuö út. I 3. og 5. liöum 12 gr.
kemur visir aö svari:
„...hin reiknaða afkastageta ES
(skal) ákvöröuð árlega fyrir
hvert komandi almanaksár á
grundvelli meöalársframleiöslu
á söluhæfu kisiljárni hjá ES á
næstliönum fjórum almanaks-
árum (...). Afkastagetan skal
reiknuö sem heildarframleiösla
aö frádregnum framleiösluvör-
um, sem afhentar eru til notk-
unar i eigin vinnsluverksmiöj-
um ES eöa verksmiöjum, sem
dótturfélög ES eiga og reka.”
„Þegar rætt er um reiknaöa af-
kastagetu ES (...) er hvarýetna
átt við afkastagetu (...) kisil-
járnverksmiöja, sem ES á aö
öllu leyti eöa aö hluta 1 Noregi
eöa öörum löndum utan Islands,
en þá jafnan aö þvi tilskildu, aö
sala á kisiljárni frá viðkomandi
verksmiðju fari fram gegnum
sama sölukerfi og sala frá kisil-
járnverksmiðjum ES I Noregi,
sem það á að öllu leyti”.
Þaö er greinilegt aö niöur-
jöfnun á vörusendingum frá
Járnblendifélaginu er háö
ákvöröunum, sem Járnblendi-
félagið hefur ekki áhrif á, s.s.
stefnumörkun ES varöandi nýt-
ingu og framleiösluskipan eigin
verksmiöja, lagalegri skilgrein-
ingu þeirra innan ES samsteyp-
unnar og viöskiptum sem verk-
smiöjur og dótturfélög ES hafa
milli sin.
Þrátt fyrir þessar takmörk-
uöu sölutryggingar gerir frum-
varpiö ráö fyrir 100% afköstum
verksmiöjunnar. Eftir 1. júli
1982 lýkur þessum takmörkuöu
tryggingum, en þá treystir ES
sér ekki lengur til að tryggja
ákveöna lágmarkssölu. En
samt sem áöur reiknar frum-
arpiö meö sölutekjum er til-
svara 100% afköstum á ári.
Verulegt ósamræmi virðist
þvi vera milli forsenda frum-
varpsins annars vegar og
ákvæöa samningsins hins veg-
ar. Flókin ákvæöi um svokall-
aða jafnréttisafstööu hafa hér
engin áhrif á, nema þá ef til vill
þau, aö skapa grundvöll til
ágreinings i framtiöinni.
Verksmiöjur fyrirtækisins eru viöa um heim, sú sem myndin er af
er i Dóminikanska lýöveldinu.